Badanie kortyzolu – kiedy należy je wykonać i jak się do niego dobrze przygotować?

Badanie kortyzolu jest wykonywane w celu zdiagnozowania chorób nadnerczy, głównie zespołu Cushinga. Najczęściej test wykonuje się o kilku różnych godzinach, ponieważ stężenie hormonu jest zależne od pory dnia. Warto wiedzieć, jak przygotować się do badania poziomu kortyzolu, aby wynik był miarodajny.

Kortyzol to hormon wydzielany przez korę nadnerczy zgodnie z rytmem dobowym – najwięcej jest go rano, a najmniej wieczorem. Bierze udział w metabolizmie lipidów, białek i glukozy, reguluje pracę układu odpornościowego, utrzymuje ciśnienie tętnicze krwi, uwalnia aminokwasy i zatrzymuje sól w organizmie. Jego zbyt niski lub zbyt wysoki poziom zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Kortyzol jest nazywany przez specjalistów „hormonem stresu”, ponieważ jego stężenie wzrasta w sytuacjach stresowych.

Kortyzol – badanie

Badanie na poziom kortyzolu jest przeprowadzane w laboratorium diagnostycznym. Polega na pobraniu niewielkiej ilości krwi z żyły łokciowej. W przypadku podejrzenia obniżonego stężenia hormonu wystarczy pobrać 1 próbkę w godzinach porannych (8–9 rano). Natomiast w diagnostyce zespołu Cushinga konieczne jest oddanie do analizy minimum 3 próbek krwi: rano (godzina 8), po południu (około godziny 16) i późnym wieczorem lub w nocy. Jest to konieczne ze względu na to, że poziom hormonu waha się w ciągu doby – najwyższy jest rano, natomiast najmniejsze stężenie stwierdza się około północy. Takie badanie kortyzolu może wymagać od pacjenta krótkiego pobytu w szpitalu. Postępowanie diagnostyczne zależy jednak od decyzji lekarza prowadzącego. Niekiedy lekarz może zlecić badanie kortyzolu po deksametazonie (test hamowania deksametazonem). Polega on na podaniu pacjentowi doustnie leku, który hamuje wydzielanie hormonu, i oznaczeniu jego stężenia. Test pozwala na określenie przyczyny podwyższonego stężenia kortyzolu.

Jak przygotować się do badania kortyzolu?

Aby wynik badania poziomu kortyzolu we krwi był miarodajny, należy odpowiednio przygotować się do analizy:

• w miarę możliwości kilka dni przed badaniem unikać sytuacji stresowych i nerwów,
• na 3 dni przed analizą nie spożywać alkoholu,
• zgłosić się na badanie kortyzolu na czczo (12 godzin po ostatnim posiłku),
• na kilka minut przed badaniem wypić szklankę wody,
• odstawić przyjmowane leki (po konsultacji z lekarzem prowadzącym),
• zgłosić się na badanie w godzinach porannych,
• przyjść do laboratorium 30 minut wcześniej, aby odpocząć przed pobraniem krwi.

Badanie kortyzolu w moczu

W celu oznaczenia całkowitego stężenia poziomu wolnego hormonu, który nie związał się z białkami, przeprowadza się badanie kortyzolu w moczu. Do analizy zbiera się mocz z całej doby (tzw. dobowa zbiórka moczu) do specjalnego pojemnika. Równo po upływie 24 godzin zebrany materiał należy dostarczyć do laboratorium. Wynik badania kortyzolu w moczu dostarcza informacji na temat całkowitej ilości hormonu wydzielanego w organizmie w ciągu doby. Nie można z niego określić dobowych wahań poziomu.

Badanie kortyzolu ze śliny

Obecnie coraz popularniejsza staje się metoda badania kortyzolu ze śliny. Uzyskany wynik w pełni odzwierciedla stężenie poziomu hormonu we krwi w tym samym czasie. Od pacjenta pobiera się 7 próbek o określonych godzinach do specjalnie przygotowanego zestawu. Metoda jest bezpieczna, łatwa, prosta i mniej stresująca niż pobranie krwi. Jednak nie jest jeszcze powszechnie stosowana, dlatego można ją wykonać jedynie w kilku laboratoriach. Cena badania kortyzolu ze śliny zależy od laboratorium i wynosi około 400 zł.

Jakie są normy?

Interpretacja wyników badania kortyzolu we krwi ściśle uwzględnia porę dnia i godzinę, o której został przeprowadzony test:

• rano: 5–25 ug/dl,
• w południe: 4–20 ug/dl,
• późnym wieczorem: 0–5 ug.

Normy i jednostki mogą różnić się w zależności od laboratorium, ponieważ niektóre z nich uwzględniają jeszcze płeć, wiek, masę ciała, dlatego wynik zawsze należy skonsultować z lekarzem prowadzącym. Na wynik badania mogą wpłynąć różne czynniki, które także należy wziąć pod uwagę: stres, zmęczenie, niewyspanie, duży wysiłek fizyczny, nieodpowiednia dieta, infekcje.

Kto powinien wykonać badanie na poziom kortyzolu?

Badanie poziomu kortyzolu wykonuje się w przypadku podejrzenia chorób związanych z nieprawidłową pracą nadnerczy. Najczęściej jest to choroba Cushinga, zespół Cushinga (duże stężenie kortyzolu) lub choroba Addisona (niski poziom kortyzolu). Warto skonsultować się z lekarzem i wykonać oznaczenie stężenia hormonu, kiedy wystąpią poniższe objawy:

• zmiany w budowie ciała: odkładanie się tkanki tłuszczowej na szyi, twarzy, w okolicy obojczyków,
• zaburzenia nastroju,
• bezsenność,
• przewlekłe zmęczenie,
• łatwa męczliwość,
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

Poziom kortyzolu powinny kontrolować także osoby, które są w czasie terapii sterydowej lub chorują na nadczynność tarczycy, nowotwór nadnerczy, jajnika lub jądra.