Alergiczny nieżyt nosa – przyczyny, objawy i leczenie

Alergiczny nieżyt nosa (ANN) to najczęściej występująca choroba alergiczna w Polsce – choruje na nią aż 9 milionów osób. Najczęściej objawia się katarem, kichaniem oraz zaczerwienieniem i łzawieniem oczu. Choć alergiczny nieżyt nosa znacząco pogarsza komfort życia, wiele osób nie robi z nim nic, sądząc, że „skoro przyszedł, to i sam pójdzie”. Nic bardziej mylnego. Diagnostyka i odpowiednie leczenie dają szansę na pozbycie się tej przykrej dolegliwości.

Co to jest alergiczny nieżyt nosa?

Alergiczny nieżyt nosa (ANN), potocznie nazywany katarem siennym to stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok powstający w wyniku nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na alergeny. Objawy kliniczne nieżytu powstają w wyniku reakcji IgE-zależnej, w której dochodzi do degranulacji komórek tucznych i uwolnienia mediatorów zapalenia – histaminy, leukotrienów i prostaglandyn. W klasyfikacji ICD-10 naczynioruchowy i alergiczny nieżyt nosa oznaczany jest symbolem J30.

Alergiczny nieżyt nosa często towarzyszy innym chorobom alergicznym takim jak alergiczne zapalenie spojówek i atopowe zapalenie skóry; jest też czynnikiem ryzyka rozwoju astmy alergicznej. ANN występuje u ponad 500 milionów ludzi na świecie, w niektórych krajach blisko 50% młodych osób zgłasza objawy nieżytu nosa. Przewlekły katar wraz z towarzyszącymi objawami negatywnie wpływa na wiele aspektów życia – sen, naukę, pracę i życie społeczne.

Przyczyny alergicznego nieżytu nosa

Do powstawania alergicznego nieżytu nosa przyczynia się ekspozycja na alergeny:

• wziewne: pyłki traw, zbóż, chwastów i drzew (najczęściej brzozy, olchy, leszczyny, dębu, jesiona); alergeny roztocza kurzu domowego; sierść, naskórek i wydzieliny zwierząt (głównie kota, psa i gryzoni); grzyby, pleśnie, owady
• pokarmowe: najczęściej uczula mleko krowie, jaja, ryby, orzechy, orzeszki arachidowe, soja i pszenica
• zawodowe: lateks, nikiel.

Alergiczny nieżyt nosa może towarzyszyć nam sezonowo (w okresie pylenia poszczególnych roślin) lub przez cały rok. Okresowym nieżytem nosa określa się katar z towarzyszącymi objawami występujący krócej niż przez 4 dni w tygodniu lub  krócej niż 4 tygodnie. Natomiast przewlekły nieżyt nosa trwa dłużej niż 4 dni w tygodniu i ponad 4 tygodnie.

Objawy alergicznego nieżytu nosa

Kichanie, katar, swędzący lub zatkany nos – to najważniejsze objawy alergicznego nieżytu nosa. Jednak, jak wskazuje dr Magdalena Arcimowicz z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w pracy Skuteczne i bezpieczne leczenie alergicznego nieżytu nosa, ANN może dawać też dodatkowe, nieoczywiste sygnały.

Alergiczny nieżyt nosa u dzieci może powodować trudności w nauce, problemy ze snem, duszność, brak apetytu, smutek, wady zgryzu albo częste infekcje. U dorosłych może sprzyjać suchości w ustach, chrypie, bólom twarzy i głowy lub depresji, powodować budzenie się w nocy i trudności z zasypianiem. Nieżytowi nosa często towarzyszy zapalenie spojówek (zaczerwienienie, swędzenie i pieczenie oczu). Objawy mogą pojawić się już po kilku minutach po kontakcie z alergenem. Po spożyciu pokarmów reagujących krzyżowo z alergenami (najczęściej jabłka i selera) może pojawić się obrzęk śluzówki jamy ustnej (OAS).

Alergiczny nieżyt nosa możemy podzielić ze względu na stopień ciężkości. W łagodnym nieżycie objawy występują, ale nie są uciążliwe. W umiarkowanym lub ciężkim nieżycie oprócz typowych objawów pojawia się co najmniej jeden z poniższych symptomów: zaburzenia snu lub pogorszenie aktywności (nauki/pracy/wypoczynku/uprawiania sportu).

Alergiczny nieżyt nosa – diagnostyka

Jeśli cokolwiek nas niepokoi, zdecydowanie powinniśmy udać się do alergologa. I to prędko. To pierwszy właściwy krok w naszym działaniu przeciwko alergii. Nieleczony (lub leczony źle) alergiczny nieżyt nosa aż dziewięciokrotnie zwiększa ryzyko pojawienia się astmy oskrzelowej. Może też przyczyniać się do rozwoju innych chorób. Zatem przede wszystkim niech zerknie na nas oko fachowca. Dobrego fachowca. By go znaleźć, podpytajmy znajomych z większym doświadczeniem (może mają małych alergików w domu?), sprawdźmy opinie w internecie.

Lekarz przeprowadza z pacjentem dokładny wywiad oraz badanie fizykalne. Diagnostyka różnicowa ANN polega na wykluczeniu kataru występującego w przeziębieniu czy bakteryjnym zapaleniu zatok. Nieżyt nosa mogą wywoływać także niektóre leki np. aspiryna lub leki zażywane w nadciśnieniu tętniczym krwi. Zatkany nos jest też częstym zjawiskiem w chorobach tarczycy. Potwierdzeniem diagnozy są testy alergiczne, do których należą testy skórne oraz testy z krwi. 

Jak leczyć alergiczny nieżyt nosa?

Leczenie alergicznego nieżytu nosa to sprawa bardzo indywidualna. Lekarz w każdym przypadku ocenia m.in., czy problem jest okresowy, czy przewlekły, jakie jest jego nasilenie, czy występuje duszność. Dopiero na tej podstawie decyduje o właściwym leczeniu.

W łagodnych przypadkach ANN stosuje się leki przeciwhistaminowe (np. desloratadynę). Można wspomagać się też domowymi zabiegami, takimi jak płukanie nosa roztworami soli fizjologicznej izotonicznej i hipertonicznej, które usuwają alergeny i zanieczyszczenia z błony śluzowej nosa. Jest to jednak dodatek do leczenia.

W umiarkowanych i trudnych przypadkach ANN stosuje się leki cięższego kalibru – glikokortykosteroidy donosowe, ewentualnie leki przeciwhistaminowe lub leki antyleukotrienowe (gdy z ANN współistnieje astma). Po 2-4 tygodniach lekarz sprawdza skuteczność terapii. Zwróćmy się do specjalisty, jeżeli nie odczuwamy poprawy. Obserwujmy siebie. Czy pochrząkujemy? A może robi nam się duszno? To może być ważna dla lekarza informacja.

Ponadto warto rozważyć odczulanie. Mogą je zacząć już kilkuletnie dzieci. Immunoterapia alergenowa, bo tak inaczej nazywa się odczulanie, polega na podawaniu szczepionki z alergenem, na który jesteśmy uczuleni. Dzięki temu organizm zaczyna się na niego stopniowo uodparniać. Więcej na ten temat przeczytacie tutaj: 5 faktów o odczulaniu.

Alergiczny nieżyt nosa – powikłania

Nieleczony alergiczny nieżyt nosa może prowadzić do licznych powikłań. Oprócz wspomnianego już wysokiego ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej, może pojawić się także:

• zapalenie zatok nosa
• zapalenie ucha środkowego
• polipy nosa
• pogorszenie węchu
• chrapanie
• problemy ze snem.

Alergiczny nieżyt nosa – domowe sposoby

Najlepsze, co moglibyśmy zrobić, by pozbyć się dokuczliwego sączenia z nosa, to unikanie alergenu. Czy to możliwe? W wielu przypadkach – nie. Choćbyśmy zajmowali pierwsze miejsce w konkursie na pedanta roku, i tak nie uciekniemy od kurzu czy roztoczy, możemy jednak zmniejszyć ich ilość w otoczeniu. Przede wszystkim pozbądźmy się z pokoju dywanów, mebli z tapicerką i innych przedmiotów, które kumulują kurz. Roztocza bytują także w pluszowych zabawkach, firankach czy pościeli. Odkurzając pomieszczenia korzystajmy ze specjalnych filtrów, w innym przypadku tylko rozniesiemy kurz.

A co z pyłkami traw czy zarodkami pleśni? Nie ma szans ich uniknąć, gdy jest na nie sezon. Możemy jednak wspomagać się kalendarzem pylenia i ograniczyć aktywność na świeżym powietrzu w okresie intensywnego pylenia. Stężenie pyłków w powietrzu jest wyższe w ciepłe i słoneczne dni, niższe po opadach deszczu. ANN będzie bardziej dokuczliwy w miejscach zanieczyszczonych, np. dużych miastach. Jeśli wychodzimy na spacer, to lepiej wieczorem niż rano – na początku dnia stężenie pyłków jest wyższe. Podstawa to dobrze poznać swojego wroga, dlatego korzystajmy ze źródeł informujących o bieżących pyleniach.

Jeśli alergia to temat wam bliski, a chcielibyście, by choć trochę odpuściła w wakacje, koniecznie przeczytajcie tekst: Alergik na urlopie. Znajdziecie tu garść porad, które pomogą wam spędzić wolne dni bez uczuleniowych problemów.

Bibliografia:

[1] R. Rutkowski i wsp., „Alergiczny nieżyt nosa — problem epidemiologiczny,ekonomiczny i społeczny XXI wieku”, Pneumonologia i Alergologia Polska 2008, tom 76, nr 5, strony 348–35.

[2] A. Sybilski, „Alergiczny nieżyt nosa – diagnostyka i terapia”, Medycyna po Dyplomie, 2017.