Autonomiczny układ nerwowy – współczulny i przywspółczulny. Jakie pełni funkcje?

Autonomiczny układ nerwowy odpowiada za dostarczanie impulsów nerwowych z mózgu do narządów wewnętrznych i powstawanie reakcji, które są niezależne od woli człowieka: skurcze serca, ruchy perystaltyczne jelit lub rozszerzanie źrenic. Układ autonomiczny dzieli się na współczulny i przywspółczulny.

Układ autonomiczny i somatyczny tworzą razem obwodowy układ nerwowy człowieka. Składa się on z nerwów i zwojów, których zadaniem jest przekazywanie informacji między wszystkimi narządami i mięśniami a ośrodkowym układem nerwowym. Zaburzenia są spowodowane uszkodzeniem nerwów przez czynniki pochodzenia zewnętrznego i wewnętrznego, w efekcie czego pojawiają się niedowłady, porażenia i zaburzenia czucia.

Co to jest układ autonomiczny?

Autonomiczny układ nerwowy to część obwodowego układu nerwowego, która odpowiada za przekazywanie impulsów nerwowych między mózgiem a narządami wewnętrznymi. Jego działanie powoduje powstawanie reakcji, które są niezależne od woli człowieka. Głównymi neuroprzekaźnikami są noradrenalina, acetylocholina i tlenek azotu. Składa się z nerwów i zwojów oraz jąder zlokalizowanych w tkance mózgowej. Budowa autonomicznego układu nerwowego przedstawia się następująco:

• drogi nerwowe odśrodkowe,
• drogi nerwowe dośrodkowe,
• ośrodki autonomiczne (rdzeniowe, podwzgórzowe, korowe).

Nerwy i zwoje tworzą sploty autonomiczne, czyli zbiór włókien nerwowych. W organizmie człowieka wyróżnia się sploty: trzewny, sercowy, płucny, międzykrezkowy, podbrzuszny górny i podbrzuszny dolny. Układ autonomiczny dzieli się na część współczulną i przywspółczulną, które działają względem siebie antagonistycznie, dzięki czemu wszystkie narządy wewnętrzne funkcjonują prawidłowo.

Funkcje autonomicznego układu nerwowego

Układ autonomiczny odpowiada za reakcje niezależne od woli, które nie podlegają świadomej kontroli człowieka. Funkcje autonomicznego układu nerwowego to:

• kontrolowanie czynności akcji serca,
• regulowanie ciśnienia tętniczego krwi (dzięki rozszerzaniu i zwężaniu naczyń krwionośnych),
• kontrolowanie ruchów perystaltycznych jelit,
• kontrolowanie oddechu,
• regulowanie wydzielania śliny, wielkości źrenic, wydalania moczu,
• pobudzanie wydzielania soku żołądkowego,
• odpowiadanie za reakcje odruchowe (połykanie, kaszel, kichanie),
• regulowanie pobudzenia seksualnego.

Układ autonomiczny – współczulny

Układ współczulny (układ sympatyczny) to część autonomicznego układu nerwowego, która odpowiada za pobudzanie i mobilizację organizmu „do walki”. Działanie części współczulnej układu autonomicznego można odczuć między innymi w sytuacji stresowej. Jego receptory najsilniej reagują na obecność noradrenaliny.

Do najważniejszych funkcji części współczulnej autonomicznego układu nerwowego należą:

• przyspieszenie akcji serca,
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• przyspieszenie oddechu,
• rozszerzenie oskrzeli,
• wzrost wydzielania potu,
• rozszerzenie źrenic,
• zwiększenie napływu krwi do mięśni,
• podwyższenie stężenia glukozy we krwi,
• zwolnienie perystaltyki jelit,
• hamowanie produkcji śliny,
• zatrzymanie moczu,
• stymulowanie orgazmu.

Układ autonomiczny – przywspółczulny

Układ przywspółczulny (parasympatyczny) działa odwrotnie od układu współczulnego. Jest odpowiedzialny za hamowanie procesów i odpoczynek organizmu. Nie działa jako całość – uruchamia tylko te elementy, które są niezbędne w danym momencie. Jego neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina. Funkcje części przywspółczulnej autonomicznego układu nerwowego to:

• zwolnienie akcji serca,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• zwężenie źrenic,
• zwężenie oskrzeli,
• przyspieszenie perystaltyki jelit i poprawa trawienia,
• pobudzenie produkcji śliny,
• stymulacja produkcji insuliny,
• kontrolowanie pobudzenia seksualnego (erekcja).

Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego

Zaburzenia autonomicznego układu nerwowego są skutkiem uszkodzenia nerwów i ośrodków przez czynniki pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego: urazy, choroby neurologiczne (choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, otępienie z ciałami Lewy’ego), choroby nerwów obwodowych, cukrzyca. Zaburzenia układu autonomicznego prowadzą do pojawienia się różnorodnych objawów, np. wzmożonej potliwości, impotencji, nietrzymania moczu, zaparć, zmniejszenia wydzielania śliny, hipotonii ortostatycznej (obniżenie ciśnienia tętniczego krwi po nagłej zmianie pozycji). Nieprawidłowe działanie układu autonomicznego może być także przyczyną nerwicy, której objawem jest ból w klatce piersiowej, uczucie kołatania serca, uczucie ciężkości w żołądku, spadek apetytu i bezsenność.