Astma zawodowa – rodzaje, objawy, diagnostyka i leczenie

Astma zawodowa często rozwija się w wyniku narażenia na czynniki alergizujące i środki drażniące specyficzne dla środowiska pracy. Wyższe ryzyko zachorowania występuje m.in. u piekarzy, pracowników laboratoryjnych, osób pracujących w przemyśle meblarskim oraz rolników. Istnieje wiele czynników przyczyniających się do rozwoju astmy, w tym związki chemiczne, mąka, pyły drzewne czy alergeny zwierzęce. Jak objawia się astma zawodowa i czy można ją wyleczyć?

Czym jest astma zawodowa?

Astma związana z pracą zawodową stanowi niemal 10% wszystkich przypadków astmy. Choroba rozwija się po kontakcie ze szkodliwym czynnikiem, którego stężenie przekracza dopuszczalne normy. Na chwilę obecną wyróżnia się około 400 czynników etiologicznych odpowiedzialnych za rozwój astmy zawodowej. Należą do nich m.in.:

• mąka i znajdujące się w niej zanieczyszczenia – astma zawodowa piekarzy, ciastkarzy, kucharzy, młynarzy,
• alergeny zwierzęce – astma zawodowa rolników, hodowców zwierząt, weterynarzy,
• zarodniki grzybów – astma zawodowa pracowników przemysłu spożywczego i rolników,
• lateks – astma zawodowa pracowników ochrony zdrowia,
• pyły drewna, diizocyjaniny, barwniki- astma zawodowa pracowników przemysłu drzewnego i meblarskiego,
• platyna, nikiel, chrom, kobalt – astma zawodowa pracowników przemysłu chemicznego i budowlanego oraz spawaczy,
• detergenty – astma zawodowa pracowników pralni i przemysłu spożywczego,
• nadsiarczany, henna – astma zawodowa fryzjerów.

Ekspozycja na uczulające substancje prowadzi do zwężenia i zapalenia dróg oddechowych oraz nadreaktywności oskrzeli. Na wyższe ryzyko zachorowania mają wpływ czynniki genetyczne, palenie papierosów oraz atopia.

Rodzaje astmy zawodowej

Wyróżnia się dwa rodzaje astmy zawodowej: astmę zawodową o typie immunologicznym oraz astmę zawodową o typie nieimmunologicznym. Astma alergiczna wywoływana jest przez czynniki o małej i dużej masie cząsteczkowej w mechanizmie IgE-zależnym oraz przez swoiste czynniki zawodowe w niezidentyfikowanym mechanizmie zależnym lub niezależnym od IgE. Choroba rozwija się powoli, a jej zwiastunem jest często alergiczny nieżyt nosa. Astma niealergiczna, nazywana zespołem reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych (RADS) powstaje w wyniku ekspozycji na czynniki o działaniu drażniącym. Ma ostry lub podostry początek i rozwija się w ciągu doby od narażenia na obecne w wysokim stężeniu czynniki chemiczne.

Objawy astmy zawodowej

Objawy astmy zawodowej nie różnią się istotnie od objawów astmy powstającej na innym podłożu. U chorego mogą występować:

• duszności,
• kaszel,
• ucisk w klatce piersiowej,
• świszczący oddech,
• zmniejszona tolerancja wysiłku,
• duszność powysiłkowa i nocna,
• alergiczny nieżyt nosa i spojówek.

U wielu chorych objawy nasilają się po wyjściu z pracy, a w czasie wolnym zmniejszają się. W przypadku uczulenia na czynniki o dużej masie cząsteczkowej symptomy choroby najczęściej pojwiają się już po killkunastu minutach od narażenia na alergen. Z kolei czynniki o małej masie cząsteczkowej prowadzą do wystąpienia objawów po kilkunastu godzinach od ekspozycji. Do zaostrzenia objawów dochodzi po wysiłku fizycznym, przebywaniu na zimnym powietrzu, narażeniu na dym tytoniowy oraz w czasie infekcji oddechowych.

Diagnostyka astmy zawodowej

Pierwszym krokiem diagnostycznym w kierunku astmy zawodowej jest zebranie wywiadu, który może pomóc w identyfikacji czynnika wywołującego chorobę. Test eliminacji i reekspozycji polega na sprawdzeniu, czy objawy choroby ustają, gdy pacjent nie przebywa w pracy. Daje on możliwość wskazania alergenu przyczyniającego się do rozwoju astmy. Jeśli u pacjenta występowały objawy astmy przed narażeniem na czynnik, wyklucza to rozpoznanie astmy zawodowej.

W diagnostyce astmy zawodowej wykonuje się testy skórne metodą punktową oraz badanie poziomu przeciwciał IgE. Obecność immunoglobulin IgE nie zawsze świadczy o astmie alergicznej; w niektórych przypadkach może wskazywać jedynie na nadwrażliwość. Kolejnym rodzajem wykonywanych badań jest spirometria spoczynkowa, która pozwala na określenie szczytowego przepływu oddechowego. Ocenie podlega także reaktywność oskrzeli.

Złotym standardem są inhalacyjne próby prowokacyjne przeprowadzane w placówkach medycznych. Choremu podaje się alergen o określonym stężeniu i dawce, a następnie monitoruje stan pacjenta przez najbliższe 24 godziny. W tym czasie dokonuje się pomiarów wskaźników wentylacji płuc. Do dalszego badania wykorzystuje się pobraną plwocinę, popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe lub popłuczyny nosowe. Dodatkowo każdy pacjent powinien mieć wykonane RTG klatki piersiowej.

W odniesieniu do astmy niealergicznej, kryteria rozpoznania choroby są nieco inne. Na RADS wskazuje:

• jednorazowa ekspozycja  na czynniki drażniące występujące w wysokim stężeniu lub wielokrotne narażenie na czynniki drażniące obecne w stężeniach niższych, ale przekraczających normy,
• symptomy choroby pojawiające się do 24 godzin od ekspozycji i nie ustępujące po wyeliminowaniu czynnika drażniącego,
• obturacja dróg oddechowych obserwowana w badaniu spirometrycznym,
• przewlekła nadreaktywność oskrzeli (około trzech miesięcy).

Leczenie astmy zawodowej

Wykrycie astmy zawodowej powinno skłonić osoby chore do podjęcia pracy w środowisku wolnym od czynników drażniących i alergizujących. Nie u wszystkich pacjentów zmiana środowiska jest jednak równoznaczna z ustąpieniem choroby. W leczeniu astmy zawodowej stosuje się m.in. glikokortykosteroidy wziewne, beta2-mimetyki i leki przeciwleukotrienowe.

Pomimo rozpoznania i wyeliminowania czynnika indukującego astmę zawodową, remisja choroby jest praktycznie niemożliwa. U wielu pacjentów wydolność układu oddechowego jest upośledzona, dlatego tak ważne jest zaprzestanie pracy w dotychczasowym miejscu. Osoby z astmą oskrzelową mogą ubiegać się o odszkodowanie oraz przyznanie im stopnia inwalidztwa.

Bibliografia:

1. C. Pałczyński, A. Skoczyńska, Czynniki alergizujące w miejscu pracy, 2011.
2. W. Balińska-Miśkiewicz, Diagnostyka i leczenie astmy oskrzelowej u osób dorosłych, Terapia i leki, Tom 65 · nr 11 · 2009.