Biegunka – przyczyny, rodzaje i leczenie. Jakie są zagrożenia?

Mianem biegunki określa się luźne stolce oddawane więcej niż trzy razy dziennie. Uporczywe objawy mogą trwać nawet tygodniami lub miesiącami. Ich skutkiem jest odwodnienie i wyczerpanie organizmu. Rozpoznanie przyczyny tego problemu jest możliwe po wykonaniu szeregu badań laboratoryjnych. Leczenie prawidłowo zdiagnozowanej biegunki jest dla chorego szansą na powrót do normalności.

Co to jest biegunka? Rodzaje i mechanizmy biegunek

Biegunka jest stanem, w którym istnieje konieczność częstszych wizyt w toalecie. Oddawane stolce są luźne lub wręcz wodniste. Mogą im towarzyszyć inne objawy związane z zaburzeniem pracy układu pokarmowego np. bóle brzucha, skurcze jelit, albo wymioty. Rodzaj biegunki jest uwarunkowany czasem jej trwania.

Rodzaje biegunki:

• ostra biegunka – przyczyny tej biegunki to zazwyczaj zakażenia wirusowe lub bakteryjne. Trwa do trzech tygodni. Leczy się ją objawowo,
• przewlekła biegunka – przyczyny tej biegunki to najczęściej choroby układu pokarmowego. Trwa zazwyczaj bardzo długo, bo ponad cztery tygodnie. Taki stan może skutkować odwodnieniem, a tym samym wyczerpaniem chorego.

Biegunki przewlekłe mogą mieć różne mechanizmy działania, dlatego dzieli je się na: osmotyczne, zapalne i wydzielnicze.

Przyczyny biegunki

Biegunka ostra powstaje najczęściej w wyniku zakażenia układu pokarmowego przez wirusa (rotawirusa). Jest wtedy wysoce zakaźna przez cały czas trwania. Szacuje się, że każdy chociaż raz w życiu przeszedł ten rodzaj rozwolnienia. Innymi przyczynami są:

• zakażenie bakteryjne układu pokarmowego (bakteria E.coli, Salmonella, gronkowce),
• przejedzenie, zatrucie, spożycie nieświeżego pokarmu (niezakaźna biegunka po jedzeniu),
• nietolerancje lub alergie pokarmowe,
• nerwy i stres,
• nieprzestrzeganie zasad higieny (rzadkie mycie rąk, spożywanie niemytych warzyw i owoców, picie brudnej wody),
• niektóre leki (przeciwzapalne, cytostatyczne, przeciwarytmiczne, zobojętniające kwas solny, hormony tarczycy),
• infekcje górnych dróg oddechowych lub układu moczowego, w których może wystąpić biegunka po antybiotyku.

Przewlekła biegunka ma poważniejsze przyczyny, które wymagają głębszej diagnostyki i wdrożenia specjalistycznego leczenia. Należą do nich:

• zakażenia pasożytami (tasiemiec, czerwonka, lamblie),
• uszkodzenie jelit w wyniku błędów dietetycznych w celiakii, nietolerancjach i alergiach pokarmowych (biegunka osmotyczna),
• zapalenia jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• zapalenie trzustki,
• wzrost wydzielania w jelicie cienkim, spowodowany częstym przyjmowaniem leków przeczyszczających, przeciwzapalnych, cytostatycznych (biegunka sekrecyjna).

Wygląd stolca – o czym to świadczy?

Sam wygląd stolca jest nam w stanie powiedzieć dużo na temat dziejącej się w obrębie przewodu pokarmowego patologii. O czym może świadczyć jego wygląd?

Zielona biegunka u dorosłego mężczyzny może świadczyć o obecności w niej żółci. Powodem jest szybkie przemieszczanie się treści jelitowej na skutek zatrucia albo stosowania środków przeczyszczających. Z innego powodu pojawia się zielona biegunka u dziecka. Przyczyny mogą leżeć po stronie pokarmu. Mleko modyfikowane z zawartością żelaza powoduje taki kolor stolca. Przyczyny biegunki u dzieci są trochę inne niż u dorosłych.

Przy biegunce ze śluzem przyczyny mogą być poważniejsze. Stolec z jego domieszką może być skutkiem poważnych chorób układu pokarmowego np. nieswoistego zapalenia jelit. O podobnych problemach świadczy biegunka z krwią. Przyczyną tej biegunki mogą być też hemoroidy.

Jaki jeszcze może być wygląd stolca i o czym to świadczy?

• Czarna biegunka – przyczyny takiej biegunki są podstawą do obaw. Może to świadczyć o krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego,
• Wodnista biegunka – przyczyną jest zespół złego wchłaniania,
• Biegunka po alkoholu – przyczyny tej biegunki związane są z toksycznym działaniem alkoholu na przewód pokarmowy,
• Poranne biegunki – przyczyną tych biegunek jest długotrwałe stosowanie środków przeczyszczających.

Jak widać na przykładach, przyczyny długotrwałej biegunki są zróżnicowane. Do ich rozpoznania potrzebny jest szereg badań laboratoryjnych. Jeśli biegunka nie ustaje po dwóch lub trzech dniach, trzeba zgłosić się do lekarza. Konieczne będzie wykonanie badań i zastosowanie leczenia farmakologicznego.

Ile może trwać biegunka?

To ile trwa biegunka zależy od:

• przyczyny, która za nie odpowiada,
• odporności i mechanizmów obronnych organizmu,
• stosowanego leczenia i przestrzegania diety,
• rodzaju biegunki.

Wyróżnia się dwa typy biegunki: biegunkę ostrą oraz biegunkę przewlekłą. Pierwsza trwa maksymalnie 14 dni, jednak najczęściej dolegliwości zmniejszają się i ustępują przed upływem tygodnia. Druga postać trwa powyżej 4 tygodni. W niektórych przypadkach rozwolnienie ma skłonności do częstego nawracania.

Biegunka z krwią i śluzem

Biegunka ze śluzem nie powinna wzbudzać niepokoju, ponieważ jest on fizjologiczną wydzieliną błony śluzowej układu pokarmowego. Jego funkcją ułatwienie przesuwania się pokarmu. Podczas rozwolnienia jego produkcja jest wzmożona, dlatego może być widoczny w kale.

Biegunka z krwią również nie musi oznaczać groźnej choroby. Widoczne czerwone nitki w stolcu lub na papierze mogą być spowodowane podrażnieniem odbytu przez częste podcieranie i toksyczne działanie kału. Jeżeli krwi jest znaczna ilość, należy pobrać próbkę do badania laboratoryjnego i skonsultować się z lekarzem.

Biegunka podróżnych

Biegunka podróżnych jest specyficzną reakcją organizmu na zmianę sposobu przyrządzania jedzenia, wody, a niekiedy także na panujące warunki higieniczne i sanitarne. Dotyczy ona prawie połowy podróżujących, szczególnie do krajów azjatyckich, afrykańskich, środkowowschodnich i Ameryki Łacińskiej. Rozwolnienie pojawia się w pierwszych dniach pobytu.

Biegunka tłuszczowa – jak rozpoznać ten typ biegunki?

Jeśli oddawane stolce są luźne, mają brzydki zapach, a częste bieganie do toalety trwa już ponad cztery tygodnie, to może to być biegunka tłuszczowa. Jak wygląda kał przy tej postaci biegunki? Kał jest luźny i klejący, trudno go spuścić w toalecie. Jego barwa jest jasna, a zapach charakterystyczny dla procesów gnilnych.

Biegunki tłuszczowe mają charakter przewlekły. Częstemu bieganiu do łazienki mogą towarzyszyć inne objawy tj. bóle brzucha lub skurcze jelit.

Leczenie biegunki tłuszczowej

Leczenie tego typu biegunki jest możliwe dopiero po postawieniu diagnozy. Zazwyczaj są to preparaty regulujące motorykę układu pokarmowego i enzymy trzustkowe. Czasami konieczna jest antybiotykoterapia. Zabiegi operacyjne wykonuje się w ostateczności.

W takich postaciach biegunek, jak biegunka tłuszczowa, dieta nie powinna zawierać produktów o wysokiej zawartości tłuszczu. Chorym zaleca się owoce i warzywa, ale w postaci gotowanej. Surowe mogłyby podrażnić przewód pokarmowy. W diecie niskotłuszczowej powinien znaleźć się błonnik, który reguluje pracę jelit.

W leczeniu biegunki tłuszczowej sprawdzą się surowce roślinne. Właściwości przeciwbiegunkowe ma kłącze pięciornika, owoce borówki czernicy i koniczyna polna. Wspomagająco można pić napar z rdestu ptasiego, mniszka lekarskiego i owoców tarniny. Susze ziołowe lub gotowe mieszanki kupuje się w sklepach zielarskich.

Biegunka w ciąży – przyczyny i postępowanie

Ból brzucha i biegunka w ciąży często wzbudza niepokój u przyszłych mam. Najczęściej pojawienie się rozwolnienia nie oznacza groźnej choroby ani problemów z rozwojem dziecka. Zawsze wymaga jednak czujności i odpowiedniego postępowania, ponieważ jej konsekwencje są groźne dla ciężarnej i płodu.

Za przyczyny biegunki na początku ciąży uważa się głównie intensywne zmiany hormonalne zachodzące w ciele kobiety, które przyczyniają się do osłabienia odporności i zwiększenia wrażliwości błony śluzowej na czynniki drażniące. W kolejnych miesiącach powodem rozwolnienia są najczęściej:

• infekcje wirusowe i bakteryjne układu pokarmowego (rotawirusy, bakteria E.coli, Salmonella),
• nerwy i stres,
• przejedzenie, zatrucie spożytym pokarmem,
• alergie pokarmowe,
• stosowanie antybiotykoterapii,
• nieprzestrzeganie zasad higieny (nieumyte warzywa i owoce, niemycie rąk),
• infekcje górnych dróg oddechowych lub układu moczowego.

Czy biegunka może być objawem ciąży?

Intensywne zmiany hormonalne po zapłodnieniu mogą być odpowiedzialne zabiegunkę w pierwszych tygodniach ciąży. Częstsze wypróżnienia i ból brzucha są reakcją organizmu na wzrost stężenia niektórych hormonów, zwłaszcza gonadotropiny kosmówkowej (beta hCG), która wydzielana jest po zagnieżdżeniu się zarodka w macicy i to ona jest wykrywana na teście ciążowym. U jednych kobiet powoduje zmęczenie, nudności i wymioty, a u innych rozwolnienie. Dlatego niektóre kobiety uważają, że biegunka to objaw ciąży.

Biegunka w pierwszym trymestrze ciąży – zagrożenia

Biegunka w pierwszym trymestrze ciąży nie powinna być zignorowana. Źle leczona prowadzi do groźnego dla zdrowia odwodnienia, które zagraża nie tylko ciężarnej, ale także rozwijającemu się płodowi, zwłaszcza, gdy kobieta jeszcze nie wie, że doszło do zapłodnienia. Utrata płynów i elektrolitów następuje szybko, jeżeli rozwolnieniu towarzyszą także wymioty lub gorączka.

Zawsze należy udać się do lekarza, ponieważ rozwolnienie wywołane infekcją bakteryjną może stanowić zagrożenie dla płodu. W początkowych tygodniach ciąży biegunka, skurcze brzucha i krwawienie z pochwy mogą zwiastować poronienie.

Biegunka przed porodem – ile dni?

Biegunka w 9. miesiącu ciąży może być zwiastunem zbliżającego się porodu, zwłaszcza jeżeli wystąpi na kilka dni przed spodziewanym terminem. Biegunce pod koniec ciąży towarzyszy:

• obniżenie brzucha,
• gęsta wydzielina z pochwy,
• skurcze przepowiadające.

Rozwolnienie przed porodem to naturalny proces oczyszczania się organizmu i przygotowania do przejścia dziecka przez kanał rodny.

Biegunka w ciąży – co robić

Jeżeli wystąpi rozwolnienie w ciąży, wskazane jest skontaktowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu lub lekarzem prowadzącym ciażę. Leczenie opiera się głównie na intensywnym nawadnianiu. Dzienna wskazana porcja płynów to minimum 2 litry plus dodatkowe 250 mililitrów na każde wypróżnienie. Leki przy biegunce w ciąży nie są wskazane. Zaleca się jedynie stosowanie elektrolitów i probiotyków.

Co na biegunkę w ciąży – co jeść?

Dieta przy biegunce w ciąży ma duże znaczenie w szybszym powrocie do zdrowia. Posiłki powinny być lekkostrawne, bazujące na ryżu, marchewce, bananach, pieczonym jabłku, pieczywie pszennym, biszkoptach. Po ustąpieniu dolegliwości należy stopniowo rozszerzać dietę o gotowane warzywa, chude mięso, niskotłuszczowe przetwory mleczne, ziemniaki. Należy zrezygnować z picia soków, jedzenia czekolady i smażonych potraw.

Biegunka u dziecka – przyczyny

Powody pojawienia się biegunki u dziecka są różne, od zupełnie niegroźnych, związanych ze zjedzeniem niezdrowego pokarmu, po poważne choroby układu pokarmowego. Często jest to jeden z objawów infekcji górnych dróg oddechowych. Poznanie czynnika, który wywołał rozwolnienie, pozwala na zapobieganie nawrotom i efektywniejsze wyleczenie.

Przyczyny ostrej biegunki u dziecka:

• infekcje wirusowe układu pokarmowego (rotawirusy),
• zakażenia bakteryjne (E.coli, Salmonella),
• przejedzenie lub zatrucie pokarmowe,
• nadwrażliwość lub alergia pokarmowa,
• infekcje poza układem pokarmowym: zapalenie ucha, układu moczowego lub górnych dróg oddechowych,
• ząbkowanie,
• sytuacje stresowe,
• antybiotykoterapia.

Przyczyny przewlekłej biegunki u dziecka:

• zakażenia pasożytami (tasiemiec, lamblie, czerwonka),
• nadwrażliwość i alergia pokarmowa,
• zapalenia jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit,
• nietolerancja glutenu (celiakia), nietolerancja laktozy,
• reakcja na niektóre leki.

Biegunka ze śluzem i krwią u dziecka

Domieszka krwi w stolcu w przebiegu biegunki u dziecka (czerwone nitki w kale lub na papierze toaletowym) oznacza najczęściej zakażenie bakteryjne, pasożytnicze lub alergię pokarmową. Może pojawić się również w wyniku uszkodzenia i podrażnienia odbytu przez częste podcieranie. Swoje obawy należy skonsultować z lekarzem. Można także pobrać próbkę kału do badania laboratoryjnego.

Biegunka ze śluzem u dziecka nie powinna stanowić powodów do obaw. Śluz jest produkowany przez błonę śluzową przewodu pokarmowego w celu jej nawilżenia i ochrony. Kiedy ilość wypróżnień się zwiększa, wydzieliny jest więcej, dlatego może być widoczna w kale.

Leczenie biegunki u dziecka

Rozwolnienie, które przebiega wraz z innymi objawami i trwa dłużej niż 3 dni, powinno być skonsultowane z pediatrą. Obecnie leczenie biegunki u dziecka opiera się głównie na nawadnianiu, uzupełnianiu elektrolitów oraz stosowaniu specjalnej diety. Leki, które mogą zostać przepisane przez lekarza, nie hamują rozwolnienia, ale łagodzą objawy i pomagają odbudować naturalną florę bakteryjną jelit i chronić ich błonę śluzową, m.in. probiotyki.

Domowe sposoby na biegunkę u dziecka

Łagodna biegunka u dziecka bez innych objawów może być leczona domowymi sposobami:

1. Obfite pojenie. Dziecko powinno popijać dużo niegazowanej, niesłodzonej wody, elektrolitów lub ziół. Należy je podawać małymi łykami co kilka minut, aby nie dopuścić do wymiotów.
2. Dieta biegunkowa, czyli podawanie dziecku lekkostrawnych posiłków opartych na gotowanej marchewce, ryżu, pieczonym jabłku. Wraz z ustępowaniem objawów dołącza się gotowane warzywa, chude mięso, kasze.
3. Masowanie brzucha okrężnymi ruchami, które przyniesie ulgę w bólu.
4. Ciepłe okłady lub termofor na brzuch.
5. Pielęgnacja skóry w okolicy odbytu w celu zapobieganiu podrażnieniom i odparzeniom. Należy przemywać pupę dziecka przegotowaną wodą i delikatnym mydłem.

Biegunka u dziecka – zagrożenia

Rozwolnienie najczęściej trwa kilka dni i ustępuje samoistnie, jednak wymaga obserwacji i odpowiedniego postępowania, ponieważ może prowadzić do niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań. Największym zagrożeniem jest jednoczesne wystąpienie gorączki, wymiotów i biegunki u dziecka, zwłaszcza rocznego lub dwuletniego, ponieważ następuje wtedy największa i najszybsza utrata płynów, a ich uzupełnianie jest utrudniane przez zwracanie treści z żołądka. Taki stan jest najczęściej wskazaniem do hospitalizacji.

Biegunka u dorosłych – leczenie i domowe sposoby

Leczenie biegunki polega na stosowaniu i restrykcyjnym przestrzeganiu diety oraz intensywnym nawadnianiu i uzupełnianiu elektrolitów, aby nie dopuścić do groźnego dla życia i zdrowia odwodnienia. Szczególnie niebezpieczne są wymioty i biegunka. Osoba dorosła powinna spożywać minimum 2 litry płynów dziennie oraz dodatkowo około 250 ml wody po każdym wypróżnieniu. Leki, które stosuje się w rozwolnieniu to probiotyki i elektrolity.

Drugą ważną kwestią jest to, co jeść przy biegunce. Powinny być to posiłki lekkostrawne, oparte na gotowanym ryżu, marchewce i pieczonym jabłku. Może to być zupa ryżowa, kleik na wodzie, ryż pieczony z jabłkiem. Następnie należy stopniowo rozszerzać dietę o gotowane warzywa i chude mięso.

Biegunka podczas karmienia piersią nie jest przeciwwskazaniem do zaprzestania karmienia. Kobieta powinna jednak pić więcej wody.

Nawodnienie w trakcie biegunki jest niezwykle ważne, musimy jednak pamiętać, że sama woda (szczególnie niskozmineralizowana) nie dostarczy organizmowi niezbędnych składników. Najlepiej sięgać po doustne płyny nawadniające o zwiększonej zawartości elektrolitów, tzw. DPN-y. Można je kupić w aptece, ale płyn nawadniający przygotujesz też w domu – dodaj do wody kilka odrobinę soku z cytryny i soli. Nie zaleca się picia mleka, kawy czy czystych soków, które mogą nasilać objawy rozwolnienia.

Biegunka – kiedy do lekarza?

Jeżeli biegunka występuje bez objawów nadmiernego osłabienia, jesteśmy w stanie jeść i pić, nie musimy od razu biec do lekarza. Zgłosić się do niego należy, gdy objawy nie ustępują po 3-4 dniach. Do lekarza należy niezwłocznie udać się również wtedy, kiedy zauważysz choć jeden z poniższych objawów:

• oznaki odwodnienia (m.in. silne pragnienie, rozdrażnienie, zapadnięte oczy, rzadkie oddawanie moczu),
• silna biegunka utrzymująca się ponad 2 dni,
• silny ból w jamie brzusznej lub odbytnicy,
• gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza,
• stolec z krwią,
• czarny smolisty stolec.

Źródła:

1. Diarrhea and Constipation. W: Anthony S. Fauci, Dennis L. Kasper, Eugene Braunwald:Harrison’s Principles of Internal Medicine. Wyd. 17. New York: McGraw-Hill, 2008.
2. Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne: stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna.
3. Garrett C. Zella, Esther J. Israel. Chronic Diarrhea in Children. „Pediatrics in Review”. 33 (5), s. 207–218, 2012