Biopsja – rodzaje i przebieg badania. Jak przygotować się do biopsji?

Biopsja to jedna z metod diagnostycznych, która umożliwia zbadanie pobranego fragmentu tkanki pod mikroskopem. Najczęściej wykonuje się biopsje tarczycy, wątroby, prostaty, nerek oraz tzw. biopsję mammotomiczną. Od zastosowanej metody – biopsji cienkoigłowej lub gruboigłowej zależy, czy biopsja jest bolesna. Jaki jest przebieg badania i jak się do niego przygotować? 

Co to jest biopsja?

Biopsja jest specjalistyczną metodą diagnostyczną, której przebieg wiąże się z pobraniem fragmentu tkanki do badań mikroskopowych/ histopatologicznych. Kieruje się na nią pacjentów, u których rozpoznano zmiany o nietypowym kształcie i wyglądzie budzące podejrzenie lekarza prowadzącego. Zabieg można wykonać ambulatoryjnie lub podczas pobytu na oddziale szpitalnym. Wiele osób zastanawia się, czy biopsja boli. W niektórych przypadkach niestety tak. W celu poprawy komfortu chorego podaje się znieczulenie miejscowe lub ogólne – w zależności od rodzaju badania. Do przeprowadzenia zabiegu wymagana jest zgoda pacjenta. 

Rodzaje biopsji

O rodzaju biopsji i sposobie przeprowadzenia zabiegu decyduje lekarz na podstawie stanu ogólnego chorego, braku przeciwwskazań do zabiegu oraz lokalizacji podejrzanych zmian. 

Wyróżnia się następujące rodzaje biopsji: 

• biopsja cienkoigłowa (BAC) – zabieg przeprowadzany ambulatoryjnie w znieczuleniu miejscowym po podaniu lidokainy. Umożliwia ocenę cytologiczną pobranych komórek. W ten sposób jest wykonywana biopsja cienkoigłowa piersi, biopsja tarczycy, prostaty lub biopsja węzłów chłonnych; 
• biopsja gruboigłowa – do wykonywania zabiegu używa się bardzo grubej igły. Badanie, mimo podanego znieczulenia, jest nieprzyjemne i bolesne. Jak wygląda biopsja gruboigłowa? Za pomocą skalpela nacina się wybrany fragment skóry i wprowadza igłę o szerokości ok. 1,5-3 mm. Po pobraniu wycinka miejsce jest obmywane, dezynfekowane i zabezpieczone opatrunkiem. Zaletą biopsji gruboigłowej jest jej duża dokładność i precyzyjność, wadą – większa liczba powikłań w porównaniu do biopsji cienkoigłowej;
• biopsja mammotomiczna – badanie wykonuje się przy pomocy mammotomu – urządzenia z igłą z systemem rotacyjnym. Do pobrania fragmentu tkanki wystarczy pojedyncze ukłucie. Jest to obecnie jedna z nowoczesnych metod umożliwiających ocenę zmian nowotworowych w piersiach; 
• biopsja endoskopowa – fragment tkanki jest pobierany podczas badań endoskopowych, takich jak kolonoskopia lub gastroskopia; 
• biopsja rysowa – wycinek pobiera się za pomocą specjalnej łyżeczki. W ten sposób przeprowadza się biopsję macicy u kobiet; 
• biopsja wycinająca – badanie wykonuje się podczas zabiegu operacyjnego przeprowadzanego w warunkach szpitalnych; 
• trepanobiopsja – biopsja mózgu, która jest poważnym zabiegiem operacyjnym. 

Biopsję aspiracyjną cienkoigłową i gruboigłową można przeprowadzić na dwa sposoby: bez jakiejkolwiek pomocy i przy użyciu ultrasonografu lub tomografu. Po zabiegu ambulatoryjnym pacjent może wrócić do domu. Chory po takim badaniu nie otrzymuje żadnych specjalnych zaleceń. Po biopsji gruboigłowej powinien jedynie odpocząć przez kilka godzin. 

Biopsja mammotoniczna 

Biopsja mammotomiczna (MMT)  to metoda mało inwazyjna, bezpieczna oraz bardzo czuła wykonywana w celu diagnostyki niezidentyfikowanych zmian guzowatych w obrębie gruczołu piersiowego. 

• Przebieg badania 

Biopsja mammotomiczna to rodzaj biopsji gruboigłowej wspomaganej próżniowo, wykonywany zwykle w trybie ambulatoryjnym lub podczas jednodniowej hospitalizacji. Badanie wykonuje się w celu wykluczenia lub potwierdzenia złośliwości podejrzanej zmiany znajdującej się w piersi – wykrytej podczas samobadania lub badań obrazowych. Fragmenty tkanek uzyskanych w badaniu podlegają ocenie lekarza patologa. Na podstawie wyników planowane jest dalsze postępowanie i leczenie w związku ze zmianą w piersi.  

Czy biopsja mammotomiczna boli? Biopsję mammotomiczną wykonuje się w pozycji leżącej, w znieczuleniu miejscowym, co sprawia, że dolegliwości są maksymalnie zminimalizowane. Skórę nacina się w miejscu nad guzem, a w powstałe niewielkie nacięcie wprowadza się grubą igłę pod kontrolą ultrasonografii (USG) lub mammografii, tak by nie uszkodzić sąsiadujących struktur. Kiedy igła dojdzie do pożądanego miejsca, za pomocą podciśnienia zostaje zassana tkanka, po czym bez wyjmowania narzędzia można zmienić pozycję igły w taki sposób, by pobrać tkankę z innych obszarów guza. 

Biopsja mammotomiczna nie wymaga szycia chirurgicznego. Po zabiegu zakłada się uciskowy opatrunek, aby zapobiec krwawieniu. Dzięki metodzie możliwe jest pobranie odpowiedniej wielkości próbek do badań przy mało inwazyjnym zabiegu. Wynik badania jest bardziej wiarygodny niż przy zastosowaniu innych metod, rzadziej dochodzi do uzyskania wyników fałszywie ujemnych. Dodatkowym atutem biopsji mammotomicznej jest możliwość usunięcia za jej pomocą zmian łagodnych, takich jak włókniaki czy torbiele. Czas trwania procedury jest krótki – od 10 do 40 minut, w zależności od położenia i wielkości zmiany. Na wyniki niestety trzeba poczekać kilkanaście dni. 

• Zalecenia po zabiegu 

Po zabiegu zaleca się odpoczynek oraz unikanie intensywnego wysiłku fizycznego przez co najmniej 3 dni. Pacjentka ma założony opatrunek uciskowy zapobiegający powikłaniom, który zdejmuje się w pierwszej dobie po zabiegu. Następnie odkaża się ranę i zmienia opatrunek raz na dobę. Należy unikać przemywania rany wodą z mydłem przynajmniej przez 3 doby (można myć samą wodą). Wskazane jest noszenie obcisłego, przylegającego biustonosza. 

Zastosowane znieczulenie może powodować wystąpienie zaburzeń ruchowo-motorycznych, dlatego nie należy prowadzić pojazdów co najmniej 2 godziny po badaniu. Jeśli w miejscu wkłucia pojawia się krwiak, można zastosować okłady przez 7–10 dni po wykonaniu procedury. Niezbędne jest badanie kontrolne po biopsji mammotomicznej u lekarza wykonującego lub kierującego na zabieg. 

 Zwolnienie lekarskie wystawiane jest zwykle na 2 dni, gdyż badanie nie upośledza znacząco funkcjonowania. Po tym czasie pacjentka może wrócić do zwykłej, codziennej aktywności. Warto zadbać o komfort psychiczny w oczekiwaniu na wyniki badań. Zaleca się techniki relaksacyjne, jogę oraz wykonywanie przyjemnych czynności, które odwrócą uwagę od myślenia o diagnozie. 

•  Możliwe powikłania 

Biopsja mammotomiczna jest mało inwazyjna, nie wymaga zakładania szwów, a po badaniu zostaje co najwyżej blizna wielkości 2 mm. Powikłania, do których może dojść w trakcie badania lub po nim, nie są częste. Należą do nich: 

• krwotok wskutek uszkodzenia większego naczynia krwionośnego, 
• krwiak po zabiegu spowodowany uszkodzeniem małych naczyń włosowatych, 
• zapalenie piersi wskutek zakażenia, 
• odma opłucnowa, która może powstać w wyniku uszkodzenia igłą opłucnej, 
• zbyt duże przecięcie rany z koniecznością założenia szwów. 

Biopsja tarczycy

Biopsja tarczycy jest metodą diagnostyczną wykorzystywaną w ocenie guzków tarczycy i określaniu ryzyka wystąpienia nowotworu tarczycy. 

• Jak przygotować się do biopsji tarczycy?  

Przy zgłoszeniu się na badanie należy mieć ze sobą wyniki wcześniej przeprowadzonych badań oraz wypis ze szpitala (jeśli miał miejsce pobyt w szpitalu). Lekarz powinien zostać poinformowany o chorobach współistniejących, zażywanych lekach (w przypadku leków przeciwkrzepliwych może istnieć konieczność zachowania przerwy w stosowaniu bądź tymczasowa zmiana leku zgodnie z wytycznymi lekarza) i ewentualnym uczuleniu na środki dezynfekcyjne.  Co ważne, jeśli mamy kaszel, może on utrudnić wykonanie biopsji i z reguły zachodzi wtedy konieczność przełożenia wizyty na inny termin. 

•  Przebieg badania 

Biopsja tarczycy wykonywana jest w poradni. Czas trwania biopsji uzależniony jest od ilości nakłuwanych guzków, badanie trwa od 5 do 15 minut. Przed badaniem należy zdjąć biżuterię z szyi oraz ozdoby z włosów. Podczas badania pacjent proszony jest o położenie się na wznak oraz odchylenie głowy do tyłu. Osoba badana w trakcie wykonywania biopsji nie powinna się poruszać ani mówić, ale może swobodnie oddychać, najlepiej przez nos. Lekarz dezynfekuje szyję, określa miejsca nakłucia i dokonuje wkłuć igłą o średnicy 04-0,6 mm. Po zakończeniu badania pacjent proszony jest o trzymanie gazika w miejscu nakłuć przez 5-10 minut. 

• Możliwe powikłania

Biopsja może spowodować powstanie krwiaka, czemu można zapobiec przykładając wacik do miejsc nakłucia. Czasem może pojawić się ból i obrzęk oraz omdlenie.

Wyniki biopsji tarczycy otrzymuje się po około 2 tygodniach od wykonania badania. Badanie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia jest bezpłatne. Prywatnie cena biopsji tarczycy wynosi około 200-250 zł.  Czy biopsja tarczycy boli? Bolesne jest jedynie wkłucie, pozostała część badania nie powoduje bólu, dlatego nie jest konieczne zastosowanie środków przeciwbólowych.

Biopsja wątroby

Biopsja wątroby jest złotym standardem w ocenie chorób miąższowych i cholestatycznych wątroby. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów biopsji, z pacjentem przeprowadza się szczegółowy wywiad. Biopsja wątroby wymaga odstawienia leków przeciwpłytkowych (na 7-10 dni przed badaniem), leków z grupy doustych antagonistów witaminy K  (5 dni), heparyny drobnocząsteczkowej, rywaroksabanu (12–24 godziny) oraz dabigatranu (24–48 godzin). Biopsja wątroby zawsze powinna być poprzedzona badaniem ultrasonograficznym.

Pacjent powinien pozostać na czczo na 4-6 godzin przed badaniem. W ostatniej dobie przed badaniem pacjent powinien mieć wykonaną morfologię krwi oraz oznaczenie czasu protrombinowego (wskaźnik INR). Biopsja wątroby może być bolesna, dlatego w niektórych przypadkach wykonuje się ją w znieczuleniu.

Biopsja gruczołu krokowego (prostaty)

Biopsja prostaty polega na umieszczeniu w odbytnicy głowicy USG pokrytej lignokainą, która znieczula miejscowo badany obszar. Pacjent powinien leżeć na boku. Lekarz pobiera wycinki narządu (standardowo 8-10), które potem poddawane są badaniu mikroskopowemu.

Ile trwa biopsja prostaty i czy boli? Badanie prostaty nie należy do przyjemnych. Osoba badana może odczuwać parcie na stolec oraz ucisk na prostatę. Bolesność odczuwana jest w momencie wbijania igły. Czas trwania badania wynosi około 15 minut. Objawami po biopsji prostaty są: krew w nasieniu (do 40 proc. przypadków), która powinna zniknąć w ciągu miesiąca, krew w moczu i stolcu (do 7 dni nie stanowi wskazania do interwencji lekarskiej), czasem także gorączka. Po wykonanej biopsji przeciwwskazana jest jazda na rowerze lub motorze przez tydzień, unikanie gorących kąpieli przez około 5 dni.

Biopsja nerki

Biopsję nerki wykonuje się w schorzeniach takich jak: pierwotne i wtórne kłębuszkowe zapalenie nerek, białkomocz, krwiomocz, zespół nerczycowy lub w celu oceny pracy nerki przeszczepionej. Biopsja nerki nie boli, ponieważ wykonuje się ją w znieczuleniu miejscowym. Zwykle pobiera się dwa bioptaty, a samo badanie trwa 20-30 minut. Po wykonanym badaniu, pacjent powinien pozostać w łóżku przez 8-12 godzin, wypijać odpowiednią ilość płynów (można pić po 2 godzinach od zakończenia badania), przez 1-3 miesięcy nie przemęczać się i nie podejmować nadmiernej aktywności fizycznej.

Inne biopsje narządów

Wśród biopsji przeprowadza się także biopsję macicy, kosmówki i endometrium.  Biopsja endometrium jest metodą diagnostyczną chorób błony śluzowej jamy macicy. Biopsja kosmówki to badanie prenatalne polegające na pobraniu komórek trofoblastu po 11 tygodniu trwania ciąży.

Biopsja szpiku kostnego wykorzystywana jest w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego. Polega na nakłuciu wybranego obszaru: rękojeści lub trzonu mostka, talerza kości biodrowej, kręgu lędźwiowego lub kości piszczelowej i pobrania bioptatu. Biopsja szpiku kostnego niestety może boleć. Na wynik biopsji szpiku czeka się podobnie jak w przypadku innych biopsji około 2 tygodnie.

Bibliografia:

1. Jarząb B., Dedecjus M., Słowińska-Klencka D. et al., Guidelines of Polish National Societies Diagnostics and Treatment of Thyroid Carcinoma 2018 Update. Endokrynol Pol 2018; 69 (1): 34–74.
2. M. Hartleb i Wsp., “Znaczenie biopsji wątroby w praktyce klinicznej — rekomendacje Sekcji Hepatologicznej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii”, Gastroenterol. Klin., vol. 6, no. 2, pp. 50–84, 2014. 
3. M. Bojanowska and B. Białobrzeska, “Biopsja nerki własnej i przeszczepionej — holistyczna opieka nad pacjentem”, Forum Nefrol., vol. 3, pp. 317–325, 2010.
4. G. Lewandowski, “Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa szpiku kostnego w diagnostyce chorób układu krwiotwórczego-techniczne aspekty prawidłowo wykonanego zabiegu. Wskazania i przeciwwskazania do wykonania procedury zabiegowej”, J. Lab. Diagnostics, vol. 46, no. 2, pp. 135–140, 2010.