Nie lekceważ tych objawów. To może być serce

Słabe serce nie zawsze objawia się bólem w jego okolicy. Czasem mogą dać o nim znać osłabienie, uczucie kołatania czy duszność, a także inne symptomy, które bywają mylące. 

Mimo że wysiłki kardiologów przyczyniły się do dużego spadku częstości zgonów z przyczyn sercowo-naczyniowych (obecnie w niektórych krajach Europy już nie choroby serca, lecz nowotwory są najczęstszą przyczyną zgonów), wciąż w tej dziedzinie czeka nas dużo pracy. W praktycznie każdej chorobie serca czas ma kolosalne znaczenie: wcześnie wykryta choroba to większe szanse na dłuższe życie. Niestety, choroby serca objawiają się nie tylko bólem w okolicy serca, ale manifestują swoją obecność na wiele różnych sposobów.

Co może wskazywać na chorobę serca i jakich objawów nie należy bagatelizować? W zdecydowanej większości są to tzw. objawy niespecyficzne – to znaczy, że mogą być powodowane przez wiele różnych stanów i chorób.

Osłabienie, zmęczenie

To jeden z częściej spotykanych objawów. Mogą je powodować m.in. zaburzenia snu, depresja czy niedokrwistość. Może to być też konsekwencja niewydolności serca: choroby, w której mięsień sercowy nie jest w stanie dostarczyć organizmowi takiej ilości krwi, jakiej w danej chwili potrzeba. W tej chorobie zwykle obserwuje się osłabienie podczas wysiłku fizycznego i po nim. Może to oznaczać, że nasze serce za słabo się kurczy.

Duszność nocna i w pozycji leżącej, wysiłkowa

To także mogą być objawy niewydolności serca. Mówi się, że serce to pompa ssąco-tłocząca. Prawe jamy serca zasysają krew z tkanek obwodowych ciała i pompują ją do płuc w celu utlenowania. Z kolei lewe jamy serca otrzymują utlenowaną krew z płuc i pompują ją do tkanek obwodowych ciała. Gdy serce nie jest w stanie przepompować odpowiedniej ilości płynów, zalegają one w danej części ciała. I tak, gdy lewa komora nie działa poprawnie, płyn będzie zalegać w płucach.

Wtedy z kolei chorzy mogą się skarżyć na duszność. Na początku będzie ona zauważalna przy wysiłku (sytuacja, gdy jest większe zapotrzebowanie na tlen) czy w nocy podczas snu (podczas leżenia na płasko płyn może być położony wyżej w płucach). Z czasem może się pojawić duszność podczas minimalnego wysiłku lub nawet spoczynku. Podobne objawy mogą towarzyszyć m.in. także chorobom płuc.

Kaszel

Zaleganie płynu w płucach związane z niewydolnością serca może powodować kaszel. Zwykle nasila się on przy próbie głębszego oddechu. Bywa, że przy tym odkrztusza się gęstą plwocinę. W chorobach płuc (przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie płuc) także może występować kaszel.

Obrzęki wokół kostek, wodobrzusze, oddawanie moczu w nocy

Te trzy pozornie niezwiązane ze sobą objawy mogą świadczyć o niewydolności serca, a dokładnie o niewydolności prawokomorowej. Wtedy płyny zalegają w krążeniu obwodowym ciała i mogą występować obrzęki wokół kostek (płyn w tkance podskórnej), wodobrzusze (płyn w jamie otrzewnej w jamie brzusznej) czy oddawanie moczu w nocy. Obrzęki wokół kostek w niewydolności serca są dość charakterystyczne. Mówi się, że są to obrzęki ciastowate. To znaczy, że po naciśnięciu palcem tkanki w okolicach kostek zostaje dołek, który znika dopiero po kilku sekundach.

Ból nadbrzusza

Zawał serca najczęściej kojarzy nam się z silnym bólem w klatce piersiowej. Czasem jednak ból zawałowy może się pojawić w jamie brzusznej, w jej górnej części. Najczęściej wtedy dochodzi do zawału ściany dolnej serca. Serce leży na przeponie, mięśniu oddzielającym klatkę piersiową od jamy brzusznej. Zamknięcie przepływu w tętnicy odżywiającej ścianę dolną serca może powodować właśnie ból nadbrzusza. Należy pamiętać, że ból zawałowy jest silny, obecny w spoczynku, trwa powyżej 30 minut i przyjęcie nitrogliceryny czy odpoczynek nie przynoszą ulgi. To sytuacja, w której trzeba jak najszybciej wezwać pogotowie i udać się do szpitala, w którym leczy się inwazyjnie zawały serca przez 24 godziny na dobę (tzw. 24-godzinny dyżur hemodynamiczny).

Zawroty głowy, omdlenia, utrata przytomności

Zawroty głowy, omdlenia i utrata przytomności mają wiele przyczyn, również pochodzenia sercowego. Przede wszystkim mogą one występować w dwóch sytuacjach ‒ gdy serce bije za wolno (bradyarytmie) lub gdy serce bije za szybko (tachyarytmie). W obu przypadkach do mózgu nie dochodzi odpowiednia ilość krwi. W przypadku gdy serce bije za szybko, jego skurcz jest niewydolny i relatywnie mimo dużej liczby uderzeń na minutę serce pompuje za mało krwi do organizmu.

Na początku mogą się pojawić zawroty głowy, a później nawet omdlenie czy utrata przytomności. Żeby zdiagnozować sercową przyczynę tych objawów, najczęściej wykonuje się badanie EKG, monitorowanie EKG metodą Holtera, a czasem, gdy objawy występują rzadko, wszczepia się podskórny rejestrator arytmii (niewielkie urządzenie, które potrafi przez kilka lat monitorować czynność elektryczną serca).

Kołatanie serca, nieregularny puls

Pacjenci z arytmiami mogą odczuwać nieregularną pracę serca. Opisują to jako kołatanie serca, szybkie bicie serca. Czasem porównują serce do ryby, która trzepocze i próbuje wydostać się z klatki piersiowej. Podczas napadu arytmii może wystąpić także pulsowanie w obrębie głowy i szyi. Jest wiele arytmii, które mogą być przyczyną nieregularnej pracy serca i kołatań.

Najczęściej to migotanie przedsionków, tachykardie nadkomorowe, dodatkowe skurcze. Diagnostyka tych objawów jest podobna do diagnostyki omdleń i utrat przytomności. Po rozpoznaniu arytmii należy udać się do elektrofizjologa ‒ kardiologa zajmującego się zaburzeniami rytmu serca ‒ który oceni, czy należy podawać leki, a może wykonać ablację, czyli inwazyjną metodę leczenia zaburzeń rytmu serca.