Bezoar – przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie

Bezoar to ciało obce powstające w żołądku z niestrawionych resztek pokarmowych bądź innych połkniętych materiałów. Chory może nie wiedzieć o obecności bezoaru w organizmie, chociaż czasem złóg daje o sobie znać w postaci dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – nudności i wymiotów czy bólu w nadbrzuszu. W diagnostyce bezoarów wykorzystuje się badania obrazowe.

Co to jest bezoar?

Bezoar to złóg tworzący się w żołądku w wyniku połknięcia materiałów, które nie ulegają strawieniu. Zalegające resztki pokarmowe i inne gromadzące się substancje powlekane są śluzem, który zlepia powstały twór w twardy „kamień”. Choć bezoar tworzy się w żołądku, może przemieszczać się także do przełyku lub odbytnicy. Nazwa bezoar pochodzi od arabskiego słowa „badzehr” lub perskiego „padzahr” oznaczających wydalenie trucizny lub antidotum. Niegdyś bezoary tworzące się w żołądku zwierząt uważane były za pożyteczne leki, a nawet przypisywano im właściwości magiczne.

Rodzaje bezoarów

Bezoary mogą powstawać z:

• włókien roślinnych warzyw, owoców i zbóż (fitobezoary) – są to najczęściej tworzące się bezoary; ich głównym składnikiem jest celuloza, hemiceluloza, garbniki lub lignina pochodzące z takich pokarmów jak: seler, suszone śliwki, morele, skórka winogron, pomarańcza, rodzynki, arbuz, dynia lub grzyby;
• włosów (trichobezoary) – tego typu bezoary powstają na podłożu zaburzeń psychiatrycznych – trichotillomani (przymusowego wyrywania włosów) oraz trichofagii (kompulsywnego zjadania włosów);
• leków (farmakobezoary) – preparaty sprzyjające powstawaniu bezoarów to leki zobojętniające stosowane w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy (preparaty zawierające wapń, węglan magnezu i glin). Ponadto niektóre leki (werapamil, cefaklor) powlekane są octanem celulozy, który może zalegać w żołądku i sprzyjać tworzeniu się bezoarów. Podobny wpływ na gromadzenie się złogów mają leki zawierające nierozpuszczalne w jelitach nośniki, np. aspiryna lub omeprazol.
• białek mleka przeznaczonego dla  niemowląt (laktobezoary) – w ciągu ostatnich 31 lat (1987-2018) zaobserwowano jedynie 40 przypadków laktobezoarów u dzieci. Mogą do nich predysponować: wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, odwodnienie oraz skład mieszanki mlecznej – wysoka kaloryczność i duża zawartość białka, przy jednoczesnych ograniczonych możliwościach trawiennych wcześniaków (obniżonej aktywności enzymatycznej w przewodzie pokarmowym i gruczołach ślinowych);
• innych, nietypowych materiałów: papieru, plastiku czy metalu.

Przyczyny powstawania bezoaru

Bezpośrednią przyczyną tworzenia się bezoarów jest upośledzone opróżnianie żołądka. Za główny czynnik zwiększający ryzyko powstawania „kamieni jelitowych” uważa się przebytą operację żołądka (wagotomię, gastrektomię, plastykę odźwiernika czy antrektomię), ze względu na zmniejszenie kwasowości żołądka i ilości wydzielanych soków żołądkowych, a tym samym zaburzenie procesów trawiennych.

Inną przyczyną tworzenia się bezoarów są zaburzenia gryzienia i żucia, które skutkują połykaniem zbyt dużych cząstek pokarmu, szczególnie warzyw i owoców. Bezoary pojawiają się u osób z niedoczynnością tarczycy, cukrzycą i chorobami tkanki łącznej.

Bezoar – objawy

Niektóre bezoary nie powodują żadnych objawów chorobowych. Inne wywołują dyskomfort w jamie brzusznej, uczucie pełności po posiłku, trudności w połykaniu pokarmów, nudności, wymioty, spadek apetytu, utratę masy ciała, nieprzyjemny zapach z ust. Dodatkowo może pojawić się krwawienie z przewodu pokarmowego, smoliste stolce, krwawe wymioty lub omdlenia. Objawy te spowodowane są przewlekłym procesem zapalnym toczącym się w błonie śluzowej żołądka oraz tworzeniem się nadżerek i owrzodzeń. W skrajnych przypadkach bezoary powodują niedrożność lub perforację jelit, która może doprowadzić do niedociśnienia i wstrząsu.

Bezoar – diagnostyka

Aby zdiagnozować bezoar, lekarz przeprowadza wywiad lekarski, ze szczególnym uwzględnieniem współistniejących chorób, stosowanych leków i dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Duże bezoary można wyczuć palpacyjnie, uciskając brzuch. Do wykrywania bezoarów wykorzystuje się badania endoskopowe, radiologiczne oraz tomografię komputerową (TK). TK umożliwia wykrycie wielu bezoarów oraz wykluczenie innych przyczyn niedrożności jelit.

Leczenie bezoaru

Metoda, jaką zastosuje się w leczeniu bezoaru zależy od wielkości złogów, ich lokalizacji oraz towarzyszących im zmian patologicznych. Bezoary można rozpuszczać przy pomocy różnych związków chemicznych (enzymów lub leków prokinetycznych), usuwać endoskopowo lub laparoskopowo. Ważnym elementem terapii jest leczenie choroby podstawowej, która mogła przyczynić się do powstania bezoaru.

Zapobieganie tworzeniu się bezoarów

Do profilaktycznych działań stosowanych w celu zapobiegania tworzeniu się bezoarów należy:

• odpowiednie spożywanie posiłków – dokładne żucie kęsów pokarmów, jedzenie bez pośpiechu;
• unikanie twardych produktów, zastępowanie ich posiłkami płynnymi lub półpłynnymi;
• picie dwóch-trzech litrów wody dziennie;
• stosowanie leków prokinetycznych;
• zgłaszanie się na wizyty kontrolne do poradni gastrologicznej;
• zasięgnięcie porady psychologicznej w przypadku występowania trichobezoarów.

Bibliografia:

1. Przemysław Dyrla, Stanisław Wojtuń, Łukasz Jałocha, Marek Wojtkowiak, Jerzy Gil, „Fitobezoar żołądka – opis przypadku”, Pediatr Med Rodz 2011, 7 (2), p.164-167.
2. Konstantinos A. Paschos, Anestis Chatzigeorgiadis, „Pathophysiological and clinical aspects of the diagnosis and treatment of bezoars”, Annals of Gastroenterology (2019) 32, 1-9.
3. Michael K. Sanders, „Bezoars: From Mystical Charms to Medical and Nutritional Management”, Practical Gastroenterology, 2004.