Badania obrazowe – rodzaje, wskazania, przebieg badania

Badania obrazowe pozwalają na dokładne zobrazowanie wewnętrznych struktur ciała. Podstawowy podział tych badań obejmuje metody konwencjonalne, do których zaliczane są zdjęcia rentgenowskie, a także metody cyfrowe. Do tych drugich należy m.in. obrazowanie z wykorzystaniem tomografu komputerowego, rezonansu magnetycznego, ultrasonografem lub scyntygrafem. Wszystkie wspomniane badania obrazowe klatki piersiowej, głowy, narządów wewnętrznych są badaniami nieinwazyjnymi i bezbolesnymi.

Badania obrazowe – co to jest?

Badania obrazowe to typ badań, które umożliwiają zwizualizowanie rozmaitych struktur organizmu, co pozwala na postawienie diagnozy i monitorowanie skuteczności leczenia wielu schorzeń. Diagnostyka obrazowa pozwala obejrzeć struktury zlokalizowane wewnątrz organizmu, a możliwe jest to dzięki wykorzystaniu rozmaitych typów oddziaływania fizycznego na organizm. Wykonywane obecnie badania obrazowe są bezbolesne, dąży się ponadto do zminimalizowania ich negatywnego oddziaływania a organizm.

Badania obrazowe – rodzaje

Badania obrazowe pozwalają na zobrazowanie anatomicznych struktur organizmu, a także zachodzących w organizmie zmian fizjologicznych i patologicznych. Dzięki badaniom obrazowym możliwa jest ocena takich zmian jak złamania, zmiany zwyrodnieniowe, stany zapalne, torbiele, guzy, zmiany zanikowe, martwica.

Rentgen

Jedną z najstarszych metod diagnostyki obrazowej jest wykonywanie zdjęć rentgenowskich. Lampa rentgenowska emituje promieniowanie X, które przenikają częściowo przez tkanki ciała, po czym padają na kliszę rentgenowską. Promieniowanie X to promieniowanie elektromagnetyczne, którego fale mają długość pośrednią między widmem nadfioletowym a promieniowaniem gamma. Promienie rentgenowskie emitowane są prze lampę rentgenowskiej i padają na badany obszar ciała, przenikając go w różnym stopniu. Następnie promienie wychodzące w ciała padają na specjalną kliszę zlokalizowaną naprzeciwko lampy i ciała pacjenta, dzięki czemu powstaje zdjęcie rentgenowskie.

Różne tkanki w różnym stopniu pochłaniają promienie rentgenowskie, dzięki czemu możliwe jest zobrazowanie takich struktur jak układ kostny i występujące w jego obrębie złamania, zmiany zwyrodnieniowe czy przemieszczenie kości. Takie struktury o większej gęstości, które gorzej przepuszczają promieniowanie rentgenowskie, są widoczne na zdjęciu jako jaśniejsze obszary. Z kolei struktury o mniejszej gęstości, np. tkanka płucna widoczne są jako obszary ciemniejsze. Badania rentgenowskie znajdują zastosowanie w stomatologii, ortodoncji i chirurgii szczękowej. Zdjęcie rentgenowskie sprawdzają się jako badania obrazowe klatki piersiowej, uwidaczniając zmiany gruźlicze, nowotwory płuc czy zapalenie płuc. Przy pomocy rentgena można także zobrazować jamę brzuszną.

Tomografia komputerowa

Tomografia komputerowa wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie, które emitowane jest przez lampę obracającą się wokół pacjenta, a jednocześnie przesuwają się wzdłuż ciała. Dzięki temu można uzyskać wiele zdjęć rentgenowskich, wykonanych pod różnymi kątami, w wielu płaszczyznach. Program komputerowy łączy te zdjęcia, tworząc dokładny obraz badanej struktury ciała. Badanie tomograficzne można uzupełnić o dodanie kontrastu, co pozwala bardzo dokładnie uwidocznić obszary wypełnione kontrastem – są one widoczne jako jasne pola. Badanie to pozwala na dokładne obrazowanie struktur układu nerwowego oraz narządów wewnętrznych. Nie jest to badanie wykonywane rutynowo w ramach screeningu.

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny wykorzystuje pole elektromagnetyczne, które wzbudza atomy wodoru obecne w organizmie. Atomy te ulegają namagnesowaniu i pochłaniają impulsy fal elektromagnetycznych, co powoduje zmiany sygnału radiowego. Dane te są następnie przez system komputerowy. Fale radiowe emitowane są przez specjalny elektromagnes, który umieszczony jest w specjalnej klatce Faradaya, izolującej od zewnętrznych źródeł fal elektromagnetycznych. Pacjent podczas badania przebywa na łóżku, które wsuwane jest do aparatury, co może być problematyczne dla osób z klaustrofobią.

Ultrasonografia

Ultrasonografia wykorzystuje ultradźwięki, czyli fale akustyczne, które rozchodzą się w ciele i rozpraszają. Dzięki temu można zobrazować tkanki miękkie, a obraz pojawia się w czasie rzeczywistym na ekranie aparatury. Badanie polega na przykładaniu głowicy do badanego obszaru i głowica ta pełni funkcję zarówno emitera, jak i detektora fal ultradźwiękowych. Uwzględniając technikę wykonywania badania ultrasonograficznego, wyróżnić można następujące badania:

• zewnętrzne USG, gdy głowica przykładana jest do powierzchni skóry
• wewnętrzne USG, czyli badanie transwaginalne, podczas którego głowica aparatu umieszczana jest wewnątrz pochwy
• endoskopowe USG, gdy głowica aparatu USG zlokalizowana jest na końcu sondy wprowadzanej do wnętrza ciała.

Medycyna nuklearna

Obrazowanie nuklearne wykorzystuje radiofarmaceutyki emitujące promieniowanie jonizujące, które są wprowadzane do wnętrza organizmu. Radiofarmaceutyki najczęściej są podawane dożylnie. Taki znacznik radioaktywny dociera w określone miejsce w organizmie i pozwala ocenić przebieg procesów życiowych oraz zmian zapalnych, nowotworowych czy pourazowych.  Promieniowanie wykrywane jest przez zewnętrzny detektor, czyli kamerę gamma. Przykładem takiego badania obrazowego jest scyntygrafia, oceniająca strukturę oraz badanie czynnościowe określonego narządu.

Wskazania do badań obrazowych

Badania obrazowe mogą być wykonywane u tych pacjentów, u których konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki w kierunku następujących schorzeń:

• stanów zapalnych,
• guzów nowotworowych,
• torbieli,
• schorzeń naczyń krwionośnych, w tym zwężenia naczyń, ich niedrożności, tętniaków,
• schorzeń narządów jamy brzusznej (wątroby i dróg żółciowych, trzustki, żołądka i jelit),
• chorób kręgosłupa, stawów i kości.

Badania obrazowe wykonywane są także przy podejrzeniu urazów układu kostnego lub narządów wewnętrznych. Badania obrazowe wielonarządowe wykonywane są przy podejrzeniu urazów wewnętrznych, np. po wypadku komunikacyjnym. Niekiedy istnieje konieczność wykonania badania obrazowego przed planowanym zabiegiem.

Badania obrazowe klatki piersiowej

Diagnostyka obrazowa klatki piersiowej może być zrealizowana dzięki wykorzystaniu tomografii, rezonansu magnetycznego, ultrasonografii czy rentgena. Za pośrednictwem zdjęć rentgenowskich można zobrazować zmiany gruźlicze lub nowotworowe w płucach, a także zmiany zapalne. Ponadto możliwe jest zobrazowanie układu kostnego – żeber, mostka oraz odcinka piersiowego kręgosłupa. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny umożliwiają ocenę budowy kręgosłupa, serca i dużych naczyń krwionośnych, płuc. Z kolei badanie USG wykorzystywane jest w celu zobrazowania budowy gruczołów piersiowych. USG piersi wykonywane może być profilaktycznie lub w celu dokładnego zlokalizowania i określenia charakteru zmian wyczuwalnych palpacyjnie.

Badania obrazowe głowy

Badania obrazowe głowy, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny pozwalają na ocenę tkanki mózgowej, krążenia czaszkowego, budowy pnia mózgu i przysadki mózgowej, a także budowy czaszki. Wskazaniem do wykonania badań obrazowych głowy może być:

• diagnostyka bólów głowy,
• określanie obszaru operacyjnego oraz monitoring pooperacyjny,
• diagnostyka urazów czaszkowych,
• diagnostyka chorób przysadki mózgowej,
• rozpoznanie wad wrodzonych mózgowia,
• diagnostyka nowotworów ośrodkowego układu nerwowego (oponiaki, glejaki, chłoniaki i gwiaździaki),
• diagnostyka padaczki,
• diagnostyka chorób neurodegeneracyjnych.

Badania obrazowe w okulistyce wykonywane są w celu zdiagnozowania urazów ocznych lub schorzeń okulistycznych. Panel takich badań obejmuje ultrasonografię, rezonans magnetyczny, tomografię komputerową.

Badania obrazowe jamy brzusznej

Obrazowanie jamy brzusznej pozwala na ocenę narządów wewnętrznych oraz dużych naczyń krwionośnych. Badania obrazowe trzustki czy wątroby umożliwiają zlokalizowanie guzów, torbieli czy urazów. Badanie obrazowe trzustki pozwala ponadto zdiagnozować ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki. Badana obrazowe nadnerczy znajdują zastosowanie w diagnostyce gruczolaków. USG jamy brzusznej wykonywane jest w celu określenia dolegliwości bólowych, przy obecności wyczuwalnych guzów, pojawieniu się żółtaczki czy wodobrzusza. Tomografia oraz rezonans magnetyczny wykorzystywane są przede wszystkim przy podejrzeniu urazów jamy brzusznej, a także w celu lokalizacji zmian nowotworowych.

Bibliografia:

1. Rek M., Rola tradycyjnych metod obrazowania we współczesnej diagnostyce okulistycznej; Okulistyka po Dyplomie, 2017
2. Kędzierski B., Radiologiczne badania obrazowe; Gerontologia Współczesna, 2/ 2014
3. Pruszyński B., Wskazania do badań obrazowych; PZWL, 2011