Zapalenie mózgu – czy może być zabójcze?

Nieswoiste objawy takie jak gorączka, osłabienie, nudności czy bóle głowy, to bardzo często obserwowane dolegliwości, niejednokrotnie lekceważone. Czy mogą zwiastować poważne zagrożenie dla zdrowia? Jak rozpoznać zapalenie mózgu?

Objawy zapalenia mózgu – dlaczego tak trudno rozpoznać chorobę?

W większości przypadków początkowe objawy zapalenia mózgu są bardzo nieswoiste. Wymienia się wśród nich: 

• gorączkę, 
• ból głowy, 
• nudności i wymioty,  
• biegunkę. 

Ponadto obserwuje się objawy podstawowej choroby wirusowej. Szczególnie ciężki przebieg charakteryzuje opryszczkowe zapalenie mózgu, objawy obejmują zaburzenia świadomości czy wysoką gorączkę. Obserwuje się też zaburzenia przytomności aż po śpiączkę włącznie. Do ciężkich objawów zajęcia ośrodkowego układu nerwowego zalicza się: 

• bradykardia, czyli wolna akcja serca, która może wynikać ze wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego, 
• napady padaczkowe, 
• niedowłady, 
• porażenie wiotkie, 
• upośledzenie mowy, 
• nadmierna potliwość,  
• ślinotok, 
• zespół amnestyczny.

Zapalenie mózgu – jak dochodzi do zakażenia?

Droga zakażenia zawsze jest zależna od przyczyny wywołującej infekcje, choroby przenoszą się bowiem drogą kropelkową, poprzez wektory takie jak kleszcze, przez uszkodzoną skórę czy w wyniku ugryzienia przez zakażone zwierzęta (najczęściej dzikie). Niektóre patogeny mogą wnikać do organizmu drogą inhalacyjną do układu oddechowego.

Zapalenie mózgu – główne przyczyny 

W Polsce najczęstszą przyczyną zapalenia mózgu jest odkleszczowe zapalenie mózgu. Wirus odkleszczowego zapalenia mózgu przenoszony jest, jak sama nazwa wskazuje, przez kleszcze. Ma ogromne powinowactwo do ośrodkowego układu nerwowego, czyli do tkanki mózgowej. W tym przypadku do zakażenia dochodzi poprzez ugryzienie przez zakażonego kleszcza.  

Zapalenie mózgu może mieć także inne przyczyny. Równie niebezpieczne okazują się wirusy HSV, czyli wirus opryszczki zwykłej oraz VZV, czyli wirus ospy wietrznej i półpaśca. Bardzo rzadko dochodzi do rozpoznania zapalenia mózgu w przebiegu odry, świnki, różyczki, HIV, zakażenia wirusem cytomegalii, wścieklizny czy zakażeń o podłożu grzybiczym, np. Candida. To się jednak zdarza.

Odkleszczowe zapalenie mózgu 

Przebieg odkleszczowego zapalenia mózgu niewiele różni się od neuroinfekcji o innej etiologii. Początkowo również pojawiają się nudności, gorączka, biegunka czy ból głowy, co należy do grupy typowych zwiastunowych nieswoistych objawów. U większości chorych dochodzi do samoistnego wyleczenia, natomiast czasami mogą rozwinąć się objawy zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli dochodzi do zarażenia opon mózgowo-rdzeniowych, przebieg jest w większości łagodny. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu 

Wirus opryszczki ludzkiej jest bardzo rozpowszechniony w społeczeństwie. Kojarzy się go głównie z zakażeniami śluzówkowo-skórnymi, należy jednak zdawać sobie sprawę, że szczególnie dla osób z obniżonymi barierami odpornościowymi organizmu może stanowić szczególne niebezpieczeństwo. Ciężki przebieg opryszczki skutkuje niekiedy właśnie zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu ma najczęściej bardzo ciężki przebieg i łączy się z wieloma powikłaniami. U chorych obserwuje się szczególnie wyrażone zaburzenia świadomości, włącznie ze śpiączką, zaburzenia nastroju, splątanie, niedowład, zaburzenia połykania czy zaburzenia mowy. Oczywiście objawom neurologicznym towarzyszą symptomy zasadnicze w postaci m.in. gorączki czy patologicznego osłabienia. 

Opryszczkowe zapalenie mózgu jest opisywane przede wszystkim u chorych z niedoborami odpornościowymi. Zalicza się tu głównie pacjentów poddanych immunosupresji, chorych z HIV, niedożywionych czy onkologicznych. W grupie ryzyka są również noworodki, dlatego osoby z aktywną opryszczką nie powinny mieć styczności z noworodkami i niemowlętami. Należy ponadto pamiętać, że do grupy ryzyka coraz częściej zalicza się także młode osoby przeciążone pracą i stresem.

Czy można uchronić się przed zapaleniem mózgu? 

Zapalenie mózgu wywołują najczęściej patogeny wirusowe, na które istnieją szczepionki. To właśnie z tego powodu tak powszechnie namawia się do szczepień – odra, ospa czy polio to schorzenia, przed którymi ludzie mogą się skutecznie chronić. Szczepienie gwarantuje nam łagodny przebieg infekcji, a przede wszystkim uniknięcie powikłań w postaci np. zapalenia mózgu. 

Po ekspozycji na ugryzienie zwierzęcia dostępne są immunoglobuliny przeciwko wściekliźnie, natomiast tu również konieczne jest zapewnienie szczepień zwierząt. Powinnaś także chronić się przed kleszczami poprzez stosowanie właściwych środków odstraszających.

Jak rozpoznać zapalenie mózgu? 

Podstawowym, preferowanym badaniem w zapaleniu mózgu jest rezonans magnetyczny. Nie jest on jednak tak szeroko dostępny, jak tomograf komputerowy, w związku z powyższym niejednokrotnie wykonuje się w pierwszej kolejności właśnie badanie tomografii komputerowej głowy. Diagnostyka obrazowa ośrodkowego układu nerwowego pozwala na potwierdzenie wstępnej diagnozy, a przede wszystkim na wykluczenie innych neurologicznych przyczyn złego stanu chorego. 

Poza badaniami laboratoryjnymi i obrazowymi konieczne bywa pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego. W miarę możliwości należy rozważyć badanie EEG na szpitalnym oddziale neurologicznym – lekarz z pewnością dobierze właściwe postępowanie.

Jak leczyć zapalenie mózgu? 

W leczeniu przyczynowym zapalenia mózgu stosuje się przede wszystkim leki przeciwwirusowe, jednak nie w formie doustnej, a w postaci dożylnej. Leczenie może trwać do kilku tygodni, jednak czas zależy w głównej mierze od przyczyny wystąpienia schorzenia.

Bibliografia: 

1. Liberski P., Kozubski W., Katz M., Choroby zakaźne układu nerwowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015. 
2. Lipowski D., Wirusowe zakażenia układu nerwowego, [w:] Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze, tom I, wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, str. 272-274. 
3. Zajkowska J., Atlas. Choroby odkleszczowe i inne choroby OUN, Medical tribune, 2021. 
4. Zajkowska J., Hermanowska-Szpakowicz T., Pancewicz S., Kondrusik M., Grygorczuk S., Opryszczkowe zapalenie mózgu herpes simplex encephalitis, Polski Przegląd Neurologiczny, 2006, tom 2, nr 1, str. 22-26.