Pasożyty przewodu pokarmowego – co o nich wiesz?

Zakażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego to częste rozpoznanie, zwłaszcza u dzieci. Zwykle budzi ono obrzydzenie i lęk… Jak realne jest jednak to zagrożenie? W gąszczu informacji łatwo się pogubić, dlatego nasz ekspert przedstawi dane zgodne z aktualną wiedzą medyczną.

Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego stanowią jedno z głównych zagadnień medycyny tropikalnej, są jednak ważnym problemem także w naszej szerokości geograficznej. Do najczęstszych pasożytów jelitowych w Polsce zalicza się: owsiki, lamblie, glistę ludzką i tasiemca nieuzbrojonego, natomiast pozostałe gatunki wykrywane są sporadycznie.

Owsica

Jest najczęstszą chorobą pasożytniczą w Polsce. Wywołuje ją nicień Enterobius vermicularis – owsik o długości 2–13 mm, który za dnia przebywa w jelicie grubym, a w nocy bytuje na skórze odbytu i tam składa jaja. Jego jedynym żywicielem jest człowiek, a do zakażenia dochodzi głównie drogą pokarmową przez ręce skażone w wyniku kontaktu z chorą osobą lub jej rzeczami. Możliwa jest również droga inhalacyjna (połknięcie jaj unoszących się w powietrzu) lub autoinwazja poprzez połknięcie jaj znajdujących się na dłoniach, którymi była wcześniej drapana okolica odbytu. Najczęściej chorują dzieci, jako że dopiero uczą się prawidłowych nawyków higienicznych (zwłaszcza w internatach, domach dziecka, a także żłobkach czy przedszkolach).

Przebieg choroby bardzo często jest bezobjawowy. W przypadku wystąpienia objawów najczęściej chorzy skarżą się na świąd odbytu (u dziewczynek czasami także świąd sromu), zwłaszcza w nocy, co może prowadzić do bezsenności, a także na nadpobudliwość nerwową, zaburzenia wypróżniania, utratę łaknienia, bladość skóry albo podkrążone oczy. Rzadko są możliwe poważne powikłania w postaci np. zapalenia wyrostka robaczkowego czy zapalenia narządów w obrębie miednicy małej.

W celu rozpoznania owsicy badaniem diagnostycznym z wyboru jest znalezienie jaj na taśmie celofanowej naklejonej uprzednio na skórze odbytu lub w wymazie ze skóry odbytu, bądź też stwierdzenie obecności osobników dojrzałych bezpośrednio na skórze odbytu (w tym celu należy obejrzeć okolicę odbytu 2–3 godziny po zaśnięciu). Trzykrotne powtórzenie badania daje ponad 90 proc. szans na wykrycie jaj owsika.

W leczeniu stosowany jest albendazol, mebendazol lub pyrantel. Leczenie powinni otrzymać również wszyscy domownicy. Należy pamiętać o przestrzeganiu zasad higieny, codziennej porannej kąpieli, wygotowaniu i wyprasowaniu bielizny, pościeli i częstej ich zmianie, a także o stosowaniu diety z dużą zawartością błonnika, zapobieganiu zaparciom.

Giardioza (lamblioza)

Jest drugą po owsicy chorobą pasożytniczą pod względem częstotliwości występowania w Polsce. Wywołuje ją pierwotniak Giardia intestinalis (zwany także Giardia lamblia) bytujący w dwunastnicy i jelicie czczym. Występuje on w dwóch postaciach – cysty (postać zakaźna, obecna w stolcu) i trofozoitu (postać osiedlająca się w jelicie).

Do zakażenia dochodzi głównie drogą pokarmową, przez skażone ręce w wyniku kontaktu z chorym na lambliozę lub przez wodę (pitną, ale także rekreacyjną, np. podczas kąpieli w basenie, jeziorze) czy zanieczyszczony pokarm. Okres wylęgania trwa od kilku dni do kilku tygodni.

Najczęściej giardioza przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie w ciągu kilku tygodni. U części chorych mogą jednak występować objawy o różnym stopniu nasilenia. Do najczęstszych dolegliwości w przebiegu ostrego zakażenia należy kurczowy ból brzucha i biegunka (o przykrym zapachu, wodnista, bez krwi ani śluzu), brak apetytu. Może także dojść do wystąpienia przewlekłej biegunki tłuszczowej, która utrzymuje się przez dłuższy czas lub pojawia się okresowo. Wśród rzadszych objawów wymienia się wysypki, reaktywne zapalenie stawów, zapalenia oskrzeli, niedokrwistość, zahamowanie rozwoju. Choroba łatwo się szerzy w środowiskach zamkniętych (w żłobkach, przedszkolach, internatach). Do czynników ryzyka szczególnie ciężkiego przebiegu choroby zalicza się zaburzenia odporności, zakażeniu sprzyja również np. celiakia, mukowiscydoza, niedokwaśność żołądka (np. podczas stosowania leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku).

Podstawową metodą diagnostyczną w wykrywaniu giardiozy jest badanie mikroskopowe stolca na obecność cyst, stosuje się także wykrywanie antygenów G. lamblia w stolcu metodą immunoenzymatyczną ELISA (zdarzają się jednak dość często wyniki fałszywie dodatnie). Czasami konieczne bywa badanie treści pokarmowej w dwunastnicy na obecność trofozoitów lub nawet badanie wycinka błony śluzowej dwunastnicy. W badaniu surowicy krwi może być obecna niewielka eozynofilia.

W leczeniu stosuje się metronidazol lub tynidazol. Podanie leków przeciwpasożytniczych ze względów epidemiologicznych zaleca się wszystkim osobom, u których postawiono rozpoznanie lambliozy, oraz osobom zamieszkującym z nimi pod jednym dachem.

Glistnica

Jest to choroba wywoływana przez glistę ludzką (Ascaris lumbricoides), robaka obłego o długości 15–35 cm bytującego w świetle jelita cienkiego. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową przez niemyte warzywa, owoce lub przez ręce zabrudzone ziemią skażoną jajami glisty.

Po połknięciu inwazyjnych jaj w jelicie cienkim uwalniają się z nich larwy, które wnikają do układu krwionośnego, przechodzą do wątroby, potem do serca, następnie migrują do płuc, gdzie przechodzą do światła pęcherzyków płucnych, skąd wędrują do drzewa oskrzelowego i gardła, tam zostają połknięte i ponownie trafiają do jelita cienkiego, gdzie osiągają postać dojrzałą. Cały proces trwa około 2–3 miesięcy, a dorosłe glisty żyją 1–2 lata. Chory nie jest zakaźny dla osób z jego otoczenia.

Przebieg choroby bywa dość często bezobjawowy. Migrujące larwy w przypadku masywnej inwazji mogą wywoływać kaszel, duszność, wysypki uczuleniowe, eozynofilię krwi. Objawy te ustępują samoistnie w ciągu kilku tygodni. Z obecnością osobników dorosłych wiążą się natomiast bóle brzucha, wzdęcia, nudności, biegunki, ale i zaparcia, zaburzenia snu, zahamowanie rozwoju. W skrajnych przypadkach może dojść do niedrożności przewodu pokarmowego, przewodów żółciowych czy trzustkowych.

W celu rozpoznania glistnicy bada się stolec na obecność jaj, próbki powinny być pobrane trzykrotnie. W morfologii krwi obwodowej można stwierdzić eozynofilię.

Do leczenia używa się albendazolu, mebendazolu oraz pyrantelu.

Tasiemczyca

W Polsce zwykle jest wywoływana obecnością tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata). Pozostałe gatunki tasiemców występują sporadycznie. Ma on ok. 10 m długości. Człowiek zakaża się poprzez zjedzenie surowego mięsa z wągrami (bydło jest żywicielem pośrednim).

Często choroba przebiega bez objawów, mogą jednak występować bóle brzucha, nudności, zaparcia albo biegunka, chudnięcie.

Do rozpoznania tasiemczycy często dochodzi przypadkowo po znalezieniu w kale członów. Można również wykonać badanie kału. U części pacjentów w badaniu krwi obwodowej pojawi się eozynofilia.

Lekiem stosowanym w leczeniu tasiemczyc jest prazykwantel.

W następnej części rozprawiamy się z najczęstszymi mitami związanymi z chorobami pasożytniczymi przewodu pokarmowego.