Badania przesiewowe w Polsce. Jakie są ich rodzaje? Jakie mają znaczenie?

Badania przesiewowe, inaczej skriningowe, są to masowe badania mające na celu wczesne wykrycie chorób i wdrożenie postępowania leczniczego. Obejmują ludzi zdrowych, jednakże obarczonych ryzykiem choroby nowotworowej lub noworodków w przypadku wrodzonych wad rozwojowych.

Dobry test przesiewowy powinien cechować się wysoką czułością oraz swoistością. W przypadku chorób nowotworowych skrining ma jedynie sens wśród nowotworów o dużej częstości występowania. W Polsce badania przesiewowe wykonuje się w kierunku raka jelita grubego, szyjki macicy oraz piersi.

Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego

Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych występujących u osób dorosłych. Rocznie zapada na niego średnio 13 tysięcy Polaków, ok. 9 tysięcy z nich umiera. Najczęściej rozwija się w esicy oraz odbytnicy.

Główne czynniki ryzyka raka jelita grubego to:

• wiek,
• styl życia,
• choroby towarzyszące.

Niestety nie są znane bezpośrednie przyczyny raka jelita grubego, jednakże duże znaczenie w zachorowaniu ma wiek. Nowotwór występuje przeważnie u osób powyżej 50. roku życia. Znacznie zwiększa ryzyko zachorowania dieta bogata w czerwone mięso, palenie papierosów oraz brak aktywności fizycznej. Należy pamiętać, że u osób cierpiących na takie choroby jak: cukrzyca, otyłość, rak piersi czy jajnika, nowotwór złośliwy jelita grubego występuje częściej niż u osób zdrowych.

Objawy raka jelita grubego są niespecyficzne, do najczęstszych należą:

• utrata masy ciała,
• ból podbrzusza,
• stolce ołówkowate,
• krew w stolcu,
• zmiana rytmu wypróżnień,
• niedokrwistość.

Badaniem przesiewowym w kierunku raka jelita grubego jest kolonoskopia. Wykonuje się ją za pomocą endoskopu, który poprzez odbyt wprowadza się do jelita. Na końcu urządzenia znajduje się kamera, za pomocą której lekarz wykonujący zabieg może obejrzeć całe jelito grube. Jeżeli znajdzie nieprawidłowe zmiany, np. polipy, to od razu ma możliwość ich usunięcia i przekazania do badania histopatologicznego.

Jeśli:

• jesteś osobą między 50. a 65. rokiem życia i nie masz objawów raka jelita grubego,
• skończyłeś 40 lat i masz co najmniej jednego krewnego I stopnia z rakiem jelita grubego,
• masz przynajmniej 25 lat (ale nie skończyłeś 65) i pochodzisz z rodziny szczególnego ryzyka,

to zgłoś się na bezpłatne przesiewowe badanie kolonoskopowe, które jest organizowane przez Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy

Co roku na świecie na raka szyjki macicy zapada ok. 500 tysięcy kobiet. Za rozwój tego nowotworu odpowiedzialny jest wirus HPV, szczególnie typ onkogenny 16 i 18. U około 80% kobiet aktywnych seksualnie dochodzi do zarażenia wirusem HPV przynajmniej raz w życiu. Rak szyjki macicy może objawiać się nieprawidłowym krwawieniem, obfitymi upławami, bolesnością podbrzusza oraz bólem podczas stosunku. Profilaktyka dzieli się na pierwotną oraz wtórną. Ta pierwotna dotyczy szczepień przeciwko HPV. Profilaktyką wtórną, a jednocześnie badaniem przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy jest cytologia. Polega ona na ocenie mikroskopowej komórek szyjki macicy. Dzięki temu badaniu można wykryć nieprawidłowości już na wczesnym etapie rozwoju, które można całkowicie wyleczyć. Z bezpłatnej cytologii w ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy może skorzystać każda kobieta w wieku od 25 do 59 lat, która w ciągu 3 ostatnich lat nie miała wykonywanego badania cytologicznego w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia.

Badania przesiewowe w kierunku raka piersi

Rak piersi jest najczęstszym w Polsce nowotworem złośliwym występującym u kobiet. Niestety stanowi też najczęstszą przyczynę zgonu z powodu chorób nowotworowych.

Do czynników ryzyka należą:

• wiek,
• rodzinne występowanie,
• mutacja genów BRCA-1 i BRCA-2,
• długotrwała hormonalna terapia zastępcza.

Objawami raka piersi są: wyczuwalny guzek w piersi, wciągnięcie brodawki sutkowej, owrzodzenie w okolicy brodawki sutkowej, zmarszczenia na skórze piersi. Badaniem przesiewowym w kierunku raka piersi jest mammografia. Jest to badanie radiologiczne piersi umożliwiające w ponad 90% wykrycie zmian nowotworowych we wczesnym stadium. Bezpłatne badanie przysługuje kobietom w wieku 50–69 lat, które w ciągu ostatnich 2 lat nie miały wykonywanej mammografii w ramach NFZ.

Badania przesiewowe u noworodków

Wady rozwojowe u noworodków są rzadko kiedy wykrywane podczas standardowego badania lekarskiego, a pozostawione bez leczenia prowadzą do nieodwracalnego upośledzenia rozwoju psychicznego i fizycznego. Dlatego też przeprowadza się badania przesiewowe tuż po narodzinach.

W Polsce w ramach badań przesiewowych wykonuje się badania w kierunku:

• wrodzonej niedoczynności tarczycy,
• fenyloketonurii,
• mukowiscydozy,
• wrodzonych wad metabolizmu,
• wrodzonego przerostu nadnerczy,
• deficytu biotynidazy,
• wad słuchu.

Jeżeli leczenie jest podjęte odpowiednio wcześnie, to jest bardzo duża szansa, że dziecko będzie rozwijać się prawidłowo.