Aseptyka – czym jest i jakie ma znaczenie w praktyce medycznej?

Głównym celem aseptyki jest pozbycie się drobnoustrojów poprzez odpowiednie postępowanie. Taki stan dotyczy nie tylko powierzchni, ale i materiałów opatrunkowych oraz pożywienia.

Aseptyka to szereg postępowań mających na celu zachowanie jałowości przedmiotów lub obszaru. Zapobiega to zakażeniom (wirusowym, bakteryjnym czy grzybiczym) mogącym prowadzić nawet do śmierci. Aseptyka i antyseptyka stanowią dziś trzon funkcjonowania medycyny, w tym operacji chirurgicznych, pobierania materiału biologicznego do badań czy też specjalnego ubioru osób pracujących na stanowiskach narażonych na działanie patogenów.

Środki aseptyczne w medycynie

Środki aseptyczne są kluczowe przy każdej interwencji chirurga – od wyjaławiania ubrań po sterylność narzędzi chirurgicznych. W przeciwnym razie mogłoby dojść do poważnych zakażeń ran otwartych przez wprowadzenie do nich niebezpiecznych bakterii czy wirusów. Aseptyczne opakowanie dotyczy m.in. strzykawek, plastrów, skalpeli, a nawet płytek, na których wysiewa się bakterie podczas diagnostyki chorób. Postępowanie aseptyczne dotyczy wyłącznie narzędzi i przedmiotów, a nie żywych tkanek. Zasad aseptyki należy także przestrzegać w procesie produkowania żywności. Ich wprowadzenie nie tylko zapewnia im dłuższy żywot, ale też chroni przed zatruciem.

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, wszczepienną, kontaktową oraz wziewną. Bez wdrożenia standardowych środków aseptyki i antyseptyki może dojść do rozprzestrzenienia się niebezpiecznych dla zdrowia i życia patogenów.

Receptury aseptyczne

Istnieje wiele sposobów na zachowanie procedur aseptycznych. Zasadniczą jest izolacja osób chorych, cierpiących na choroby zakaźne. Szczególnie ważne jest odosobnienie tych, którzy są nosicielami drobnoustrojów, np. gronkowców. Odpowiednie zabezpieczenie osób chorych przed zakażeniem to również sterylność materacy, pościeli, bielizny i opatrunków. Medycy w celach aseptycznych zakładają specjalne obuwie, rękawiczki, czepki. Pomieszczenia mogą być dodatkowo sterylizowane za pomocą światła ultrafioletowego, a powietrze oczyszczane dzięki nawiewom z filtrami HEPA.

Aseptyka a antyseptyka

Czym różni się aseptyka od antyseptyki? Antyseptyka to inaczej przeciwdziałanie zakażeniom, odbywające się przy pomocy odkażających lub antybakteryjnych środków, sprayów, mydeł, aerozoli i maści. To na przykład przemywanie alkoholem skóry przed zastrzykiem lub pobraniem krwi czy mycie i odkażanie rąk przed operacją chirurgiczną. Aseptyka z kolei dotyczy wyłącznie przedmiotów nieożywionych, mogących stanowić źródło infekcji. Poza gabinetami medycznymi, salami operacyjnymi czy przychodnią lekarską zasady aseptyki i antyseptyki powinny dotyczyć również gabinetów kosmetycznych. Środki aseptyczne u stomatologa, ginekologa czy okulisty dziś są już standardem. Tutaj również sterylność narzędzi pomaga zapobiegać ryzyku zakażenia. Nieprzestrzeganie zasad zarówno aseptyki, jak i antyseptyki grozić może poważnymi powikłaniami, w tym wirusowym zapaleniem wątroby, grzybicą, wirusem brodawczaka ludzkiego, HIV czy opryszczką. W cięższych przypadkach może zakończyć się zgonem.

Historia aseptyki i antyseptyki

Historia aseptyki i antyseptyki sięga początku XIX w. Wówczas aż 80% operowanych pacjentów umierało z powodu zakażeń. Ówcześni medycy nie myli bowiem rąk, nie używali rękawiczek ochronnych i nie przestrzegali podstawowych zasad higieny okołooperacyjnej. Również warunki, które panowały na salach operacyjnych, wzbudzały wiele wątpliwości – brak wentylacji pomieszczenia, ogrzewania, odpowiedniego oświetlenia i urządzeń sanitarnych. Lekarze chirurdzy przeprowadzali operacje na brudnych materacach i łóżkach, odbiegających daleko od warunków sterylnych. W związku z tym na oddziałach pojawiała się zgorzel gazowa, co sprzyjało zgonom. Pierwsze kroki na polu antyseptyki postawił lekarz Filip Semmelweis – wprowadził zasadę mycia rąk w wodzie chlorowanej. Dzięki temu procederowi liczba zgonów na oddziale znacząco się zmniejszyła.

W 1887 roku zaczęto na dobre wdrażać zasady antyseptyki i aseptyki, w tym odkażania ran przy pomocy opatrunków nasączonych kwasem karbolowym. Jednak osobą, która w sposób szczególny przyczyniła się do rozwoju tych dwóch dziedzin, był Ludwik Pasteur. Podczas swoich badań dokonał odkrycia, że zarówno wysoka temperatura, jak i para wodna zabijają bakterie. Zapoczątkował on w ten sposób aseptykę fizjologiczną. Dzisiaj zasady aseptyki i antyseptyki są już na stałe zakorzenione w praktyce lekarskiej.