Czym jest azoospermia? Jak rozpoznać i leczyć azoospermię?

Problemy z płodnością u mężczyzn zwykle mają mniej przyczyn i są prostsze do zdiagnozowania niż w przypadku kobiet. Najczęściej polegają na zaburzeniu ilościowym lub jakościowym plemników obecnych w ejakulacie. Jedną z tego typu dolegliwości jest azoospermia. Na czym ona polega? Jak rozpoznać i czy można wyleczyć azoospermię? 

Co to jest azoospermia? 

Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) definiuje azoospermię jako brak plemników w ejakulacie, w tym również w osadzie pozostałym po jego odwirowaniu. Diagnozę można postawić, jeżeli taki wynik otrzyma się z dwóch niezależnych próbek od jednego pacjenta. 

Azoospermii nie należy mylić z aspermią, oznaczającą całkowity brak ejakulatu wynikający np. z niedrożności kanałów wyprowadzających nasienie. W medycynie wyróżnia się również kryptospermię, czyli pozorny brak plemników w ejakulacie. Stają się one widoczne dopiero po odwirowaniu laboratoryjnej próbki. W literaturze dzieli się azoospermię na dwa rodzaje: 

• azoospermię obturacyjną (ang. obstructive azoospermia) – związaną z niedrożnością przewodów wyprowadzających plemniki; 
• azoospermię nieobturacyjną (ang. non-obstructive azoospermia) – niezwiązaną z niedrożnością przewodów wyprowadzających plemniki. 

Nie chodzi w tym przypadku jedynie o czysto akademicki podział typów tej dolegliwości, ponieważ inaczej będą wyglądały jej przyczyny i sposób leczenia. 

Jakie są przyczyny azoospermii? 

Przyczyny azoospermii będą wyglądały inaczej w zależności od tego, czy u pacjenta występuje postać obturacyjna, czy nieobturacyjna dolegliwości. Azoospermia obturacyjna zdarza się rzadziej i dotyczy 7-51% wszystkich przypadków. Z reguły jej przyczynami są następstwa zabiegów operacyjnych lub diagnostycznych takich jak wazektomia, operacja przepukliny zlokalizowanej w pachwinie, wadliwie przeprowadzona wazografia. Wśród innych przyczyn wymienia się:  

• stany zapalne męskiego układu rozrodczego; 
• rzadko występujące wady genetyczne polegające np. na wrodzonym braku nasieniowodów, braku najądrzy lub niedrożności przewodu wytryskowego. 

Azoospermia nieobsturacyjna występuje częściej, dotyczy około 60% wszystkich przypadków i ma związek z uszkodzeniem czynności jąder. Może do tego dojść zarówno w wyniku rozwijającego się nowotworu, hiperprolaktynemii, naświetlania ośrodkowego układu nerwowego, jak i z powodu różnego rodzaju defektów genetycznych. Do azoospermii może prowadzić m.in. zespół Klinefeltera, dysgenezja jąder czy wrodzona niewrażliwość na androgeny. 

Jak wygląda diagnostyka i leczenie azoospermii? 

Diagnostyka azoospermii obturacyjnej polega przede wszystkim na wykonaniu odpowiednich badań endokrynologicznych. Podstawowe znaczenie ma oznaczenie poziomu hormonu folikulotropowego FSH oraz luteinizującego LH, a także testosteronu i inhibiny B. Lekarze zlecają też badanie na oznaczenie aktywności alfa-glukozydazy NAG. Im jest ona mnie aktywna, tym większe ryzyko, że doszło do niedrożności nasieniowodów. Rutynowo przeprowadza się badania obrazowe USG oraz przezodbytnicze. 

Jeżeli chodzi o azoospermię nieobturacyjną, to obecnie dominującym badaniem jest wykonanie kariotypu pacjenta, ale ze względu na złożoność procesu spermatogenezy jest to technika mało efektywna i niedokładna. Testuje się szereg innych rozwiązań diagnostycznych, w tym polegających na analizie tzw. niekodujących RNA tworzących kompleksy z białkami piwi, modyfikacji epigenetycznych. Poszukuje się także innych czynników, które mogłyby prowadzić do azoospermii. 

Leczenie jest możliwe wyłącznie w przypadku azoospermii obsturacyjnej i polega m.in. na operacyjnej rekonstrukcji nasieniowodu. Inna technika to wycięcie ujść przewodów wytryskowych. Niestety obecnie leczenie nieobturacyjnej azoospermii jest niemożliwe, a żadne terapie hormonalne nie przynoszą efektu.

Azoospermia po wazektomii – czy występuje? 

Azoospermia występuje m.in. po wazektomii. Obecność plemników zanika zwykle w około 14 tygodni po wykonaniu zabiegu. Po tym czasie z reguły partnerzy mogą podjąć współżycie bez ryzyka zajścia w ciążę. 

Azoospermia – czy jest szansa na dziecko? 

Wystąpienie azoospermii nie musi przekreślać szans na zostanie ojcem. Istnieje możliwość przeprowadzenie biopsji jąder w celu pobrania nasienia do zapłodnienia. Nieobturacyjną postać dolegliwości często udaje się też wyleczyć. Skuteczność operacji sięga nawet 90%. 

Bibliografia: 

1. Cegłowska A. i in., Azoospermia – przyczyny, diagnostyka, leczenie, Postępy Andrologii Online 2017, 4 (1); 22-33. 
2. Cioppi F., Rosta V., Krausz C., Genetics of Azoospermia, International Journal of Molecular Sciences 2021, 22(6): 3264. 
3. Rigot J. M., Secretory azoospermia or non-obstructive azoospermia?, Folia Histochemica et Cytobiologica 2009, vol. 47, no. 5.