Niedoczynność tarczycy – objawy, przyczyny, diagnoza i leczenie

Szacuje się, że nawet co piąty Polak ma lub miał chorą tarczycę, przy czym niedoczynność tarczycy to schorzenie stosunkowo trudne do zdiagnozowania. Charakteryzuje się przede wszystkim objawami nieswoistymi, które łatwo pomylić z przemęczeniem czy nawet depresją. 

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to choroba, na którą cierpi około 7 proc. kobiet i tylko 1 proc. mężczyzn. Rozwija się na skutek niedoboru hormonów wytwarzanych przez gruczoł tarczycy, takich jak trójjodotyronina i tyroksyna (T3, T4). Hormony tarczycowe wpływają na metabolizm organizmu i regulują gospodarkę wapniowo-fosforanową.

Niedoczynność tarczycy ‒ przyczyny

Przyczyny niedoczynności tarczycy są podobne przy jej pełnoobjawowej i subklinicznej postaci. Do najważniejszych zalicza się:

• chorobę Hashimoto ‒ autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
• usunięcie gruczołu z powodu nowotworu, wola guzkowego itp.,
• leczenie jodem promieniotwórczym,
• zapalenie tarczycy,
• niedobór jodu,
• choroby przysadki lub podwzgórza,
• napromieniowanie okolic szyi z powodu leczenia nowotworów,
• stosowanie niektórych leków (tzw. polekowa niedoczynność tarczycy).

Wtórna niedoczynność tarczycy związana jest z problemami w obrębie przysadki mózgowej (nowotwór, uszkodzenie). Wymienione powyżej przyczyny dotyczą głównie choroby, jaką jest pierwotna niedoczynność tarczycy.

Niedoczynność tarczycy – objawy

Chora tarczyca może nie zostać zdiagnozowana od razu, ponieważ objawy niedoczynności bywają bardzo nieswoiste. Złe samopoczucie, apatia czy kiepska kondycja włosów i skóry to symptomy wielu schorzeń, nie tylko tarczycy. Kołatania serca, szybkie męczenie mogą wskazywać bardziej na kłopoty z krążeniem. Postawienie prawidłowej diagnozy wymaga niejednokrotnie wykonania wielu badań.

Najczęściej występujące objawy niedoczynności to:

• uczucie zmęczenia,
• kołatania serca, duszności,
• senność,
• mała tolerancja na zimno,
• zaparcia i skłonność do przybierania na wadze,
• powiększona sylwetka serca,
• obniżenie nastroju, apatia, stany depresyjne,
• bolesne miesiączki,
• problemy z włosami, paznokciami i wypadającymi brwiami,
•  problemy z potencją u mężczyzn,
• suchość i łuszczenie się skóry,
• obrzęk twarzy, bóle mięśni i stawów.

W zaawansowanym stadium choroby występuje tzw. obrzęk śluzowaty, który powoduje zgrubienie rysów twarzy i obrzęk powiek. Pojawiają się również obrzęki dłoni oraz wole, czyli powiększenie tarczycy. Nieleczona niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko choroby wieńcowej. Może także prowadzić do tzw. śpiączki hipometabolicznej, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.

Diagnoza niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy wymagają potwierdzenia w badaniach. Tylko dogłębna diagnostyka może dać odpowiedź na pytanie, czy pacjent cierpi na niedoczynność tarczycy, czy może inne schorzenie. Podstawowym badaniem jest sprawdzenie poziomu hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4), a następnie badanie USG tarczycy. Często wykonuje się dodatkową diagnostykę: USG jamy brzusznej, EKG, RTG klatki piersiowej, a następnie badanie krwi, sprawdzające poziom przeciwciał przeciwtarczycowych (anty-TPO i anty-Tg). Lekarz zawsze przeprowadza palpacyjne badanie tarczycy, a czasem zleca także scyntygrafię. Na podstawie wywiadu oraz wyników badań, lekarz może stwierdzić, czy pacjent cierpi na niedoczynność tarczycy.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie opiera się na codziennym doustnym przyjmowaniu preparatu l-tyroksyny. Lekarze zalecają także specjalną dietę. Mimo że leczenie jest zwykle dożywotnie, nie sprawia wielu problemów i nie przeszkadza w swobodnym funkcjonowaniu.

Leki na niedoczynność tarczycy zawierają tyroksynę, która w organizmie przekształca się w trójjodotyroninę. W podobny sposób leczy się niedoczynność tarczycy u dzieci, a także niedoczynność tarczycy u ciężarnych. Podczas przyjmowania hormonów należy pozostać pod opieką endokrynologa, który regularnie będzie zlecał badania poziomu hormonów.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie opiera się na codziennym doustnym przyjmowaniu preparatu l-tyroksyny. Lekarze zalecają także specjalną dietę. Mimo że leczenie jest zwykle dożywotnie, nie sprawia wielu problemów i nie przeszkadza w swobodnym funkcjonowaniu.

Leki na niedoczynność tarczycy zawierają tyroksynę, która w organizmie przekształca się w trójjodotyroninę. W podobny sposób leczy się niedoczynność tarczycy u dzieci, a także niedoczynność tarczycy u ciężarnych. Podczas przyjmowania hormonów należy pozostać pod opieką endokrynologa, który regularnie będzie zlecał badania poziomu hormonów.

Profilaktyka niedoczynności tarczycy

Mamy niewielki wpływ na zapobieganie niedoczynności tarczycy. Jedną z metod jest dbanie o poziom jodu w organizmie, zarówno w spożywanych pokarmach, jak i suplementach czy lekach.

Ważne jest unikanie czynnego i biernego palenia papierosów, ponieważ zawarte w dymie papierosowym substancje hamują wchłanianie się jodu.

Dieta przy niedoczynności tarczycy

Osoby z niedoczynnością tarczycy mają spowolniony metabolizm. Oznacza to, że znacznie wolniej trawi się pokarm i  wolniejsze jest też wydatkowanie energii (w tym spalanie tłuszczy) podczas aktywności fizycznej czy podczas wykonywania codziennych prac. Aby temu przeciwdziałać, należy ograniczyć spożycie kalorii w dziennym zapotrzebowaniu. Nie chodzi tu o restrykcyjną dietę i cięciu spożycia kalorii do do 1000 kcal na dzień, ale o zróżnicowanych, pełnowartościowych posiłkach, które będą odpowiednio dopasowane do charakterystyki choroby.

Osoby chore powinny zwiększyć ilość produktów, które zawierają jod (jod zwiększa produkcję potrzebnych hormonów), czyli jeść np. ryby morskie (dorsz, mintaj, halibut) i owoce morza. Produkty, w których możemy szukać sporych ilości jodu, to: pieczywo chrupkie, chleb żytni razowy, ryż brązowy, kefir, maślanka. Na niektóre produkty muszą uważać osoby, które nie tolerują laktozy. Należy także zwiększyć procent spożywanego białka i oprócz ryb sięgać także po chude mięso (kurczak, cielęcina, indyk). Najlepiej, aby pochodziło ze sprawdzonych sklepów lub od hodowców.

W takiej diecie powinny dominować warzywa. Wyjątki: brokuł, kalafior, brukselka, kapusta i soja. One ograniczają wchłanianie jodu. Jeżeli któreś z wymienionych warzyw należy do Twoich ulubionych – gotuj je, ale bez przykrycia – tak, aby związki, które zawierają, wyparowały.

Spożywać należy małe porcje, ale za to często (co 2,5-3 h) – tak, aby organizm nadążał z trawieniem i przetwarzaniem pokarmu w energię.

Niedoczynność tarczycy a aktywność fizyczna

Aktywność fizyczną osoby chore na niedoczynność tarczycy powinny stawiać na pierwszym miejscu w leczeniu tej choroby. Chorzy często jednak charakteryzują się mniejszą energią do wykonywania jakichkolwiek obowiązków, nie wspominając o ćwiczeniach. Aby leczenie było skuteczne, należy przełamać tę barierę i wziąć pod uwagę fakt, że ćwiczy się tylko dla siebie, dla swojego lepszego samopoczucia i zdrowia.

Na początku korzystne są ćwiczenia tlenowe, które będą napędzały metabolizm. Można wykorzystać w tym celu maszyny aerobowe w klubie fitness (bieżnie, stepery, orbitreki, rowerki stacjonarne). Ćwiczyć na nich należy przez 45 min.-1h, chyba że jest to tylko dodatek do innej formy treningu – wtedy można skrócić czas pracy do 20-30 minut. Jeśli chory ma taką możliwość, zaleca się aktywność fizyczną na świeżym powietrzu: długie spacery, jazda na rowerze, nordic walking, które pozytywnie wpłyną na organizm. Oprócz tego należy stosować trening wzmacniający i rozwijający mięśnie. Może on być wykonywany z obciążeniem własnego ciała lub z obciążeniem zewnętrznym.

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Czy badać tarczycę, gdy planujemy ciążę? Zdecydowanie tak. Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność wpływają na kobietę w ciąży oraz rozwijający się płód. Niedoczynność może doprowadzić do oderwania łożyska i poronienia, natomiast nadczynność do zmian w układzie sercowo-naczyniowym, dlatego tych zaburzeń nie możemy bagatelizować. Najlepiej wykonać wspomniane niżej badania laboratoryjne (TSH, hormony tarczycy oraz przeciwciała), aby upewnić się, że tarczyca funkcjonuje poprawnie.  Dobrze, jeśli choroba zostanie zdiagnozowana jeszcze przed zajściem w ciążę, a pacjentka jest pod opieką lekarza. W pierwszym trymestrze ciąży obecność hormonów tarczycy jest niezbędna, dlatego chora musi pozostawać pod opieką nie tylko ginekologa, ale także endokrynologa, który będzie sprawdzał poziom hormonów, a w razie potrzeby ordynował leki.

Skutki niedoczynności tarczycy zazwyczaj odczuwa cały organizm. Nieleczone schorzenie może prowadzić do depresji, zaburzeń w rozwoju płodu, a nawet do niepłodności. Subkliniczna niedoczynność tarczycy, która bardzo często bywa niewykryta i nieleczona, może prowadzić do kłopotów z układem krążenia, układem nerwowym, a także do zaburzeń miesiączkowania.

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Objawy niedoczynności tarczycy u dzieci różnią się od tych obserwowanych u dorosłych. Przede wszystkim należy pamiętać, że chora tarczyca u dziecka może poważnie zaburzyć jego rozwój, spowolnić wzrost, opóźnić dojrzewanie płciowe, a w skrajnych przypadkach doprowadzić nawet do upośledzenia umysłowego.

Niedoczynność tarczycy u dzieci może być wrodzona. W takim przypadku często towarzyszą jej inne wady, np. serca, układu pokarmowego, zespół Downa. Wrodzoną niedoczynność tarczycy trudno jest wykryć, ponieważ w pierwszej fazie nie daje żadnych objawów. Po pewnym czasie można zauważyć pewne niepokojące symptomy: trudność ze ssaniem piersi, słaby przyrost wagi, szorstką, suchą skórę, ochrypły głos, opóźniony rozwój ruchowy.

Innym rodzajem niedoczynności u dzieci jest niedoczynność tarczycy nabyta.  Jej objawy pojawiają się później. Należą do nich:

• sucha skóra,
• suche, łamliwe, wypadające włosy,
• mała tolerancja na zimno,
• brak apetytu,
• senność,
• spowolniona akcja serca,
• zaparcia,
• nieprawidłowe proporcje ciała: duża głowa, długi tułów, krótkie kończyny,
• opóźnienie dojrzewania płciowego.

Niedoczynność tarczycy i jej objawy u dzieci powinny być zdiagnozowane jak najszybciej, aby można było włączyć stosowne leczenie i zapobiec poważnym powikłaniom. Na objawy niedoczynności powinny zwracać uwagę kobiety w ciąży. Gdy niedoczynność wystąpi w życiu płodowym, może powodować matołectwo (inaczej kretynizm), czyli znaczne opóźnienie w rozwoju.

Niedoczynność tarczycy subkliniczna – czy trzeba się jej obawiać?

Warto zaznaczyć, że termin subkliniczna niedoczynność tarczycy oznacza, że nie daje ona objawów klinicznych, w związku z czym najczęściej schorzenie wykrywane jest przypadkowo i nie wymaga leczenia. Zdarza się jednak, że subkliniczna niedoczynność tarczycy daje objawy bardziej nasilone, ale mimo to nadal hormony tarczycy pozostają w normie.

Mimo że choroba jest ukryta, w niektórych sytuacjach można zauważyć jej pewne symptomy. Wiele osób wini za złe samopoczucie warunki środowiskowe i codzienny stres. Tymczasem może to być objaw subklinicznej niedoczynności tarczycy. U zdrowego człowieka odczuwane niekiedy zmęczenie jest naturalną reakcją organizmu np. na zwiększony wysiłek fizyczny czy stres. Zdarza się jednak, że pojawiają się bardzo delikatne, trudno uchwytne objawy niedoczynności tarczycy, które bardzo łatwo można przeoczyć lub bagatelizować.

Objawy, które można zakwalifikować jako świadczące o subklinicznej niedoczynności tarczycy (chociaż nie są regułą) to:

• bóle głowy,
• zmęczenie i zniechęcenie,
• brak chęci do realizacji dotychczasowych pasji,
• marznięcie, nawet jeśli nie jest bardzo zimno,
• obniżony nastrój,
• nadmierna senność,
• problemy z wypróżnianiem.

W przypadku wystąpienia i częstego nawracania takich objawów nie należy ich bagatelizować – warto udać się do lekarza w celu przeprowadzenia diagnostyki.

Źródła:

1. Choroby tarczycy-kompendium, L. Królicki, M.E. Karbownik-Lewińska, A. Lewiński, Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2008.
2. Wiktor Gąsiorowski Tyreologia praktyczna. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988.
3. http://www.czytelniamedyczna.pl/2808,postepy-w-rozpoznawaniu-i-leczeniu-chorob-tarczycy-u-kobiety-ciezarnej-i-w-okres.html.