Betaina – jakie pełni funkcje w organizmie i kto może ją suplementować?

Betaina to związek naturalnie syntetyzowany w organizmie oraz dostarczany wraz z dietą. Zwiększone zapotrzebowanie na ten związek mogą wykazywać osoby ze stłuszczoną wątrobą, podwyższonym poziomem homocysteiny oraz sportowcy. Poza suplementami diety, betaina wchodzi także w skład kosmetyków nawilżających, łagodzących i przeciwzmarszczkowych.

Co to jest betaina? 

Betaina (N,N,N-trimetyloglicyna) to aminokwas będący produktem utleniania choliny. Po raz pierwszy betaina odkryta została w burakach, które stanowią bogate źródło tego związku. Ale nie jedyne. Betaina syntetyzowana jest w organizmach zwierzęcych i roślinnych, a także w organizmie człowieka. Związek powstaje w reakcji połączenia choliny z glicyną. Z kolei chlorowodorek betainy, czyli betaina HCl powstaje z betainy oraz kwasu solnego. Ten związek znajduje zastosowanie jako preparat zwiększający produkcję kwasu solnego.

Funkcje betainy w organizmie 

Betaina określana jest jako donor grup metylowych. Przekłada się to przede wszystkim na redukcję homocysteiny do L-metioniny. Homocysteina to aminokwas, którego nadmiar w organizmie jest skorelowany z większym ryzykiem wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak miażdżyca, choroba niedokrwienna czy zawał serca. Dzięki przekazywaniu grup metylowych, betaina zwiększa w organizmie poziom S-adenozylometioniny. Ten związek uczestniczy w przemianach kwasu foliowego oraz kobalaminy (witaminy B12).  

Betaina wykazuje właściwości osmolityczne, co oznacza, że przedostając się do wnętrza komórki, zwiększa stopień jej nawodnienia. Pozwala to na zachowanie równowagi między płynami wewnątrz komórki i w środowisku pozakomórkowym.  Wykazuje zatem działanie podobne do kreatyny. Kolejną cenną właściwością betainy jest wspomaganie funkcjonowania wątroby. Związek ten może zwiększać potencjał detoksykacyjny narządu, ułatwiając neutralizowanie toksyn. Ponadto betaina może chronić hepatocyty (komórki wątroby) przed toksycznym działaniem takich związków jak czterochlorek węgla czy etanol, które mogą uszkadzać wątrobę. Wpływ betainy na wątrobę dotyczy także zapobieganiu stłuszczenia wątroby w przebiegu niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby.  

Wpływ betainy na pracę mięśni sprowadza się przede wszystkim do korzystnego wpływu na przyrost masy mięśniowej. Ponadto związek ten może obniżać poziom mleczanu powstającego w mięśniach podczas wysiłku fizycznego. Ponadto znaczenie może mieć działanie osmolityczne betainy. Warto podkreślić ponadto, że betaina może ułatwić spalanie tkanki tłuszczowej, przy zachowaniu masy mięśniowej.

Źródła betainy w diecie 

Jednym z najlepszych źródeł betainy w diecie są buraki. Sporo tej substancji znaleźć można także w takich produktach jak: 

• otręby pszenne, 
• pszenica, 
• komosa ryżowa (quinoa), 
• szpinak, 
• ziarno amarantusa, 
• żyto, 
• bataty, 
• mięso (indyk, cielęcina, wołowina), 
• owoce morza. 

Jak widać, nie brakuje wartościowych źródeł betainy. Dlatego osoby stosujące odpowiednio zbilansowaną, zróżnicowaną dietę nie powinny mieć problemu z dostarczeniem odpowiednich ilości tego związku. Źródłem betainy mogą być także suplementy diety. 

Suplementy z betainą – dla kogo?

Wskazaniem do przyjmowania betainy może być zwiększone zapotrzebowanie na ten związek. Dotyczy to przede wszystkim osób z podwyższonym poziomem homocysteiny we krwi. Wówczas suplementowanie betainy może wspomóc normalizację poziomu homocysteiny we krwi, a tym samym – zmniejszenie ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.  

Betaina wchodzi w skład suplementów diety dla osób aktywnych fizycznie. Szczególnie skuteczne jest połączenie z kreatyną. Jaką korzyść może przynieść suplementacja betainy u sportowców? Suplementacja może przełożyć się na wzrost siły i wytrzymałości mięśni oraz uzyskanie lepszych wyników treningowych.  

Po betainę mogą sięgać osoby starające się zachować prawidłowe funkcjonowanie wątroby. Dotyczy to m. in. chorych na stłuszczenie wątroby. Dzięki właściwościom lipotropowym, betaina może wspomóc profilaktykę stłuszczenia wątroby, a także stanowić skuteczne uzupełnienie terapii tego zaburzenia.

Dawkowanie betainy 

U osób zdrowych zalecane dawkowanie betainy to około 1,5-3 g dziennie. W przypadku dawki 2,5-3 g można ją rozdzielić na dwie mniejsze dawki przyjęte w ciągu dnia. Osoby wykazujące zwiększone zapotrzebowanie na ten związek mogą przyjmować od 3 do 6 g betainy dziennie.  

Zastosowanie betainy w kosmetologii 

Betaina może być składnikiem kosmetyków do pielęgnacji skóry oraz włosów. Odpowiada za właściwości nawilżające takich preparatów. Ponadto betaina w kosmetykach wykazuje działanie przeciwzapalne, łagodzące, a także przeciwzmarszczkowe. Wynika to z działania osmolitycznego betainy, a także neutralizowania wolnych rodników.  

Przeciwwskazania do stosowania betainy i skutki uboczne 

Preparaty zawierające betainę uznawane są za bezpieczne. U osób z wrażliwym przewodem pokarmowym mogą pojawić się takie skutki uboczne jak bóle brzucha, biegunki czy nudności. Konsekwencją przyjmowania bardzo wysokich dawek betainy może być pojawienie się charakterystycznego, rybiego zapachu potu oraz moczu.

Stosowanie betainy nie jest zalecane kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią. Ponadto przeciwwskazaniem do stosowania betainy jest obecność zgagi, wrzodów żołądka oraz nadkwasoty.

Źródła:

Ashtary-Larky D, Bagheri R, Ghanavati M, Asbaghi O, Tinsley GM, Mombaini D, Kooti W, Kashkooli S, Wong A. Effects of betaine supplementation on cardiovascular markers: A systematic review and Meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2022;62(23):6516-6533; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33764214/ (dostęp online 04.12.2022 r.) 

Burnett CL, Bergfeld WF, Belsito DV, et al. Final Report of the Cosmetic Ingredient Review Expert Panel on the Safety Assessment of Cocamidopropyl betaine (CAPB). International Journal of Toxicology. 2012;31(4_suppl):77S-111S; https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1091581812447202 (dostęp online 06.12.2022 r.)