Choroba OCD – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (choroba OCD) to inne określenie nerwicy natręctw – schorzenia, w którym odczuwa się przymus wykonywania pewnych czynności. Przecieranie półek kilka razy dziennie, układanie długopisów pod idealnym kątem,  kilkukrotne sprawdzanie czy zamknęło się drzwi – brzmi niewinnie, ale może to być objaw choroby psychicznej. Jakie są przyczyny choroby OCD i jak ją leczyć?

Co to jest choroba OCD?

Choroba OCD to zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder) charakteryzujące się występowaniem natrętnych myśli, czyli obsesji, lub przymusem wykonania określonych czynności, czyli kompulsji. Próba powstrzymania się przed wykonaniem czynności wiąże się z lękiem oraz narastającym uczuciem napięcia i niepokoju. W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne określane są sklasyfikowane są pod oznaczeniem F-42.

Szacuje się, że OCD dotyka nawet 2-3 proc. populacji, a jeśli występuje u członka rodziny, to ryzyko wzrasta do 10 proc. U kobiet występuje tak samo często jak u meżczyzn. Choć choroba na pozór wydaje się mało poważna, w rzeczywistości może być dużym wyzwaniem dla chorych. Szacuje się, że ponad 90% chorych z OCD ma trudności w nawiązywaniu relacji z innymi osobami, spowodowane niskim poczuciem własnej wartości; ponad 70 % osób doświadcza problemów w rodzinie. Nerwica natręctw utrudnia także sferę zawodową – pojawiają się kłopoty z utrzymaniem lub podjęciem pracy oraz kontynuowaniem nauki. Alarmujacy jest fakt, że aż 13% osób z nerwicą natręctw podejmuje próbę samobójczą.

U kogo może pojawić się choroba OCD?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne mogą się pojawić w każdym wieku, choć najczęściej rozpoznawane są u młodych dorosłych. Jeśli choroba OCD pojawi się u dzieci, przebiega podobnie jak u dorosłych. Nerwica natręctw może współwystępować z innymi zaburzeniami, np. tikami, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami jedzenia, epizodami depresji. Niestety zależność taką obserwuje się u 9 na 10 pacjentów z zaburzeniami obsesyjno – kompulsyjnymi.

Obecnie prowadzi się wiele badań, jednak na razie nie wiadomo, jakie są przyczyny OCD. Do tej pory zidentyfikowano niektóre czynniki ryzyka takie jak:

• czynniki genetyczne i środowiskowe
• nieprawidłowości anatomiczne i zmiany funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (zaburzenia czynności jąder podstawy, kory czołowej i wzgórza oraz zaburzenia transmisji serotoninergicznej, noradrenergicznej i dopaminergicznej)
• obciążenie okołoporodowe
• przebyte infekcje np. infekcja paciorkowcowa przebyta w dzieciństwie

Objawy choroby OCD

Nerwica natręctw to choroba o zróżnicowanych objawach. Wśród nich wyróżnia się charakterystyczne grupy symptomów:

1. Obsesyjne czyszczenie/ mycie.
2. Obsesja symetrii, kompulsywne powtarzanie, liczenie i porządkowanie.
3. Zakazane myśli lub tabu.
4. Krzywda – obsesja przed zranieniem siebie lub innych osób.
5. Patologiczne zbieractwo (obecnie figuruje jako odrębne zaburzenie chorobowe).

Charakterystycznym objawem choroby OCD jest potrzeba zachowania porządku i ułożenia rzeczy w idealnej symetrii. Jednocześnie paradoksalnie osoby z OCD mogą mieć problem z bałaganem, ponieważ nie są w stanie zapanować nad idealnym porządkiem w każdym miejscu. Może to wtedy wyglądać tak, że zeszyty, długopisy i laptop będą ułożone na biurku w idealnej symetrii, a na podłodze obok będzie leżał stos ubrań do prania.

Natrętne czynności, podobnie jak myśli, mogą przejawiać się w różny sposób. Od sprawdzania, czy okna są zamknięte, a żelazko wyłączone, przez liczenie kroków, stawanie na nieuszkodzonych płytach chodnikowych, aż po bardziej złożone, często bezsensowne czynności, które muszą zostać wykonane, by zapobiec narastającemu napięciu. Osoby chore mogą czuć potrzebę zapamiętania numerów tablic rejestracyjnych czy reklam, czasem pojawia się również natrętna niepewność dotycząca prostych, codziennych czynności, np. czy ręce są dokładnie umyte.

Natrętne myśli (obsesje) odbierane są zwykle jako wstydliwe lub absurdalne i pojawiają się wbrew woli, dlatego często towarzyszy im uczucie sprzeciwu. Co ważne, osoba, która ich doświadcza, uznaje je za własne myśli, a w wyniku tego powstaje poczucie winy. Impulsy natrętne, czyli myśli o agresywnym, niebezpiecznym lub kompromitującym zachowaniu nigdy nie są realizowane, jednak powodują silny strach, że mogłyby zostać zrealizowane. Myśli mogą występować w postaci wielogodzinnego rozmyślania, które nie prowadzi do podjęcia decyzji ani konstruktywnych wniosków ( tzw. luminacje).

Choroba OCD u dzieci i młodzieży

U dzieci choroba OCD pojawia się zazwyczaj przed okresem dojrzewania i zwykle ma podobny przebieg jak u dorosłych. W tej grupie wiekowej częściej chorują chłopcy. Charakterystycznymi objawami są: strach przed zabrudzeniem się, zachorowaniem na ciężką chorobę czy obawy o życie najbliższych. U części dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, nie występują natrętne myśli. Rozpoznanie choroby OCD u dzieci jest trudniejsze, ponieważ w poczuciu wstydu dzieci nie przyznają się do występujących objawów.

Nie zawsze pewne zachowania u dziecka świadczą o nerwicy natręctw – dzieci miewają swoje rytuały takie jak układanie w określonym porządku przedmiotów, dotykanie niektórych rzeczy czy przeskakiwanie stopni schodów. Jeśli przerwanie danej czynności nie sprawia problemu, nie wskazuje to na objaw chorobowy.

Diagnostyka zaburzeń obsesyjno – kompulsyjnych

Diagnostyka choroby OCD w zdecydowanej większości przypadków  ma miejsce dopiero po wielu latach od wystąpienia objawów. Pacjenci zaczynają szukać pomocy średnio po 10 latach życia z nerwicą natręctw, a jeszcze później podejmują leczenie.

W razie zaobserwowania u siebie objawów mogących wskazywać na nerwicę natręctw należy zgłosić się do lekarza psychiatry. Lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad, czasem korzysta ze specjalnych kwestionariuszy oceniających nasilenie objawów. W  diagnostyce nerwicy natręctw bierze się pod uwagę kilka czynników. Po pierwsze zachowania obsesyjno – kompulsyjne zajmują co najmniej godzinę dziennie. Po drugie w znaczący sposób zakłócają funkcjonowanie w społeczeństwie i w życiu prywatnym.

Pacjent zostaje skierowany na badanie krwi w celu oceny ogólnego stanu zdrowia i wykluczenia innych chorób. W niektórych przypadkach przydatne może okazać się badanie elektroencefalograficzne (EEG), tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Leczenie choroby OCD

Im bardziej dana osoba świadoma jest swojej choroby, tym większe ma szanse na wyleczenie. W leczeniu choroby OCD u osób dorosłych stosuje się terapię behawioralno – poznawczą oraz leki przeciwdepresyjne: selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu insuliny (SSRI), fluoksetynę, sertralinę, fluwoksaminę i inne. Przy niewystarczającym efekcie leków przeciwdepresyjnych dodatkowo stosuje się neuroleptyki. U osób z nasilonymi objawami, u których nieskuteczne jest leczenie psychologiczne i farmakologiczne można rozważyć wykonanie operacji neurochirurgicznej.

Leczenie choroby OCD jest procesem długotrwałym, o czym należy poinformować pacjenta, aby nie utracił w trakcie terapii motywacji. Farmakoterapia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. W niektórych przypadkach zaprzestanie farmakoterapii wywołuje nasilenie objawów – wtedy konieczny jest powrót do stosowania leków.  Szacuje się, ze 3/4 osób z chorobą OCD pozytywnie reaguje na leczenie, a u około 1/4 leczonych osób obserwuje się remisję choroby lub wyleczenie.

Jak żyć z chorobą OCD?

Konsultacja z profesjonalistą (psychologiem, psychoterapeutą lub psychiatrą) to podstawowy element trerapii osób z OCD, ale nie jedyny. Istnieje wiele sposobów, które warto wykorzystać dodatkowo, by usprawnić codzienne funkcjonowanie. Po pierwsze – trzeba zachować spokój. Znalezienie czasu na relaks, wykonywanie czynności, które uspokajają i poprawiają nastrój, to absolutna podstawa. Szczególnie biorąc pod uwagę to, w jakim pędzie żyjemy i jak wiele rzeczy dzieje się wokół nas. Zewnętrzna presja bycia perfekcyjnym potrafi uprzykrzyć życie każdemu, a jeżeli dotyczy osoby miewającej obsesje lub kompulsje, będzie jeszcze bardziej nasilać objawy.

Po drugie – joga, medytacja, modlitwa, mindfulness. Niezależnie od światopoglądu i religii, warto znaleźć odpowiednią dla siebie praktykę, która pozwoli nieco zwolnić i skupić uwagę na rzeczach istotnych. Ponadto ważne jest uświadomienie sobie, że pojawiające się myśli nie należą do nas, a jedynie są efektem OCD. Uważna obserwacja, akceptacja i przypominanie sobie o tym, że dana myśl nie pochodzi od nas, pomogą stopniowo “wyciszyć” natrętne myśli i zmniejszyć częstość ich występowania.

Bibliografia:

[1] W. Krzyszkowiak, M. Kuleta-Krzyszkowiak, and E. Krzanowska, “Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD)”, Psychiatr. Pol, vol. 53, no. 4, pp. 825–843, 2019, doi: 10.12740/PP/105130.

[2] M. Młynarczyk, “Techniki pracy z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym w terapii poznawczo-behawioralnej”, Acta Univ. Lodz. Folia Psychol., no. 22, pp. 33–54, Aug. 2018, doi: 10.18778/1427-969x.22.03.

[3] J. Rabe-Jabłońska, “Diagnoza i leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego ”, Psychiatria, vol. 4, no. 4, pp. 160–174, 2007.

[4] Y. C. Janardhan Reddy, A. Sundar, J. Narayanaswamy, and S. Math, “Clinical practice guidelines for Obsessive-Compulsive Disorder”, Indian J. Psychiatry, vol. 59, no. 5, pp. S74–S90, Jan. 2017, doi: 10.4103/0019-5545.196976.