Ataksja – rodzaje, przyczyny i jej objawy

Ataksja może być objawem wielu jednostek chorobowych, nie tylko tych typowo neurologicznych, choć właśnie z nimi jest zazwyczaj kojarzona. Objaw ten może wiązać się z poważnymi schorzeniami, w tym z zatruciami oraz istotnie obniża jakość życia chorych, dlatego właśnie nie warto go bagatelizować. Co kryje się pod tą tajemniczo brzmiącą nazwą? Jak objawia się ataksja, jakie są jej rodzaje i najważniejsze przyczyny?

Czym jest ataksja?

Ataksja (nazywana także niezbornością) jest zaburzeniem koordynacji ruchowej, które znacznie utrudnia płynne oraz dokładne wykonywanie ruchów. Zaburzenie to wynika z uszkodzenia struktur odpowiedzialnych za koordynację ruchową organizmu, czyli móżdżku lub dróg nerwowych odpowiedzialnych za czucie głębokie. Ataksja utrudnia znacznie funkcjonowanie pacjentów i sprawia, że nawet najprostsze, codzienne czynności takie, jak chwytanie przedmiotów, chodzenie, czy mówienie stają się prawdziwym wyzwaniem.

Ataksja – rodzaje

Ataksję ze względu na jej przyczynę możemy podzielić na:

• ataksję móżdżkową – wynika ona z uszkodzenia móżdżku. Móżdżek jest częścią tyłomózgowia i odgrywa bardzo ważną rolę w kontroli motorycznej organizmu, a także odpowiada za precyzję i prawidłowy czas trwania ruchów. Móżdżek kontroluje także współdziałanie różnych grup mięśniowych, co warunkuje poprawne wykonanie ruchu zamierzonego;
• ataksję czuciową – która wynika z uszkodzenia dróg przewodzących czucie głębokie lub uszkodzenia sznurów tylnych rdzenia kręgowego. Sznury tylne stanowią część drogi czuciowej i warunkują prawidłowe odczuwanie wibracji i ułożenia ciała. Czucie głębokie informuje nas właśnie o położeniu naszego ciała. Sznury tylne odpowiadają także za czucie dyskryminacyjne – czyli rozróżnianie dwóch bodźców (punktów) jednocześnie działających na nasze ciało.

Ataksja – przyczyny

Przyczyny ataksji mogą być naprawdę różnorodne i złożone. Do przyczyn ataksji móżdżkowej należy przede wszystkim:

• uszkodzenie toksyczne móżdżku (alkohol, niektóre leki, a także narkotyki);
• udar – czyli naczyniowe uszkodzenie móżdżku;
• nowotwory móżdżku, w tym przerzuty nowotworowe z innych lokalizacji;
• niedoczynność tarczycy;
• niedobory substancji odżywczych (w tym niedobór witaminy E, witaminy B1)
• infekcje wirusowe takie jak: HIV, wirusowe zapalenie móżdżku;
• podostre stwardniające zapalenie mózgu – będące groźnym powikłaniem odry;
• stwardnienie rozsiane – przewlekła, demielinizacyjna choroba układu nerwowego, występująca najczęściej między 20, a 40. rokiem życia;
• choroba Wilsona – choroba uwarunkowana genetycznie, wynikająca z mutacji genu ATP7B, która prowadzi do patologicznego odkładania miedzi w organizmie.

Przyczyną ataksji czuciowej może być natomiast:

• zespół Guillaina-Barrego – rzadka choroba o podłożu immunologicznym, która dotyka nerwy obwodowe;
• neuropatia cukrzycowa – uszkodzenie nerwów będące przewlekłym powikłaniem cukrzycy, wynika ono z podwyższonego stężenia glukozy we krwi i złej kontroli choroby;
• neuropatia polekowa – uszkodzenie nerwów może powodować między innymi winkrystyna stosowana w chemioterapii oraz izoniazyd, będący lekiem przeciwgruźliczym;
• zatrucie metalami ciężkimi;
• uszkodzenie zwojów czuciowych w przebiegu nowotworu;
• uszkodzenie rdzenia kręgowego np. w przebiegu urazu, czy zwyrodnienia kręgosłupa;
• stwardnienie rozsiane.

Ataksja – objawy

Na pierwszy rzut oka pacjent z ataksją wydaje się osobą, która niezgrabnie się porusza. Czasami objawy są trudno uchwytne i nie zauważa ich nawet osoba dotknięta ataksją. Jednak warto poznać klasyczne objawy tego zjawiska, by wiedzieć, jakie zaburzenia powinno się kojarzyć z danym rodzajem ataksji.Typowe objawy ataksji móżdżkowej, to przede wszystkim:

• chód na szerokiej podstawie – nazywany inaczej chodem marynarskim, charakteryzujący się szerokim rozstawem nóg. Jest to typowy objaw uszkodzenia móżdżku;
• adiadochokineza – czyli trudność z wykonywaniem szybkich ruchów naprzemiennych ( pacjent ma problem z naprzemiennym uderzeniem dłonią o kolano – raz powierzchnią dłoniową ręki, a raz powierzchnią grzbietową)
• niewyraźna mowa (dyzartia) oraz nieprawidłowa intonacja;
• nieprawidłowy ruch gałek ocznych i zaburzenia widzenia;
• dysmetria – u pacjenta objawia się ona trudnością z trafieniem w nos za pomocą palca wskazującego – badanie to przeprowadza się przy otwartych oraz zamkniętych oczach. Próba palec – nos to typowe badanie, które pozwala lekarzowi podejrzewać nieprawidłowe funkcjonowanie móżdżku. Dysmetria wiąże się z nieprawidłową oceną odległości;
• obniżenie napięcia mięśniowego (hipotonia mięśniowa).

Jak możemy rozpoznać, że mamy do czynienia z ataksją czuciową? Jej najważniejsze objawy kliniczne to:

• dodatnia próba Romberga – to podstawowe badania z zakresu neurologii. Podczas próby Romberga pacjent powinien stać ze złączonymi stopami oraz wyciągniętymi do przodu kończynami górnymi, kolejnym poleceniem wydanym przez lekarza jest zamknięcie oczu. Jeśli po zamknięciu oczu pacjent zaczyna upadać na którąś ze stron, to mamy do czynienia z dodatnią próbą Romberga. Świadczy ona o zaburzonym czuciu głębokim;
• zaburzenia czucia głębokiego – pacjent ma problem z lokalizacją części swojego ciała, na przykład trudno jest mu stwierdzić, czy jego palec został zgięty, czy wyprostowany przez lekarza podczas badania.

Jak można odróżnić ataksję czuciową od ataksji móżdżkowej?

Podstawowe elementy, które pozwalają nam różnicować te dwa rodzaje ataksji, to:

• oczopląs – czyli mimowolne, rytmiczne ruchu gałek ocznych. Będziemy mieć z nim do czynienia w ataksji móżdżkowej, nie spotkamy go jednak w ataksji czuciowej;
• zaburzenia mowy – charakterystyczne dla ataksji móżdżkowej, nie występują w typowej ataksji czuciowej;
• czucie głębokie – czyli poczucie ułożenia własnego ciała – jego zaburzenia są typowe dla ataksji czuciowej, nie występują w klasycznej ataksji móżdżkowej.

Ataksja – co robić w razie jej wystąpienia?

Ataksja jest objawem, który może świadczyć o poważnej chorobie – na przykład o udarze w obrębie móżdżku, dlatego jej nagłe pojawienie się jest jednoznaczne z koniecznością pilnej konsultacji lekarskiej. Typowo, ataksją zajmuje się lekarz neurolog. Przeprowadza on dokładny wywiad z pacjentem oraz szczegółowe badanie neurologiczne, które pozwala na wskazanie rodzaju ataksji i wysunięcie hipotezy na temat jej możliwej przyczyny.

Nie warto bagatelizować objawów ataksji, ponieważ jej przyczyną mogą być naprawdę poważne schorzenia, które wymagają diagnostyki (w tym diagnostyki obrazowej) i odpowiedniego, specjalistycznego leczenia.

Bibliografia:

Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019 /2020, Medycyna Praktyczna, Kraków.

Kenneth W. Lindsay, Neurologia i neurochirurgia, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, wyd. 2.