Bisfenol A (BPA ) – gdzie występuje, jak wpływa na zdrowie

Kojarzysz BPA z butelek dla niemowląt? Bisfenol A (czyli BPA) szkodzi i ciężko jest go uniknąć. Związek oddziałuje na poziom hormonów w naszym organizmie i przyczynia się do rozwoju niektórych chorób, na przykład nowotworów. Nie wyeliminujesz go całkowicie, ale możesz ograniczyć szkodliwy wpływ BPA. Co to jest bisfenol A, gdzie występuje i jak go unikać?

BPA – co to jest?

Bisfenol A (BPA) to związek chemiczny z rodziny fenoli. Jest to związek, który znalazł zastosowanie w produkcji tworzyw sztucznych. BPA jest nierozpuszczalny w wodzie, przenika natomiast i rozpuszcza się w tłuszczach. BPA ma budowę chemiczną podobną do estrogenu, przez co może zakłócać gospodarkę hormonalną organizmu. BPA wykazuje szkodliwy wpływ na organizm, zatem wskazane jest wyeliminowanie kontaktu z tym związkiem.

BPA – gdzie występuje?

Bisfenol A to związek, na kontakt z którym narażony jest dziś każdy. W ostatnich latach nawet 50 – krotnie zwiększyło się narażenie na bisfenol. Gdzie występuje ten związek? Bisfenol A w butelkach to nie jedyne źródło tego szkodliwego związku. BPA stosuje się powszechnie do produkcji: butelek PET, pojemników na żywność, puszek aluminiowych, papieru termicznego do paragonów, płyt CD, zabawek. Przedostaje się do żywności, napojów i w ten sposób trafia do naszego organizmu. Jest go mnóstwo nawet w banknotach! Wiele osób kojarzy pewnie bisfenol A BPA z butelek dla niemowląt. Niektóre z nich oznaczone są znakiem „BPA free”. Co to znaczy?  Do produkcji tych butelek nie wykorzystano BPA.

Jak BPA dostaje się do organizmu?

Bisfenol A może przenikać do organizmu drogą oddechową, drogą pokarmową oraz przez skórę. Przenikanie BPA przez skórę ma miejsce podczas kontaktu skóry z przedmiotami zawierającymi BPA – zabawkami, plastikowymi butelkami, paragonami. Na wdychanie bisfenolu A narażone są osoby pracujące w zakładach produkujących farby, lakiery, plastik czy papier do kas fiskalnych. Z kolei przenikanie bisfenolu A drogą pokarmową odbywa się na drodze przenikania BPA z opakowań do znajdującej się w nich żywności. Największe przenikanie bisfenolu A z opakowań ma miejsce podczas podgrzewania żywności w plastikowych pojemnikach czy woreczkach.

Bisfenol A – działanie na organizm

Badania pokazują jasno: bisfenol jest szkodliwy dla człowieka. W testach na zwierzętach dowiedziono, że BPA zwiększa ryzyko raka prostaty. Naukowcy nie wpompowywali myszom ekstremalnie dużych dawek BPA, a standardową ilość, jaką na co dzień wchłania nasz organizm. Toksyna zwiększała poziom estrogenów, co u mężczyzn może przyczyniać się do rozwoju raka prostaty. Jest masa innych badań dotyczących szkodliwości BPA. Dowodzi się związku z rakiem piersi, otyłością, astmą u dzieci, a nawet niepłodnością.

Wdychanie BPA może prowadzić do podrażnienia dróg oddechowych, bisfenol A może wywoływać alergie kontaktowe skóry. Narażenie na plastik BPA powiązane jest z większym ryzykiem rozwoju cukrzycy, otyłości, zespołu metabolicznego, zespołu policystycznych jajników czy zaburzeń płodności. Mimo to instytucje odpowiedzialne za dopuszczenie pewnych substancji do obrotu, jeszcze go nie zakazały.

Bisfenol A – jak unikać?

Nie można wyeliminować całkowicie kontaktu z BPA, można jednak ograniczyć narażenie na bisfenol A. Jak unikać tego związku?

• wybieraj świeże jedzenie zamiast pakowanego; badanie amerykańskich Silent Spring Institute i Breast Cancer Fund pokazało, że spożywanie zaledwie przez trzy dni świeżej żywności (niepakowanej) wyraźnie zmniejszyło poziom bisfenolu A u dzieci i dorosłych
• unikaj jedzenia w puszkach, zamiast tego więcej gotuje sama ze świeżych produktów
• w domu przechowuj żywność w pojemnikach ze szkła lub stali nierdzewnej
• nie podgrzewaj opakowań – podwyższona temperatura (również w zmywarce) może powodować większe uwalnianie BPA
• bisfenol jest obecny przede wszystkim w tworzywach oznaczonych znakiem PC (wykonanych z poliwęglanu); to np. niektóre butelki, pojemniki na żywność, ale też zadaszenia, elementy oświetleniowe, sprzęt medyczny;

Jaki plastik jest bezpieczny?

                                                    Zdjęcie: shutterstock

1 – PET – używany masowo do produkcji opakowań: butelek, opakowań na żywność. Wykazano dużą zawartość ksenoestrogenów – związków chemicznych, które wchodzą w interakcję z układem hormonalnym człowieka. Tworzywa PET prawdopodobnie zawierają bisfenol. Nie powinno się tego tworzywa używać wielokrotnie;

2 – PE-HD – dość bezpieczne tworzywo, można używać wielokrotnie;

3 – PVC – może wydzielać toksyny i jest szkodliwy dla zdrowia;

4 – PE-LD – w miarę bezpieczne, może być używany wielokrotnie;

5 – PP – bezpieczne tworzywo sztuczne, wykorzystywane np. do produkcji zabawek dziecięcych;

6 – PS – polistyren, styropian. Często stosowany do pakowania żywności, jednak badania nie potwierdzają jego bezpieczeństwa. Nie ulega wątpliwości, że związki z opakowania dostają się do żywności. Istnieją badania mówiące o szkodliwym wpływie na zdrowie człowieka. Opakowania z polistyrenu nie powinny być podgrzewane.

7 – inne tworzywa. Wiele z nich zawiera bisfenol A. Jeśli nie ma na nich informacji „BPA free”, to lepiej nie podgrzewać i nie używać do gorących napojów i posiłków. A najlepiej w ogóle unikać.

Bibliografia:

Rogala D. i in., Bisfenol A – niebezpieczny związek ukryty w tworzywach sztucznych; Probl Hig Epidemiol, 2016 97(3)

Li DK, Zhou Z, Miao M, et al. Relationship between urine bisphenol-A level and declining male sexual function. J Androl 2010, 31(5): 500-506

Jalal N, i in., Bisphenol A (BPA) the mighty and the mutagenic; Toxicol Rep, 2018, 5

BPA – Buyer Beware; A Report by Breast Cancer Found;