„Żyję w ciągłym strachu”. Jak przestać się bać? Pytamy psychologów

„A jeśli stracę pracę? Jeśli zachoruję? A jeśli on odejdzie? Co wtedy? To może stać się już jutro!” ‒ podobne myśli kłębią się w głowie niemal każdego. Czasem jednak zdroworozsądkowa czujność przybiera zupełnie niezdrową formę.

Utrata pracy, zdrowia, związku, pieniędzy, samochodu, mieszkania – to obawy, które według psychologów towarzyszą nam najczęściej. Dotyczy to zwykle tych kwestii, które są dla nas w życiu najważniejsze i których brak byłby dla nas odczuwalny. Ze zdroworozsądkowego, logicznego punktu widzenia obawy najczęściej nie są uzasadnione. Jak pokazało badanie przeprowadzone przez psychologa Roberta Leahy’ego z Weill Cornell Medical School, 85 proc. zmartwień nie ma tak złych skutków, jakich się wcześniej obawialiśmy. Jeśli nawet dochodzi do najgorszych scenariuszy, to w 79 proc. przypadków uczestnicy badania wskazywali, że poradzili sobie z tym lepiej, niż się spodziewali. Leahy twierdzi, że codziennego martwienia się doświadcza 38 procent z nas.

Dwa rodzaje strachu

Strach kreowany przez mózg to rzecz pierwotna – ma na celu ochronę przed cierpieniem, bólem i ma zapewnić przeżycie. Mimo że tego typu myśli są bardzo nieprzyjemne i mogą nas wprawiać w przygnębienie, mają też swój pozytywny wymiar.

‒ Dzięki takim obawom możemy się bardziej starać, motywować, rozwijać i troszczyć o to, co istotne – zaznacza Barbara Michno-Wiecheć, psycholog psychotrapeuta, założycielka Gabinetu Psychologicznego „Drugi Brzeg” w Krakowie.

Problem zaczyna się wtedy, gdy lęk nie jest motywujący, lecz paraliżuje nasze codzienne życie. Zamartwianie jest uciążliwe i towarzyszy nam niemal w każdej minucie dnia, w której akurat nie jesteśmy zajęci czymś innym.

– Najczęściej zaczyna się to niewinnie, właśnie nasilającym się zamartwianiem. Trudności pojawiają się wtedy, gdy nasze życie psychiczne koncentruje się głównie lub wyłącznie na tym obszarze, wtedy dochodzą do tego trudne emocje, myśli, ale również objawawy somatyczne, czyli różnego rodzaju bóle, które nie są potwierdzone medycznie – mówi Barbara Michno-Wiecheć.

Dlaczego boimy się za bardzo?

Ciągłe obawy mogą wynikać ze zbyt dużej wyobraźni – nasz umysł tworzy w głowie różne scenariusze, najczęściej te złe, które wcale nie muszą się wydarzyć. Wychodzimy z założenia, że martwiąc się, możemy zapobiec przykrym zdarzeniom lub wcześnie je zatrzymać. Obawom mogą służyć także nawykowe myśli i przekonania, których „nabawiliśmy się” nawet wiele lat temu, np. „nie można mieć wszystkiego” albo „jeśli teraz wszystko układa się dobrze, to na pewno coś za chwilę się zawali”.

Jak pokazują badania opublikowane w „Personality and Individual Differences”, problem nadmiernego martwienia się może być powiązany ze sprawnością umysłu. Przeanalizowano przypadki 126 osób, które opowiedziały o swoich doświadczeniach związanych m.in. z obawami i fobiami społecznymi. Uczestników przebadano też pod kątem ilorazu inteligencji. Osoby, które jako prawdziwe wskazywały zdanie „zawsze się o coś martwię”, wypadały w testach na inteligencję zdecydowanie lepiej.

Strach – zagrożenie dla zdrowia

Zamartwianie się odczuwa silnie także nasz organizm.

– Z badań wiemy, że wydziela się wtedy kortyzol, czyli hormon wytwarzany przez korę nadnerczy, który wpływa na wiele funkcji w naszym organizmie, np. osłabia aktywność układu odpornościowego czy zwiększa działanie adrenaliny. Niepokój może powodować również aktywizację układu współczulnego, co powoduje przyspieszone bicie serca, szybszy oddech, napięcia niektórych grup mięśni czy zwężenie naczyń krwionośnych – tłumaczy Igor Rotberg.

Mogą się pojawić również zaburzenia snu, zaburzenia hormonalne, wysypki, problemy w sferze seksualnej. Eksperci zaznaczają, że chcąc zagłuszyć swój strach, wiele osób wpada w uzależnienia od jedzenia, alkoholu lub papierosów. Obawy mogą być także wstępem do depresji.

Jak zmniejszyć strach?

Psychologowie nie pozostawiają złudzeń – choćbyśmy mocno się starali, lęk nie zniknie całkowicie.

‒ Oczekiwanie, że nigdy nie będziemy się bać, jest z góry skazane na rozczarowanie. Odwagą bowiem nie jest nieodczuwanie lęku, lecz działanie pomimo jego doświadczania – mówi Igor Rotberg.

Z obawami możemy próbować sobie radzić. Jednym ze sposobów jest wyobrażanie sobie pozytywnych scenariuszy zamiast tych negatywnych. Nie analizuj więc przyszłego rozpadu związku lub strasznej choroby, pomyśl, że innym scenariuszem, który równie dobrze, a nawet z większym prawdopodobieństwem może się zrealizować, jest życie w pełnym zdrowiu i w szczęśliwym związku.

Istnieje też podobna, aczkolwiek odwrotna taktyka, proponowana przez Dale’a Carnegie w książce „Jak przestać się martwić i zacząć żyć”. Zastanów się, co najgorszego mogłoby się stać w danej kwestii, i spróbuj to przyjąć, pogodzić się z tym. Przemyśl, co wtedy należałoby zrobić, jakie kroki trzeba byłoby podjąć, by wyjść z problemu lub uczynić go mniej uciążliwym. Konkretne, zadaniowe podejście nawet do wyimaginowanego problemu może przynieść zaskakująco sporo ulgi. Problem przestaje być czymś nieokreślonym, tajemniczym, a przybiera konkretną formę.

Jeśli masz możliwość zapobieżenia scenariuszom tworzonym w głowie, zrób to, co możesz zrobić, by uspokoić swoje myśli i sumienie. Obawiając się utraty pracy, możesz np. dbać o podwyższenie kompetencji dzięki kursom zawodowym, martwiąc się o przyszłość dojrzewającego dziecka ‒ umówić się z psychologiem rodzinnym. Jeśli jednak na daną kwestię nie masz wpływu (np. zdrowie najbliższych), po prostu to zaakceptuj. Zwyczajnie przyjmij, że nie możesz w życiu kontrolować absolutnie wszystkiego i czasem po prostu trzeba zgodzić się na to, co przyniesie życie. Miej jednak w tyle głowy, że niezależnie od okoliczności na pewno udźwigniesz wszystko i w trudnych sytuacjach możesz liczyć na pomoc rodziny, przyjaciół, bliskich. Taka świadomość również poprawia nastrój.

Postaw na liczby. Zaskoczy cię fakt, w jak niewielkim procencie w stosunku do ogółu populacji dochodzi do katastrof lotniczych lub zapadania na śmiertelne, wyjątkowo trudne do wyleczenia choroby. Uświadomisz sobie, że przynajmniej według rachunku prawdopodobieństwa możesz czuć się w miarę spokojnie i bezpiecznie.

Dość zaskakujący sposób na walkę z lękiem proponuje Robert Leahy w tekście na Webmd.com. Zaleca, by powtarzać tak długo straszną dla nas myśl, aż… stanie się nudna. Jeśli więc obawiamy się nowotworu, Leahy radzi stanąć przed lustrem i powtarzać: „Mogę umrzeć na raka, mogę umrzeć na raka…”. Jak twierdzi, po wielokrotnych powtórzeniach to stwierdzenie straci swoją moc, znaczenie i nie będziemy przywiązywać już do niego takiej wagi.

Skup się na tym, co dzieje się tu i teraz w twoim życiu. Doceń to, co masz, co udało ci się osiągnąć, to, co dzieje się w twoim życiu pozytywnego. Nie ma sensu myśleć o tym, co wydarzy się jutro, pojutrze lub za rok, bo odbiera to nam przyjemność z doświadczania tego, co dzieje się właśnie w tej sekundzie. Szukaj przyjemności w codziennych czynnościach, jak picie kawy czy pójście na spacer. Zamartwianiem się w żaden sposób nie wpłyniesz na przyszłość, a zupełnie niepotrzebnie psujesz sobie obecny moment.