Ból kolana – najczęstsze przyczyny, leczenie i rehabilitacja

Ból kolan to jeden z najczęstszych powodów, z którym zgłaszamy się do lekarza. Uprzykrza życie nie tylko osobom starszym, ale też prowadzącym siedzący tryb życia czy sportowcom. Ból kolan może towarzyszyć dziesiątkom schorzeń o różnej etiologii, od urazów mechanicznych i przeciążeń, po zwyrodnienie stawów i stany zapalne. Wcześnie zdiagnozowana przyczyna bólu kolan daje szansę na podjęcie odpowiedniego leczenia i rehabilitacji.

Ból kolan – charakterystyka 

Ból kolan to bardzo ogólne i szerokie pojęcie dolegliwości związanych ze strukturami budującymi kolano. Kolano, wraz z więzadłami i mięśniami tworzy największy i najbardziej skomplikowany staw w organizmie ludzkim. Dzięki niemu możliwe jest chodzenie, wstawanie i stanie, a więc możliwość ruchu i poczucie stabilności. 

Aby zrozumieć skąd bierze się ból kolan, konieczna jest wiedza o budowie stawu kolanowego. Staw kolanowy składa się z kości piszczelowej, kości udowej, rzepki oraz łąkotek. Te ostatnie zmniejszają tarcie o siebie powierzchni stawowych, rozprowadzają maź w kolanie i amortyzują staw. Chrząstka stawowa pokrywa zakończenia kości i umożliwia elastyczny ruch w kolanie. Natomiast rzepka, czyli trójkątna kość znajdująca się z przodu kolana, ochrania staw kolanowy.

Gdy któryś z elementów kolana przestanie współpracować z pozostałymi, zwykle objawia się to pojawieniem się bólu. Uszkodzenie łąkotki może powstać w czasie prostowania zgiętego kolana i jego rotacji lub podczas przeprostów. Często zjawisko to występuje u osób starszych w trakcie wykonywania przysiadów, co prowadzi do zablokowania kolana i bólu w kolanie po części przyśrodkowej. Ból ten może być potęgowany podczas wysiłku fizycznego. Chrząstka uszkadzana jest zwykle w wyniku urazu, kiedy kość uderza o kość i doprowadza do bolesności i sztywności stawu. 

Ból kolan może mieć charakter ostry np. po urazie albo zabiegu chirurgicznym lub przewlekły wynikający z przebiegu chorób np. zmian zwyrodnieniowo–zapalnych, przeciążenia, urazów mięśni, więzadeł i ścięgien. Może wymagać natychmiastowego leczenia albo ustępować samoistnie. 

Ból kolan – przyczyny 

Ból kolan zazwyczaj stanowi tylko jeden z objawów występującej dolegliwości.  Na ich występowanie ma także wpływ wiele czynników zewnętrznych. W pewnym stopniu ma na to wpływ styl życia, jaki prowadzimy.

Ból kolan a podeszły wiek

Wraz z wiekiem dochodzi do pogłębiania się zmian degeneracyjnych w stawie, co skutkuje bólem pod kolanem. Osoby starsze często doświadczają bólów kolan z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów – po 70. roku życia schorzenie to występuje u 70 proc. osób starszych, szczególnie kobiet. Zwyrodnienia stawowe są zazwyczaj związane ze starzeniem się tkanki chrzęstnej.

Ból kolan a choroby przewlekłe i ogólnoustrojowe

Bóle stawów kolanowych występują w ponad 200 jednostkach chorobowych z zakresu samej reumatologii, m.in. w artropatiach i reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS). Ból kolan u kobiet związany jest z częstszym występowaniem reumatoidalnego zapalenia stawów i choroby zwyrodnieniowej stawów, natomiast u mężczyzn ze zesztywniającym zapaleniem stawów. Istotną przyczyną bólu kolan mogą być także zakażenia bakteryjne i grzybicze, w tym gruźlicze zapalenie stawu.

Ból kolan a nadmierna masa ciała

Ból kolan u osób z nadwagą jest bardzo rozpowszechniony. Jak się ocenia, problem ten sygnalizują dwie na trzy osoby z nadwagą. Ni dziwnego, jak się ocenia, każdy nadprogramowy kilogram obciąża kolano o 5 dodatkowych kilogramów. Nietrudno obliczyć, że nadwaga w wysokości 10 kg to aż 50 kg dodatkowego obciążenia! Bóle kolan  spowodowane są przeciążeniem stawu kolanowego i chorobą zwyrodnieniową stawów. Wraz z coraz większą ilością osób z nadwagą choroba zwyrodnieniowa kolana (gonartroza) staje się coraz większym problemem społecznym. Według statystyk, na 100 000 osób występuje 240 przypadków choroby.

Ból kolan a styl życia

Do bólu kolan predysponuje siedząca praca, ale też znaczna aktywność fizyczna i przeciążania związane ze zbyt intensywnymi i długimi treningami fizycznymi (zawodowi sportowcy). Bóle kolan mogą występować na każdym etapie życia. U dzieci i młodzieży  są spowodowane doznanymi urazami wynikającymi z aktywności fizycznej, choć mogą się pojawić również w wyniku chorób zapalnych stawów z towarzyszącymi obrzękami i wysiękami.

Rodzaje bólu kolan 

Ból kolan może pojawiać się o różnych porach dnia i w różnym nasileniu, po konkretnych czynnościach i w spoczynku. Obserwacja tych zmiennych często umożliwia znalezienie przyczyn powstawania bólu kolan. Warto więc zwrócić uwagę na: 

• Czas występowania bólu: ból nasilony w nocy i rano w spoczynku wynika ze sztywności porannej stawów (zapalne choroby reumatyczne) lub uszkodzenia mechanicznego stawu (choroba zwyrodnieniowa). 
• Nasilenie bólu kolan: w chorobie zwyrodnieniowej stawów bóle kolan nasilają się przy chodzeniu, staniu, chodzeniu po schodach.  
• Uczucie sztywności po zasiedzeniu się czy po wstaniu z łóżka, trzeszczenie w stawie i ograniczenie ruchomości. 
• Wygląd stawu: zaczerwienienie zwykle świadczy o infekcji. 

Umiejscowienie bólu kolan 

Ból kolan bywa opisywany jest przede wszystkim w odniesieniu do miejsca występowania dolegliwości. Pacjenci często skarżą się więc na ból kolana z boku, przodu i z tyłu, ból pod kolanem i poniżej kolana, czy też ból kolan po wewnętrznej i zewnętrznej stronie. Pomimo znanej lokalizacji bólu, wciąż nie daje to jednoznacznej odpowiedzi, czego objawem jest ból, ale może pomóc diagnoście w postawieniu rozpoznania. 

• Ból kolana przy zginaniu

Ból kolana przy zginaniu u młodych osób może być skutkiem urazu łąkotki – struktury kolana szczególnie narażonej na przeciążenia sportowe (grupą ryzyka są łyżwiarze figurowi, narciarze, tenisiści oraz piłkarze).  Typowymi objawami, poza bólem, są charakterystyczne trzaski i wrażenie zablokowania stawu kolanowego. Poza łąkotką, innymi elementami budulcowymi kolan, których uszkodzenie skutkuje bólem kolana po wewnętrznej stronie przy zginaniu, są: więzadła, staw rzepkowo-udowy i chrząstki stawowe. Przyczyną bólu może być szybkie gromadzenie się wysięku, co określa się jako „woda w kolanie”.  

Ból kolana przy zginaniu może być także pierwszą oznaką nowotworów kości oraz schorzeń ogólnoustrojowych, np. chorób tarczycy i cukrzycy. U osób starszych ból kolana przy zginaniu występuje po nocy, przy wstawaniu z łóżka. Towarzyszy temu specyficzny odgłos przeskakiwania w kolanie lub trzeszczenia. Dźwięk ten związany jest z tarciem o siebie powierzchni stawowych, gdy brakuje w nim nawilżającej mazi.

• Ból pod kolanem z przodu 

Ból pod kolanem z przodu związany jest z zespołem bólu rzepkowo– udowego. Doświadcza go średnio 1 na 3 młodych dorosłych w pewnym momencie swojego życia. Pojawia się też u osób z nadwagą i otyłością oraz osób z dużą aktywnością fizyczną ( tzw. “kolano biegacza”). Ból odczuwany jest w okolicach rzepki: pod, za, po bokach i poniżej rzepki. Ból pod kolanem z przodu określany jest jako tępy, zwłaszcza gdy występuje po długim siedzeniu ze zgiętym kolanem. Ból ten często utrudnia klękanie lub kucanie, nasila się podczas biegania, schodzenia ze schodów, skakania. 

• Ból pod kolanem z tyłu 

Szacuje się, że 90 proc. pacjentów, którzy przychodzą do ortopedy z bólem pod kolanami z tyłu, doświadcza urazu z obrzękiem i opuchnięciem. Osoby starsze, po 70. roku życia, uskarżają się na nawracający, kłujący ból z tyłu kolana, towarzyszący im podczas spacerów, wchodzenia po schodach lub schodzenia z nich. Jego przyczyną są zmiany reumatyczne. Im staw kolanowy jest starszy, tym mniej jest komórek budujących i stanowiących oporę dla narządu ruchu. Stawy, mięśnie i kości ulegają zużyciu. Zanika przy tym mięsień czworogłowy uda, przez co chodzenie staje się znacznie trudniejsze niż w młodości i daje uciążliwe bóle zlokalizowane z tyłu lub z przodu kolana. 

Powodem bólu pod kolanem z tyłu po zginaniu może być również borelioza (znana też jako choroba z Lyme) – odkleszczowa choroba objawiająca się rumieniem wędrującym, wysoką gorączką i puchnięciem. 

• Ból kolana po wewnętrznej stronie 

Ból kolana po wewnętrznej stronie dotyka co dziesiątą osobę po 50. roku życia. Często pojawia się w gonartrozie – zwyrodnieniu stawu kolanowego. Przyczynami schorzenia są: podeszły wiek, choroby ogólnoustrojowe (w tym autoimmunologiczne choroby tarczycy), predyspozycje genetyczne oraz zakażenia przebiegające z wysiękiem. Ból spowodowany jest utratą chrząstki stawowej, która zanikając, sprawia, że powierzchnie stawowe ocierają się o siebie.  

Inną przyczyną tego rodzaju bólu jest torbiel Bakera – cysta, która tworzy się w dole podkolanowym. Wypełniona substancją płynną, zwykle powstaje wskutek infekcji. Jeśli torbiel narasta, może powodować ból kolana po wewnętrznej stronie przy zginaniu oraz ból pod kolanem z tyłu. Dla tego rodzaju schorzenia cechami charakterystycznymi są niemożność zginania i uczucie ciepła w miejscu zmiany skórnej. Cysta zazwyczaj nie daje żadnych objawów, ale jeśli pęknie może wywołać silny ból podobny do bólu przy zapaleniu żył podudzia. 

• Ból kolana po zewnętrznej stronie 

Ból kolana po zewnętrznej stronie, nasilający się rano, wraz z takimi objawami jak zesztywnienie kolan, uczucie ciepła w miejscu dolegliwości, stan podgorączkowy, apatia, rozdrażnienie i brak apetytu – to najważniejsze z całego spektrum objawów reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).  

• Ból kolana u dzieci 

Ból kolana u dzieci na ogół powstaje w wyniku urazów mechanicznych – podczas jazdy na rowerze czy nartach, upadku przy zabawie. Ważne, aby nie bagatelizować nawracających dolegliwości, gdyż szybka interwencja lekarza specjalisty może zapobiec rozwojowi poważnych zaburzeń chodzenia. 

Ból kolana a urazy sportowe

Wysiłek fizyczny może prowadzić do uszkodzenia więzadła pobocznego – piszczelowego, które w warunkach fizjologicznych zapobiega koślawości nóg. U sportowców takich jak łyżwiarze, rolkarze, koszykarze i siatkarze dochodzi do naderwania więzadła krzyżowego przedniego z powodu dużej ilości ruchów skręcających. Na urazy narażona jest też łąkotka. Ból kolana po bieganiu wynika z kumulowania się płynu stawowego i powstawania obrzęku.

Ból kolan – diagnostyka 

Jeżeli dolegliwości związane z silnym bólem kolan podczas zginania, biegania, chodzenia, a nawet siedzenia nie znikną samoistnie po około 7 dniach, a ponadto w tym czasie wystąpi gorączka, pojawią się obrzęk i silne zasinienie lub zaczerwienienie, chory powinien koniecznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który w razie potrzeby wystawi skierowanie do specjalisty. 

Diagnostyka przyczyn wystąpieniu bólu kolan obejmuje wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, czasem badania labolatoryjne i obrazowe. Ortopeda może wykonać badanie ultrasonograficzne (USG), rezonans magnetyczny (RM), rentgen (RTG) chorej kończyny lub tomografię komputerową (TK).

Badanie USG może być pomocne w wykrywaniu uszkodzeń aparatu więzadłowego i obecności torbieli i wysięku. Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny pomagają diagnozować poważne urazy mechaniczne i zmiany reumatoidalne. Tomografia komputerowa obrazuje kości, natomiast rezonans magnetyczny także tkanki miękkie. 

Jak leczyć bóle kolan? 

Leczenie bólu kolan uzależnione jest od przyczyny powstania objawu. Zazwyczaj leczenie objawowe rozpoczyna się od maści, żeli, plastrów i łagodzenia bólu przy użyciu paracetamolu. Na silny ból kolan przepisuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, które zmniejszają dolegliwości. Jeśli zapalenie przebiega z wysiękiem, wysoką gorączką i obrzękiem, lekarz może zadecydować o zastosowaniu antybiotykoterapii. Antybiotyk dobiera się zazwyczaj na podstawie posiewu bakterii pobranych z płynu stawowego kolana.

Jedną z metod leczenia jest podawanie zastrzyków z kwasu hialuronowego, który nawilża okolice stawów kolanowych i zapobiega otarciom. Czasem stosuje się artroskopię, inaczej wziernikowanie wnętrza stawów. Ten rutynowy zabieg chirurgiczny polega na usuwaniu uszkodzonych tkanek kolana. Przeprowadza się go w znieczuleniu ogólnym. W rzadszych wypadkach blokuje się staw kolanowy przy iniekcji sterydów. 

Ból kolan – rehabilitacja 

Rehabilitacja jest jednym z ważniejszych elementów leczenia bólu kolan. Może przebiegać pod okiem rehabilitanta, fizjoterapeuty lub ortopedy który wdroży odpowiedni program ćwiczeń, dopasowany do urazu lub schorzenia. Ćwiczenia dobierane na własną rękę bez konsultacji ze specjalistą mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Przykładowo, w chorobach kolan nie powinno się wykonywać ćwiczeń takich jak skoki, przysiady czy rowerek na leżąco. Wskazane są natomiast ćwiczenia na basenie. 

Zabiegi i treningi mają na celu poprawienie stabilności stawów przez wzmocnienie mięśni. Osoba z kontuzją i bólem nóg w kolanach musi nauczyć się podstawowych czynności od początku, m.in.: wybicia, stąpania, kucania, siadania czy równowagi. Pomocne w zabiegach są krioterapia (terapia zimnem), jonoforeza (terapia jonami), ultradźwięki, elektroterapia, rzadziej galwanizacja. Po zakończeniu rehabilitacji ból podczas chodzenia i siedzenia może znacznie zelżeć. Aby jednak ten efekt się utrzymał, fizjoterapeuci zalecają pakiety ćwiczeń domowych, dobranych indywidualnie do pacjenta. 

Ból kolan – profilaktyka 

Aby zapobiec bólowi kolan, trzeba wyeliminować jego przyczynę. Osobom z nadwagą i otyłością zaleca się redukcję masy ciała. Zastosowana dieta powinna być  bogata w błonnik, białka i witaminy z grupy D oraz kolagen, a uboga w cukry proste i tłuszcze nasycone. Istotnym elementem profilaktycznym jest chodzenie w odpowiednim obuwiu z podeszwą amortyzującą mikrowstrząsy z podłoża. Jeśli przyczyną bólu jest określona aktywność fizyczna, powinna być ograniczona na rzecz ćwiczeń nie obciążających stawu kolanowego.

Sportowcy i osoby bardzo aktywne fizycznie stosują ortezy – stabilizatory ruchu, pełniące dość podobne funkcje jak gips, usztywniające i utrzymujące staw w jednej pozycji. W przeciwieństwie do gipsu zrobione są z bardzo miękkich, certyfikowanych materiałów, które są komfortowe w noszeniu. Dzięki temu nieznacznie podwyższają temperaturę wokół stawu, co wspomaga jego regenerację i zmniejsza odczucia bólowe w tylnej ścianie budującej kolano. 

Bibliografia:

1. Choroby zapalne stawów. Zadbaj o swoje zdrowie, opanuj ból i żyj pełnią życia [red.], Solis, 2007.
2. Kłosińska A., Klarecki D., Gdy bolą stawy, Purana, 2015. 
3. Roczniak W., Ból stawu kolanowego, Lekarz, vol. 3, pp. 67–71, 2008. 
4. Kaniewska K., Terlikowski R and N. E. Rozwadowska, Choroba zwyrodnieniowa stawów, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, 2010.