Skolioza, skrzywienie boczne – przyczyny, objawy, ćwiczenia

„Skolioza boczna” to powszechne określenie skrzywienia bocznego kręgosłupa.  Deformacja polega na zaburzeniu konstrukcji kręgosłupa, które ingeruje w pracę układu mięśniowo-stawowego oraz nerwowego kręgosłupa. Boczne skrzywienie kręgosłupa obserwuje się częściej u dziewcząt.

Czym jest skolioza?

Skolioza to trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa przebiegające w płaszczyźnie czołowej, czyli bocznej, np. skolioza prawostronna; w płaszczyźnie strzałkowej, czyli lordo- lub kifoskolioza, tzn. w kierunku przednio-tylnym oraz w płaszczyźnie poprzecznej, czyli rotacja i torsja kręgów, tzw. rotoskolioza.

Skolioza to określenie na deformacje kręgosłupa powyżej 10 stopni w płaszczyźnie czołowej mierzonej metodą Cobba.

Skrzywienie typu skolioza najczęściej diagnozowane jest u dzieci, czyli w okresie wzrostu i elastyczności układu kostnego, w którym może przybrać charakter kostnopochodny, nerwopochodny i mięśniowopochodny oraz idiopatyczny, czyli o nieznanej etiologii.

Skolioza u dorosłych jest zazwyczaj następstwem nieleczonej i utrwalonej wady konstrukcji kręgosłupa z lat młodzieńczych, jednak może mieć również charakter nabyty, np. reaktywny lub czynnościowy, czyli związany z bodźcami bólowymi w przebiegu chorób, uszkodzeniami układu pozapiramidowego czy z zaburzeniami statyki.

Lewoboczne skrzywienie kręgosłupa lędźwiowego i prawoboczne skrzywienie kręgosłupa piersiowego to najczęściej diagnozowane postaci bocznego skrzywienia kręgosłupa.

Objawy skoliozy

Pierwsze objawy skoliozy mogą pojawiać się w okresie skoków wzrostowych dzieci, dlatego należy je wówczas bacznie obserwować pod kątem odstępstw od prawidłowej sylwetki ciała.

Objawami, które można zaobserwować bez specjalistycznej diagnostyki lekarskiej są:

• boczne skrzywienie w jednym z odcinków kręgosłupa, zazwyczaj dotyczy odcinka piersiowego prawostronnie, czyli kształtująca się skolioza piersiowa prawostronna, tzn. ze szczytem wygięcia łuku skrzywienia w prawą stronę; jest to najbardziej widoczny objaw podczas swobodnego skłonu w przód, choć diagnozuje się skoliozy nie tylko na przestrzeni całej długości kręgosłupa, ale również w jednym odcinku, np. skolioza lędźwiowa;
• wysunięcie barku do przodu i ku górze po stronie szczytu skrzywienia przy jednoczesnym cofnięciu drugiego, a w przypadku dziewcząt dodatkowo wywołanie wrażenia optycznego zmniejszenia piersi po tej stronie;
• wysunięcie do tyłu przeciwległej strony klatki piersiowej w stosunku do skrzywienia – tzw. garb żebrowy, najbardziej widoczny w skłonie do przodu;
• asymetria trójkątów taliowych;
• przesunięcie biodra do przodu i ku górze po stronie skoliozy, rotacja miednicy;
• wał lędźwiowy;
• pozorne skrócenie jednej z kończyn dolnych;
• nienaturalny chód;
• skrzywiony obraz linii wyrostków kolczystych kręgosłupa przypominający kształtem literę „S” przebiegający od kręgosłupa szyjnego do lędźwiowego, tzw. esowaty kręgosłup;
• nieprawidłowo układająca się odzież na sylwetce.

Wtórne objawy skoliozy

Poza anomaliami w konstrukcji kręgosłupa i nieprawidłowej sylwetki, jaka kształtuje się w przebiegu skrzywienia, skolioza może objawiać się dodatkowo napadowymi lub przewlekłymi dolegliwościami bólowymi karku, okolicy międzyłopatkowej i lędźwiowej oraz ograniczeniem ruchomości kręgosłupa i upośledzeniem motoryczności obręczy biodrowej i barkowej, co wpływa na pogorszenie jakości czynnościowej kończyn.

W sytuacjach ucisku kręgów na nerwy rdzenia kręgowego pojawiają się objawy neurologiczne, np. parestezje karku, nerwobóle międzyżebrowe, uczucie drętwienia rąk i nóg, zawroty głowy, trudności w utrzymaniu równowagi.

Objawy wtórne ściśle uzależnione są od stopnia zaawansowania skoliozy i odcinka kręgosłupa, który obciąża.

Przyczyny skoliozy

Przyczyny skoliozy o nieznanej etiologii doszukuje się w nieprawidłowym rozwoju płodowym, gdzie doszło do zaburzeń układu kostnego, mięśniowego lub nerwowego, np. zrosty żebrowe czy wady segmentacji kręgosłupa.

Skolioza nabyta może mieć pochodzenie na tle rozwojowym i nawykowym. Do przyczyn skoliozy rozwojowej należą m.in.: choroby powodujące zmiany rozwoju elementów kostnych, mięśniowych i więzadłowych kręgosłupa, zaburzające równowagę kręgosłupa i wypaczenie osi ciała, np. dystrofie mięśniowe, porażenia wiotkie lub spastyczne.

Do przyczyn skoliozy nawykowej zalicza się czynniki funkcjonalne zaburzające funkcje elementów odpowiedzialnych za prawidłową postawę, np. nieprawidłowa postawa pracy czy nauki – tzw. postawa zmęczeniowa.

Jak zapobiec skoliozie?

Zapobiegać skoliozie powinniśmy już od najmłodszych lat. Najważniejsza jest czujność rodziców. Dziecku należy wpajać nawyk utrzymywania prawidłowej postawy, zwłaszcza w czasie siedzenia. Biurko powinno być dostosowane do wzrostu pociechy. Podobnie jest z łóżkiem, które nie powinno być ani zbyt miękkie, ani zbyt twarde. Książki do szkoły powinny być noszone w plecaku, nie w torbie – pozwala to na równomierne rozłożenie ciężaru. Pomocna bywa regularna gimnastyka. Istotną rolę odgrywają profilaktyczne badania pod kątem wad kręgosłupa. Pozwalają one szybciej przeciwdziałać potencjalnym nieprawidłowościom.

Jak leczyć skoliozę?

Sposób leczenia skoliozy zależy od stopnia jej zaawansowania oraz wieku pacjenta. Leczenie skoliozy u dzieci skupia się na regularnej rehabilitacji ruchowej i wsparciu gorsetem ortopedycznym. Leczenie skoliozy u dorosłych również wykorzystuje metody kinezyterapii, ale w celu łagodzenia objawów i wzmocnienia gorsetu mięśniowego, ze względu na to, że układ ruchu jest już ustabilizowany i mniej podatny na tego typu metody pracy.

Operacja skoliozy to ostateczność przy skrzywieniach powyżej 40 stopni oraz nasilających się objawach. Operacja kręgosłupa na skoliozę polega na rekonstrukcji jego struktury w celu zmniejszenia kąta skrzywienia i odbarczenia uciśniętych i zdeformowanych struktur przykręgosłupowych.

Boczne skrzywienie kręgosłupa – ćwiczenia

Zadaniem rehabilitacji ruchowej jest zniesienie przykurczów tkanek wywołujących i utrwalających ustawienie skoliotyczne, tzn. rozciągnięcie przykurczonych mięśni, ścięgien i więzadeł grzbietu po wewnętrznej stronie łuku bocznego, wzmocnienie rozciągniętych tkanek po stronie szczytu łuku, naukę prawidłowego wzorca postawy i nawyków ruchowych.

Ćwiczenie skoliozy lewobocznej odcinka piersiowego: lekki rozkrok, lewa ręka na biodrze, prawa ręka prosta w górze, skon w lewą stronę; maksymalne rozciągnięcie prawej strony ciała. W skłonie wytrzymać 5 sekund; powrót do pozycji wyjściowej; wykonać 50 powtórzeń; nie pogłębiać skłonu; charakter ćwiczenia – redresyjny.

Skolioza boczna – ćwiczenia dla dzieci

W rehabilitacji ruchowej na skoliozę boczną dzieci warto wprowadzać różnorodne formy ruchu oraz akcesoria do ćwiczeń, np. kolorowe piłki, woreczki, szarfy, laski gimnastyczne, piłki sensoryczne, kocyki, hula-hop, ringo itp. oraz prowadzić zajęcia w parach i indywidualnie. Wykorzystanie różnorodnych gier i form zabawy stymuluje dziecko do aktywnego uczestnictwa w ćwiczeniach, które w salach rehabilitacyjnych mogą wydawać się mało ciekawe, a nawet wzbudzać strach.

Ćwiczenia na krzywy kręgosłup dla dzieci powinny przechodzić płynnie od zabaw do ruchów naśladowczych. Warto również pracować zapobiegawczo z dziećmi, u których kręgosłup rozwija się prawidłowo.

Propozycje ćwiczeń:

• zabawa rozgrzewająca „drzewa na wietrze”: wolny spacer, ręce na biodrach, na hasło: „wieje wiatr”, stanie w miejscu, uniesienie i bujanie rękami nad głową z delikatnymi skłonami tułowia na boki imitując drzewa na wietrze;
• wieża: wolne spacerowanie na palcach, ręce w skrzydełka, na hasło: „wieża”, dzieci podchodzą do ściany i ustawiają się tyłem do niej, pięty, pośladki, łopatki, barki i głowa dotykają ściany; pozycję wieży utrzymać 5 sekund.

Boczne skrzywienie kręgosłupa u dorosłych – leczenie

Ćwiczenia korekcyjne u dorosłych mają na celu rozciągnięcie i wzmocnienie grzbietu. Rehabilitacja ruchowa nie koryguje bocznego skrzywienia kręgosłupa dorosłej osoby, ze względu na zakończony okres wzrostu kośćca kręgosłupa, ale poprawia ogólną kondycję i wydolność organizmu, funkcje oddechu, ciśnienia krwi oraz samopoczucia.

Podczas ćwiczeń można również wykorzystywać przybory, np. hantle, piłki, obciążniki, taśmy.

Przykładowe ćwiczenia:

• leżenie na brzuchu, ręce w skrzydełka, nogi złączone; jednoczesne unoszenie tułowia i nóg;
• leżenie na plecach, ręce nad głową trzymają taśmę, nogi ugięte w kolanach; rozciąganie taśmy na boki.

Boczne skrzywienie kręgosłupa – zaopatrzenie ortopedyczne

Gorsety ortopedyczne stosuje się u dzieci przy skrzywieniach ok. 20-40 stopni. Gorsety mają na celu zatrzymanie postępu bocznego skrzywienia kręgosłupa. Ich konstrukcje utrzymują centralnie głowę i miednicę oraz wywierają nacisk odpowiednimi pelotami na szczyty łuków skrzywienia bocznego, mobilizując kręgi do cofania.

W przypadku różnic w długości kończyn dolnych do 3 cm stosuje się wkładki uzupełniające do butów.

Boczne skrzywienie kręgosłupa – fizykoterapia

Zabiegi fizykoterapii w leczeniu bocznego skrzywienia kręgosłupa wykorzystują działanie pola magnetycznego, ultradźwięków, lampy podczerwonej, ciepłych okładów i zimnego powietrza, lasera oraz prądów różnej częstotliwości i elektrostymulacji. Fizykoterapia może być uzupełniona o masaże.

Kiedy konieczna jest operacja skoliozy?

Operacja skoliozy jest ostatecznością w momencie, gdy leczenie zachowawcze nie daje żadnych rezultatów. Co więcej, niezbędna jest wówczas, kiedy skrzywienie kręgosłupa pogłębia się, osiągając bardzo szeroki kąt. Podstawowym celem operacji skoliozy jest zatrzymanie postępującego zwyrodnienia. Dodatkowo dąży się do profesjonalnej redukcji skrzywienia i zmniejszenia garbu, co w efekcie ma służyć uzyskaniu możliwie najbardziej naturalnych krzywizn kręgosłupa.

Do podstawowych wskazań w przypadku operacji skoliozy zalicza się m.in.:

• kąt skrzywienia większy niż 40 stopni według Cobba,
• ból pleców, kręgosłupa, klatki piersiowej;
• postępowanie skrzywienia,
• rozległość schorzenia,
• komfort psychiczny i estetyka ciała.

Źródła

1. Marek Krasuski, Waldemar Szymanik: Schorzenia i urazy kręgosłupa. pod redakcją Jerzego Kiwerskiego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001.
2. Andrzej Nowakowski: Skolioza. Skrzywienie kręgosłupa można leczyć. Poznań: Bonami, 1995.