Potas – pierwiastek, który wraz z sodem warunkuje życie

Potas jest kationem niezbędnym do życia. Zarówno jego niedobór, jak i nadmiar są niebezpieczne dla zdrowia i życia. Tymczasem bardzo łatwo rozregulować gospodarkę potasową niekontrolowaną suplementacją czy dietą eliminacyjną skomponowaną bez porozumienia z dietetykiem. Jak rozpoznać objawy nadmiaru i niedoboru potasu? Jak zbadać jego stężenie we krwi? 

Jak rolę odgrywa potas w organizmie? 

Kiedy w latach 90. XX w. opublikowano wyniki badań Nurse’s Health Study, świat medycyny radośnie podskoczył. Okazało się, że wysokie spożycie potasu przyczynia się nie tylko do redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i udaru mózgu. To wiedziano już wcześniej. W artykule napisano, że obniża on również ciśnienie i zapobiega rozwojowi nadciśnienia. 

Trudno przecenić znaczenie tego pierwiastka dla organizmu. Nie bez powodu to właśnie kationów potasu jest w organizmie najwięcej. Wraz z sodem tworzy najważniejszy duet elektrolitowy – warunkuje czynności życiowe poprzez wytwarzanie różnic potencjałów wewnątrz i na zewnątrz komórek.

Po czym poznać nieprawidłowy poziom potasu? 

Zaburzenia procesu wchłaniania i wydalania potasu (np. u osób z niewydolnością nerek) albo nadmierne przyjmowanie potasu (np. poprzez niekontrolowaną suplementację) mogą doprowadzić do hiperkaliemii, czyli nadmiaru potasu albo hipokaliemii – niedoboru potasu. Każde z tych zaburzeń wymaga konsultacji z lekarzem. 

Jakie są objawy niedoboru potasu? 

Hipokaliemia może być zarówno wynikiem niskiego spożycia potasu, jak i nadmiernego spożycia sodu. Bywa też powikłaniem wymiotów i biegunek, stosowania leków moczopędnych oraz intensywnego pocenia się podczas wysiłku. Niedobór potasu w organizmie jest ponadto charakterystyczny dla chorób takich jak zespół Cushinga, zespół Barttera, zespół Liddle’a czy niewydolność serca. Objawami niedoboru potasu mogą być: 

• zmęczenie, 
• osłabienie mięśni nóg, 
• hipowentylacja spowodowana zaburzeniami oddychania, 
• rabdomioliza (rozpad mięśni), 
• zaburzenia w komorach serca. 

Co wypłukuje potas z organizmu?

Potas naturalnie wypłukuje się z organizmu wraz z potem i moczem. Dlatego podczas upałów lub dużego wysiłku fizycznego należy dbać o odpowiednie nawodnienie wodą mineralną. Poza tym, utratę potasu obserwuje się podczas:

• silnych i długotrwałych biegunek lub wymiotów,
• stosowania leków moczopędnych,
• picia moczopędnych napojów (np. herbat ziołowych).

Jakie są objawy nadmiaru potasu? 

Hiperkaliemia jest stanem zagrażającym życiu. Najczęstszą jej przyczyną jest niewydolność nerek, zmniejszenie objętości krwi albo zaburzenie wchłaniania zwrotnego (reabsorpcji) jonów potasu, co może mieć miejsce przy zespole Gordona (rodzinne nadciśnienie tętnicze hiperkaliemiczne). Ponadto hiperkaliemię mogą sprowokować suplementy potasu i niektóre leki, jak niesteroidowe leki przeciwzapalne czy heparyna. O nadmiarze potasu w organizmie mogą świadczyć: 

• osłabienie mięśni (a nawet porażenie wiotkie), 
• zaburzenia oddychania (na skutek osłabienia mięśni oddechowych), 
• zaburzenia pracy serca, a nawet migotanie komór, 
• kwasica metaboliczna.

Jakie są normy potasu? 

Prawidłowy poziom potasu we krwi to 3,5-5,0 mmol/l. Jeśli jego stężenie spadnie poniżej 3,5 mmol/l, mowa jest o hipokaliemii, przy czym objawy zauważalne są zwykle po obniżeniu poziomu do 3,0 mmol/l. Natomiast gdy przekroczy wartość 5,0 mmol/l, mowa jest o hiperkaliemii. 

Aby sprawdzić poziom potasu, możesz udać się do dowolnego laboratorium. Tam po pobraniu krwi żylnej próbka zostanie poddana analizie pod kątem stężenia tego pierwiastka. Diagnostykę możesz wykonać prywatnie, wówczas zapłacisz około 10 zł. Jeśli jednak otrzymasz od lekarza skierowanie, oznaczenie poziomu potasu we krwi zostanie zrefundowane. 

Jak uregulować poziom potasu? 

Nieprawidłowy poziom potasu wymaga rozpoznania przyczyny zaburzenia, dlatego nigdy nie interpretuj wyników laboratoryjnych samodzielnie. Odwiedź lekarza rodzinnego i skonsultuj swoje obawy. Jeśli hiperkaliemia lub hipokalemia spowodowana jest niewydolnością nerek, zaburzeniami sercowo-naczyniowymi albo zespołem Cushinga, wówczas uregulowanie poziomu pierwiastka będzie wymagało terapii schorzenia podstawowego. 

Jeśli zmagasz się z hipokaliemią przez błędy żywieniowe, lekarz może zalecić ci stosowanie suplementów. Nie zapomnij też o prawidłowym zbilansowaniu diety. Warto sięgać po produkty, które łączą magnez z potasem (np. suszone owoce i banany), ponieważ wówczas zwiększa się przyswajalność potasu. W czym jest potas? Znajdziesz go m.in. w:  

• pomidorach,  
• brukselce,  
• roślinach strączkowych,  
• bananach,  
• wędzonych rybach,  
• kaszy, 
• suszonych owocach.  

A co z hiperkaliemią? W ciężkich przypadkach podawane są kroplówki z solami wapnia, a następnie insulina z glukozą. Przy łagodnej postaci zaburzenia konieczne jest ograniczenie spożycia produktów obfitujących w potas. Pomocne są też leki moczopędne i picie większej ilości wody, co ma pomóc w wypłukiwaniu potasu z organizmu. 

Bibliografia: 

1. Chamienia A., Gospodarka potasowa – podstawy teoretyczne i codzienna praktyka lekarska, Choroby Serca i Naczyń 2004, t. 1, nr 2, s. 97-107. 
2. Franek E., Kokot F., Hipokaliemia, Choroby Serca i Naczyń 2006, tom 3, nr 4, 203–206.
3. Kuźniar-Placek J., Jaroszyński A., Hiperkalemia – jak ustrzec przed nią pacjenta? Opis przypadku, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2016, t. 22, nr 2, s. 158-160. 
4. Uruski P., Tykarski A., Znaczenie i zasady kontroli gospodarki potasowej w chorobach sercowo-naczyniowych, Forum Medycyny Rodzinnej 2009, t. 3, nr 1, 49-60.