Co to jest stres oksydacyjny? Wolne rodniki to wrogowie i sprzymierzeńcy

Zastanawiasz się, co to znaczy „stres oksydacyjny”? Mówimy o nim, kiedy zanika równowaga pomiędzy wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami znajdującymi się w organizmie. Taki stan powoduje szereg problemów natury zdrowotnej, może nawet wywoływać schorzenia zagrażające życiu. Jak zbadać stres oksydacyjny? Przyczyny takiej dysharmonii mogą być różne, a skutkom należy szybko zapobiec.

Wolne rodniki i przeciwutleniacze

Jak wspomniano we wstępie, stres oksydacyjny diagnozuje się, kiedy brak jest harmonii pomiędzy ilością wolnych rodników a przeciwutleniaczy w organizmie. Ale co tak naprawdę kryje się pod tymi tajemniczo brzmiącymi terminami? Wolne rodniki to cząsteczki, które są odpowiedzialne za wywoływanie w organizmie szeregu reakcji chemicznych (utlenianie) o trudnych do przewidzenia skutkach. Czasami są one korzystne, a innym razem bywają śmiertelne.

Wolne rodniki mają nieparzystą liczbę elektronów na swoich powłokach, dlatego tak łatwo wchodzą w reakcje z innymi cząsteczkami. Przeciwutleniacze natomiast są zdolne do podzielenia się swoim elektronem z każdym wolnym rodnikiem, przy czym ta reakcja nie wywołuje żadnych efektów. Dzięki temu obie cząsteczki stają się stabilne, a prawdopodobieństwo wystąpienia nagłej, destruktywnej reakcji znacząco maleje.

Skutki stresu oksydacyjnego są różne

Stres oksydacyjny sam w sobie nie daje żadnych objawów. Najczęściej brak harmonii w organizmie po prostu objawia się chorobą, a wtedy jest już za późno, aby zrównoważyć poziom wolnych rodników i przeciwutleniaczy. Musisz przy tym pamiętać, że reakcje utleniania zachodzą w twoim ciele – to zupełnie naturalny proces, pozwalający utrzymać zdrowie w dobrej kondycji. Problem natomiast pojawia się w sytuacji, kiedy liczba wolnych rodników wzrasta, a przeciwutleniacze nie są w stanie dłużej regulować ich aktywności.

Kiedy brak jest kontroli, wolne rodniki zaczynają reagować z innymi cząsteczkami. To z kolei może prowadzić do niszczenia białek w ciele, co objawia się m.in. w postaci poniższych chorób i patologii:

• cukrzyca,
• miażdżyca i inne choroby naczyń krwionośnych,
• zaburzenia pracy serca,
• procesy nowotworowe,
• rozległe stany zapalne,
• choroby neurodegeneracyjne, np. choroba Parkinsona,
• przyspieszone procesy starzenia się.

Pewne czynniki zwiększają stres oksydacyjny

Po raz kolejny należy tutaj podkreślić, że wolne rodniki bytują w organizmie człowieka i są potrzebne do zachodzenia różnych procesów. Pojawiają się w reakcji organizmu na zagrożenie (a więc podczas reakcji immunologicznej), ale także w trakcie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Nie należy się ich zatem bać, trzeba jednak sprawować kontrolę nad ich liczbą.

Poza wewnętrznymi czynnikami istnieją także pewne elementy środowiska, które mogą wzmagać produkcję wolnych rodników. Warto ich zatem unikać lub minimalizować kontakt z nimi w codziennym życiu. Wspomniane czynniki to m.in.:

• dym papierosowy,
• promieniowanie,
• pestycydy i niektóre silne detergenty,
• ozon,
• zanieczyszczone powietrze,
• dieta bogata w tłuszcz, alkohol oraz cukier.

Jak leczyć stres oksydacyjny? Jak wspomniano, stan dysharmonii nie jest chorobą samą w sobie, dlatego leczenie w tym przypadku nie jest możliwe. Nie prowadzi się terapii stresu oksydacyjnego, a schorzenia, jakie zostało wywołane przez brak równowagi pomiędzy poziomem wolnych rodników a przeciwutleniaczami.

Stres oksydacyjny w badaniu krwi

Zastanawiasz się, jak zbadać stres oksydacyjny? Jeżeli istnieje podejrzenie zaburzenia równowagi pomiędzy poziomem przeciwutleniaczy a wolnych rodników, lekarz może zlecić wykonanie badania krwi i sprawdzenie m.in.:

• poziomu glutationu zredukowanego,
• aktywności niektórych enzymów, np. gamma-glutamylotranspeptydazy czy dysmutazy ponadtlenkowej,
• stężenia wolnych rodników,
• aktywności przecwutleniaczy.

Taka diagnostyka może kosztować od kilkudziesięciu do kilkuset złotych, więc rozpiętość jest naprawdę szeroka. Finalna cena zależy od miejscowości, konkretnej placówki, a także rodzaju badań, jakie zechcesz wykonać w celu sprawdzenia, czy jesteś narażona na działanie stresu oksydacyjnego.

Jak uniknąć zaburzeń równowagi w organizmie?

Jak sama widzisz, nie jesteś w stanie uniknąć ekspozycji na czynniki, które wywołują zwiększoną produkcję wolnych rodników w organizmie. Możesz jednak przeciwstawiać się tym procesom, stosując odpowiednią profilaktykę. Jaką? W pierwszej kolejności przyjrzyj się swojej diecie. Wyeliminuj z niej wysokoprzetworzone produkty, postaraj się ograniczyć picie słodzonych napojów – zamiast nich wybieraj soki albo wodę. Włącz dania pieczone oraz gotowane na parze.

Pamiętaj przy tym, że nie musisz całkowicie rezygnować z cukru czy smażonego mięsa, ale nie powinnaś także spożywać ich każdego dnia w dużych ilościach. Zachowaj równowagę i umiar, to odbije się pozytywnie na twoim zdrowiu. Poza tym możesz jeść produkty bogate w przeciwutleniacze – zostały one przedstawione w poniższej tabeli:

Domowe sposoby na stres oksydacyjny

Poza zmianą diety dobrze jest także wprowadzić pewne modyfikacje w stylu życia. Poniżej znajdziesz kilka przykładów takich dobrych zmian, które pozwolą ci uniknąć nie tylko stresu oksydacyjnego, ale także poprawią twoje samopoczucie i ogólny stan zdrowia:

• rzuć palenie, alkohol, inne używki – używki wpływają negatywnie na funkcjonowanie organizmu i wydaje się to oczywiste. Najlepiej będzie zatem rzucić papierosy, a także unikać biernego palenia. Z alkoholu także warto zrezygnować lub zminimalizować jego spożycie,
• regularna aktywność – regularne spacery, jazda na rowerze, tańce i lekka aktywność siłowa oraz tlenowa wpływają na poprawę samopoczucia, a także podnoszą kondycję całego ciała, również procesów zachodzących w jego wnętrzu. Nie myl tego jednak ze sportem wyczynowym, który m.in. zwiększa ryzyko urazów oraz liczbę wolnych rodników,
• wysypiaj się – sen poprawia funkcjonowanie mózgu, a także wspiera regenerację,
• uważaj na przejadanie się – ciągłe uczucie sytości sprawia, że organizm znajduje się w stanie stresu oksydacyjnego.

Bibliografia:

1. Boutros M., Ray S., Oxidative stress, Reference Module in Biomedical Sciences 2023.
2. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/oxidative-stress [dostęp 09.07.2023].
3. https://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pa-health/index.htm [dostęp 09.07.2023].
4. Pizzino G., Irrera N., Cucinotta M., Pallio G., Mannino F., Arcoraci V., Squadrito F., Altavilla D., Bitto A., Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health, Oxidative Medicine and Cellular Longevity 2017.