Jakie są źródła stresu w pracy i życiu prywatnym? 

Stres może napędzać do działania – stanowi czynnik mobilizujący. Jeśli jednak jest długotrwały i nasilony, niekorzystnie oddziałuje na organizm. Jednym ze sposobów, aby nie dopuścić, by nerwy przejęły kontrolę nad codziennością, jest rozpoznanie źródeł stresu. Jakie są grupy przyczyn powodujących wzmożone napięcie nerwowe? Kiedy stres jest korzystny, a kiedy destrukcyjny? 

Stres – potrzebny czy zbędny? 

Termin „stres” wywodzi się z łac. stringere, co oznacza „wymuszać reakcje”. Nie da się uniknąć stresu. Ba, nie warto go unikać. To on mobilizuje do działania. Mało tego, jak wynika z badań Wrony-Polańskiej, reguluje zdrowie. Nie od dziś wiadomo, że kondycja układu nerwowego i odpornościowego są ze sobą nierozerwalnie związane za pośrednictwem osi układ współczulny-rdzeń nadnerczy oraz podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy.  

Krótkotrwałe napięcie działa mobilizująco i wówczas stres jest potrzebny. To dlatego w stanie wzburzenia odczuwasz ból słabiej, a twój organizm działa wydajniej – przygotowuje się do walki, ucieczki lub zamarcia. Typowymi reakcjami są wówczas powodowane wyrzutem adrenaliny i noradrenaliny:  

• przyspieszony rytm serca, 
• płytki, szybki oddech, 
• rozszerzone źrenice, 
• rozszerzone oskrzela, 
• zahamowanie trawienia, 
• szybki napływ krwi do mięśni, mózgu i serca. 

Jednak stres, który jest nadmierny i utrzymuje się długotrwale, doprowadza do szeregu problemów somatycznych (dotyczących ciała) i psychicznych. Powoduje m.in. zahamowanie odpowiedzi immunologicznej na poziomie endokrynologicznym i komórkowym. To wynik stale wysokiego poziomu kortyzolu, który uwalnia się nie później niż w ciągu kilku godzin od sytuacji stresowej. 

Jakie są źródła stresu? 

Gdy nagle na drogę, którą idziesz, wyskoczy pies – masz prawo się przestraszyć. Jeśli nocą usłyszysz za sobą kroki, stres będzie naturalną reakcją. Podczas ważnego egzaminu również możesz się niepokoić o to, jak ci pójdzie. Są to typowe czynniki stresujące. Ich lista jest jednak znacznie dłuższa i nie w każdym punkcie oczywista. 

Przełomowe dla rozpoznania czynników powodujących stres były badania Holmsa i Rahe. Przeanalizowali oni zdarzenia z dnia codziennego i przyporządkowali im odpowiednie rangi. Najbardziej destrukcyjna dla psychiki okazuje się śmierć małżonka, natomiast znacznie niższą rangę przyznano sytuacji naruszeniu prawa. 

Jakie są środowiskowe źródła stresu? 

Wszystkie czynniki środowiskowe wymienione na liście Holmsa i Rahe zaburzają poczucie bezpieczeństwa i wywołują reakcję stresową organizmu. Są to: 

• źródła stresu w miejscu pracy (m.in. presja czasu, trudność w nadążeniu za zmianami technologicznymi, zmianowy tryb pracy), 
• źródła stresu w relacjach w miejscu pracy (m.in. trudność w podporządkowaniu się, brak wsparcia), 
• źródła stresu w strukturze organizacyjnej i klimacie w miejscu pracy (m.in. zaburzona komunikacja, samotność), 
• źródła stresu w miejscu w organizacji (m.in. zależność, niewspółmierność odpowiedzialności do funkcji), 
• źródła stresu poza pracą, które na nią wpływają (m.in. trudności finansowe, mała wiarygodność firmy), 
• źródła stresu w karierze zawodowej (m.in. status zawodowy, brak szans na rozwój). 

Jakie są fizyczne źródła stresu? 

Fizyczne źródła stresu to wszelkie czynniki powodujące wzmożone napięcie stopniowo. Stres pojawia się zawsze, gdy wystąpią, ale organizm jest w stanie się do nich dostosować w mniejszym lub większym stopniu. Do fizycznych źródeł stresu zaliczane są: 

• czynniki klimatyczne (temperatura, ciśnienie, ruchy powietrza, wilgotność), 
• hałas (nawet niezbyt nasilony doprowadza do zmęczenia układu nerwowego), 
• drgania (jak wynika z badań, wibracje o częstotliwości 1-100 Hz mają szkodliwy wpływ na człowieka, ponieważ tkanki je absorbują, co skutkuje w dłuższej perspektywie m.in. zmianami w układzie kostno-stawowym, ograniczeniem percepcji wzrokowej, a nawet wystąpieniem objawów choroby Reynauda), 
• oświetlenie (może zaburzać odbieranie informacji wzrokowych i prowadzić do błędnej ich interpretacji). 

Jakie są chronobiologiczne źródła stresu? 

Chronobiologiczne źródła stresu dotyczą rytmicznych zmian czynności życiowych, a więc wykonywanych regularnie. Dlatego źródłem stresu jest nieregularny tryb pracy, w którym przeplatają się obowiązki wykonywane nocą i w ciągu dnia. Takim stresorem będzie też zaburzenie rytmu dobowego u rodziców niemowląt i małych dzieci – przekłada się ono na nieprawidłowy bieg zegara biologicznego, a to z kolei odbija się na kondycji zdrowia zarówno psychicznego, jak i fizycznego. 

Jakie są źródła stresu psychospołecznego w pracy i życiu prywatnym? 

Źródła stresu psychospołecznego wynikają z indywidualnej oceny sytuacji jako stresującej. Muszą więc dotyczyć tego, co jest postrzegane jako ważne. Jeśli tak nie jest, nie będą powodować wzmożonego napięcia nerwowego. To dlatego sytuacje, które dla jednych są dezorganizujące, dla innych nie będą powodem do emocjonowania się. Do tej grupy zaliczają się: 

• nadmierne obciążenie obowiązkami lub poczucie niedociążenia pracą, 
• zależność od innych osób lub całkowita niezależność, 
• nadmierna odpowiedzialność za wykonywaną pracę lub brak odpowiedzialności, 
• relacje z innymi osobami w pracy, domu lub innym towarzystwie. 

Bibliografia: 

1. Jurgilewicz O., Stres i stresory w pracy wpływające na poczucie bezpieczeństwa pracownika, modern Management Review 2017, vol. XXII, nr 24, s. 59-71. 
2. Kaczmarska A., Curyło-Sikora P., Problematyka stresu – przegląd koncepcji, Hygeia Public Health 2016, nr 51(4), s. 317-321. 
3. Wróblewska V., Źródła stresu w pracy zawodowej menedżerów, Zeszyty Naukowe UPH Seria Administracja I Zarządzanie 2021, nr 25(98), s. 305-317.