Badanie FSH – ile wynosi norma i jak interpretować wyniki?

Hormon folikulotropowy FSH to związek uwalniany przez przedni płat przysadki mózgowej i oddziałujący na jajniki, który wraz z hormonem luteinizującym LH reguluje cykl miesięczny kobiety. Hormon ten obecny jest także w organizmie mężczyzny, gdzie jego rolą jest oddziaływanie na nabłonek plemnikotwórczy. Zarówno wysoki, jak i niski poziom FSH mają znaczenie kliniczne, wpływając m. in. na zaburzenie płodności. Z tego względu badania FSH wykonywane są zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a także u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania.

FSH – co to jest?

Hormon folikulotropowy FSH to hormon uwalniany przez przedni płat przysadki, pod wpływem działania gonadoliberyny GnRH. Hormon FSH w organizmie kobiety oddziałuje na jajniki, regulując prawidłowy przebieg cyklu miesięcznego. Wydzielanie hormonu skorelowane jest z poszczególnymi fazami cyklu miesięcznego. W pierwszej fazie cyklu, czyli fazie folikularnej, dochodzi do dojrzewania pęcherzyka jajnikowego, a rolą hormonu FSH jest wówczas stymulacja rozwoju pęcherzyka. W tej fazie cyklu utrzymywany jest początkowo wysoki poziom FSH. Po uwolnieniu komórki jajowej, czyli po owulacji poziom FSH zaczyna stopniowo spadać i w fazie lutealnej osiąga najniższe wartości. Wówczas rolę hormonu folikulotropowego jest stymulowanie powstania ciałka żółtego. Warto podkreślić, że dla prawidłowego przebiegu cyklu miesięcznego ogromne znaczenie ma odpowiedni stosunek LH do FSH.

Rolą hormonu FSH u mężczyzn jest stymulowanie wzrostu cewek nasiennych oraz produkcji plemników, a także normalizuje aktywność testosteronu, czyli najważniejszego męskiego hormonu płciowego.

FSH – kiedy badać?

Wskazaniem do oznaczania poziomu FSH we krwi są przede wszystkim zaburzenia cyklu miesięcznego u kobiet. Nie jest to oczywiście jedyne wskazanie do oznaczania FSH. Kiedy badać poziom hormonu? Oznaczanie hormonu folikulotropowego służy m. in. dokładnemu określeniu czasu owulacji oraz rezerwy jajnikowej (ilości pęcherzyków pierwotnych w jajniku), może być także wykonywane w celu potwierdzenia menopauzy. Oznaczanie FSH wskazane jest także w przebiegu rozmaitych schorzeń jajników, zwłaszcza zespołu policystycznych jajników czy niewydolności jajników. Badanie krwi FSH wykonywane jest także w przebiegu zaburzeń dojrzewania u dziewcząt i chłopców. Z kolei badanie FSH u mężczyzn wykonywane jest w diagnostyce przyczyn niepłodności.

Badanie FSH – co to jest?

Poziom FSH najczęściej oznaczany jest w próbce krwi. Nie ma potrzeby specjalnego przygotowania się do badania, nie należy zjawić się na badaniu na czczo. Rzadziej poziom FSH oznaczany jest w próbce moczu i wówczas konieczne jest przeprowadzenie dobowej zbiórki moczu, co przez wiele osób odbierane jest jako bardzo uciążliwe. Zalecane jest wykonanie oznaczenia poziomu FSH między 2 a 5 dniem cyklu miesięcznego; jeśli badanie wykonywane jest w innych fazach cyklu, wówczas optymalny czas na przeprowadzenie badania to 12 – 14 dzień cyklu (owulacja) oraz 21 dzień cyklu (faza lutealna). Dla prawidłowej interpretacji wyników badań, oznaczanie poziomu hormonu folikulotropowego warto wykonać jednocześnie z badaniem poziomu hormonu LH, estradiolu, progesteronu czy testosteronu.

Normy FSH

Poziom FSH we krwi zmienia się w trakcie cyklu miesięcznego. Norma FSH różna jest ponadto dla kobiet w ciąży czy okresie menopauzy. Oczywiście – występują różnice w poziomie FSH u kobiet i mężczyzn. Prawidłowe normy FSH u kobiet w okresie rozrodczym przedstawiają się następująco:

• FSH w fazie folikularnej: 3 – 20 mIU/ l
• FSH podczas owulacji: 9 – 26 mIU/ l
• FSH w fazie lutealnej: 1 – 12 mIU/ l

W ciąży odnotowywane jest znikome stężenie FSH, menopauza natomiast cechuje się poziomem hormonu w przedziale 18 – 153 mIU/ l. Z kolei poziom FSH u mężczyzn to 1 – 12 mIU/ l. Podane normy mają charakter orientacyjny i mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi laboratoriami. W celu prawidłowej interpretacji wyników badania FSH należy wziąć pod uwagę to, w którym dniu cyklu zostało wykonane oznaczanie; ponadto uwzględnić należy wyniki badania pozostałych hormonów.

Niskie FSH – co oznacza?

Niskie FSH zazwyczaj powiązane jest ze współwystępowaniem obniżonego poziomu LH i  towarzyszy niewydolności przysadki lub podwzgórza. Wówczas towarzyszące niskiemu poziomowi FSH objawy to zaburzenia płodności, spadek libido, nieregularne cykle miesięczne. Niekiedy w okresie dojrzewania stwierdzany jest niskie FSH. Co oznacza taki wynik? Wskazuje na opóźnione dojrzewanie płciowe, wynikające m. in. z zaburzeń w funkcjonowaniu jajników lub jąder, nowotworów, zaburzeń odżywiania (anoreksja), przewlekłych infekcji czy takich chorób wrodzonych jak zespół Klinefeltera.

Wysokie FSH – co oznacza?

Podwyższone wyniki FSH u kobiet wskazują na pierwotną niewydolność jajników, której przyczyna może być okres menopauzalny, wady wrodzone jajników czy brak wykształcenia jajników. Kolejne przyczyny podwyższonego poziomu FSH u kobiet to:

• choroby nadnerczy
• zespół policystycznych jajników PCOS (dla prawidłowej interpretacji wyniku badania konieczne jest jednoczesne oznaczenie poziomu LH; prawidłowy stosunek LH do FSH to około 1, natomiast w przebiegu PCOS stosunek ten wynosi powyżej 1,5, podczas gdy w niedoczynności przysadki przyjmuje wartości poniżej 0,6)
• chemioterapia lub napromienianie
• guzy jajników
• zaburzenie syntezy hormonów steroidowych wynikające z niedoboru 17 – alfa – hydroksylazy
• choroby tarczycy

Z kolei wysokie FSH u mężczyzn może wskazywać na gruczolaka przysadki, a także pierwotną niedoczynność jąder, będącą konsekwencją uszkodzenia jąder czy infekcji.

Oznaczenie poziomu FSH pozwala na ocenę rezerwy jajnikowej, która oceniana jest przy podejrzeniu niepłodności kobiecej. Wynik FSH w przedziale 9 – 12 mIU/ l wskazuje na zredukowaną rezerwę jajnikową, a poziom hormonu pomiędzy 12 a 18 mIU/ l – na kończącą się rezerwę jajnikową. Z kolei hormon folikulotropowy powyżej 18 mIU/ l świadczy o wyczerpanej rezerwie jajnikowej.

Bibliografia:

Wallach J., Interpretacja badań laboratoryjnych; Wyd. MediPage, 2011

Daya S., Follicle – stimulating Hormone in clinical practice: an update; Treat Endocrinol 3 (3), 161 – 71