Tarczyca i jej funkcje w organizmie. Jak wygląda ten gruczoł?

Tarczyca to gruczoł układu hormonalnego, który jest bardzo istotny w kontekście metabolizmu. Niestety, dużo osób cierpi na pewne dysfunkcje związane z omawianym narządem, przez co rozwija się u nich nadczynność lub niedoczynność tarczycy związana z nieprawidłową produkcją hormonów. Jak zbudowana jest tarczyca i jakie związki produkuje? Czy schorzenia tego gruczołu mogą być niebezpieczne?

Gdzie jest tarczyca? Budowa gruczołu

Tarczyca (inaczej gruczoł tarczowy) to gruczoł endokrynny, nieparzysty, przypominający wyglądem motyla lub tarczę. Zlokalizowana jest w przedniej części szyi, składa się z dwóch płatów rozciągających się wokół gardła. Chorą, powiększoną tarczycę można wyczuć palpacyjnie, a nawet zobaczyć guzek po odchyleniu szyi, jednak zdrowego narządu nie widać pod powierzchnią skóry.

Omawiany gruczoł składa się z dwóch głównych części, czyli wspomnianych parzystych płatów oraz cieśni tarczycy, która je łączy. Głównym budulcem są tutaj tyrocyty, czyli komórki odpowiedzialne za produkcję i przechowywanie hormonów T3 i T4, a także komórki C, wydzielające kalcytoninę.

Najważniejsze hormony tarczycy

Jak wspomniano, waga tarczycy jest tak naprawdę warunkowana tym, jakie hormony produkuje. Wśród najważniejszych z wydzielanych przez gruczoł tarczowy związków chemicznych należy wymienić trzy. Są to:

• tyroksyna (T4) – przede wszystkim wspomaga rozkładanie tłuszczów oraz efektywne wykorzystywanie glukozy przez komórki organizmu,
• trójjodotyronina (T3) – odpowiada za metabolizm tłuszczów i węglowodanów, ale ma swój udział także w pracy układów, np. pokarmowego czy nerwowego,
• kalcytonina – jest istotna szczególnie w kontekście gospodarki wapniowo-fosforanowej.

Co ciekawe, do prawidłowej pracy (a więc do produkcji hormonów), tarczyca potrzebuje jodu – największe jego stężenie znajduje się w jodowanej soli kuchennej. Ze względu na fakt, że gotowe produkty spożywcze często są dosalane, rzadko kiedy dochodzi do niedoboru tego pierwiastka w organizmie. Kiedy jest go za mało, możesz zaobserwować u siebie niektóre objawy chorób tarczycy związanych z jej niedoczynnością, natomiast nadmiar jodu bywa przyczyną nadczynności gruczołu tarczowego.

Za co odpowiada tarczyca? Funkcje gruczołu

Najważniejszą funkcją gruczołu tarczowego jest kontrolowanie metabolizmu, czyli tempa przemiany materii organizmu poprzez produkcję określonych hormonów. Te wszystkie procesy odbywają się na poziomie komórkowym, a więc dotyczą całego ciała. W związku z tym, zaburzenia pracy tarczycy mogą mieć różnorodne konsekwencje. Za co dokładnie odpowiadają hormony gruczołu tarczowego zarówno pośrednio, jak i bezpośrednio? Poniżej znajdziesz przykłady:

• temperatura ciała,
• praca układu oddechowego,
• procesy trawienne,
• ciśnienie krwi,
• rozwój mózgu i układu nerwowego,
• proces wykorzystywania energii przez organizm.

Najczęściej diagnozowane choroby tarczycy

Choroby tarczycy mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotne schorzenia tarczycy odnoszą się do pracy organu, natomiast wtórne związane są z zaburzeniami przysadki mózgowej, która może stymulować gruczoł tarczowy do nadmiernej lub ograniczonej produkcji hormonów. Najczęściej diagnozowane schorzenia w obrębie tego narządu to:

• nadczynność tarczycy – często występuje razem z chorobą Gravesa-Basedowa,
• niedoczynność tarczycy – patologie powiązane z niedoborem hormonów tarczycy to m.in. choroba Hashimoto,
• stany zapalne tarczycy,
• wole tarczycy,
• rak tarczycy.

Jakie badania na tarczycę warto wykonać, aby sprawdzić, czy jej praca jest prawidłowa? Podstawą diagnostyki będzie tutaj oznaczenie stężenia hormonów FT4 oraz TSH. W przypadku oceny stanu gruczołu tarczowego lekarz może zlecić wykonanie badań obrazowych, takich jak USG, TK czy MRI. A do jakiego specjalisty się udać, kiedy masz podejrzenia, że twoje objawy wynikają z zaburzonej pracy układu hormonalnego? Lekarz od tarczycy i innych gruczołów dokrewnych to endokrynolog.

Czy można żyć bez tarczycy?

Pewne schorzenia związane z pracą tarczycy wymagają od lekarza podjęcia decyzji o usunięciu gruczołu. W takiej sytuacji pacjent może żyć, ale konieczne jest wdrożenie zastępczej terapii hormonalnej, mającej na celu uzupełnienie niedoborów związków chemicznych produkowanych przez gruczoł tarczowy. Taką farmakoterapię stosuje się do końca życia.

Bibliografia:

1. Armstrong M., Asuka E., Fingeret A., Physiology, Thyroid Function, StatPearls 2023.
2. Bowden S. A., Glodis M., Congenital Hypothyroidism, StatPearls 2023.
3. https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/thyroid-gland [dostęp 17.03.2024].
4. Haugen B. R. et. al., 2015 American Thyroid Association Management Guidelines for Adult Patients with Thyroid Nodules and Differentiated Thyroid Cancer: The American Thyroid Association Guidelines Task Force on Thyroid Nodules and Differentiated Thyroid Cancer, 2016.
5. Hubalewska-Dydejczyk A., i in., Choroby tarczycy a zaburzenia płodności – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego, Endokrynologia Polska 2022, 73(4): 645-679.
6. Rayman M. P., Multiple nutritional factors and thyroid disease, with praticular reference to autoimmune thyroid disease, Proceedings of the Nutrition Society 2019, vol. 78, iss .1, p. 34-44.