Ból zatok – przyczyny, objawy i domowe sposoby na ulgę

Ból zatok to nieprzyjemna dolegliwość spowodowana zapaleniem błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Zapalenie zatok jest szczególnie uciążliwe ze względu na ból o różnym umiejscowieniu, któremu zwykle towarzyszy nasilony katar i gorączka. W niektórych przypadkach skuteczne może okazać się leczenie domowymi sposobami, w innych konieczna jest interwencja lekarska. 

Zapalenie zatok – przyczyny 

Zatoki przynosowe to przestrzenie w strukturze kostnej czaszki znajdujące się wokół oczu i nosa. Ich rolą jest m.in nawilżanie i ogrzewanie przepływającego przez nie powietrza. Do zapalenia zatok dochodzi w wyniku zablokowania ujść zatok i gromadzenia się wewnątrz nich wydzieliny śluzowej. Tworząca się ze śluzu ropna wydzielina jest pożywką dla patogenów. 

Etiologia zapalenia zatok jest zróżnicowana. Zapalenie może wynikać z infekcji, alergicznego nieżytu nosa, polipów i guzów nowotworowych, wad anatomicznych przegrody nosa (przerost migdałków, skrzywiona przegroda nosa), narażenia na dym papierosowy oraz stanowić powikłanie po wyrwaniu zęba. 

Pierwotną przyczyną zapalenia zatok jest obecność patogenów: wirusów (przede wszystkim rinowirusy, ale też koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy), bakterii ( Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae) oraz grzybów (m.in. Aspergillus, Candida albicans).

Zapalenie zatok – rodzaje 

Zapalenie zatok można podzielić w zależności od czasu trwania choroby na: ostre, podostre i przewlekłe. Ostre zapalenie zatok charakteryzuje gwałtowny początek i czas trwania do 4 tygodni. Podostre zapalenie zatok trwa między 4 a 12 tygodni, a przewlekłe powyżej 12 tygodni. Wszystkie rodzaje zapalenia zatok mają podobne objawy i dlatego są trudne do odróżnienia.  

Ostre zapalenie zatok jest bardzo częste. Szacuje się, że około dziewięćdziesiąt procent dorosłych osób miało zapalenie zatok w pewnym momencie swojego życia. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok są wirusy. Wirusowe zapalenie zatok może występować nawet 2-5 razy do roku. Ustępuje zwykle w ciągu 7-10 dni. Infekcja bakteryjna pojawia się zazwyczaj jako rezultat nadkażenia w trakcie infekcji wirusowej. Natomiast grzybicze zapalenie zatok najczęściej występuje się u chorych z upośledzoną odpornością (pacjenci po przeszczepie lub z AIDS)  oraz u osób z cukrzycą. 

Zapalenie zatok – objawy 

Pierwszym objawem zapalenia zatok zazwyczaj jest katar, a po kilku dniach uporczywy ból głowy. Tym objawom towarzyszyć może: 

• Ból lub ucisk twarzy, ból zębów, ból ucha 
• Osłabiony węch 
• Gorączka 
• Obrzęk twarzy 
• Nieprzyjemny zapach z ust 
• Kaszel 

Ból zatok bez kataru w rzeczywistości może być migreną, a nie objawem zapalenia zatok. Wynika to z faktu, iż napad migrenowy wiąże się z aktywacją nerwów trójdzielnych, które unerwiają zarówno obszar zatoki, jak i opony mózgowe otaczające mózg. W rezultacie trudno jest dokładnie określić miejsce, z którego pochodzi ból. U osób z migrenami zwykle nie obserwuje się gęstej wydzieliny z zatok, która jest częstym objawem infekcji zatok. Jeśli pojawia się ból zatok bez kataru warto skonsultować się z lekarzem w celu dokładnej diagnostyki dolegliwości.

Ból spowodowany zapaleniem zatok jest też czasem mylony z bólem powstającym w wyniku zapalenia miazgi zębów szczękowych. Aby zróżnicować przyczynę, przyjmuje się, że jeśli ból zwiększa się podczas przechylania głowy do przodu wskazuje to na występowanie zapalenia zatok. 

Ból głowy od zatok 

Ból zatok jest charakterystyczny: jednostajny, niepulsujący, nasilający się podczas zmiany położenia głowy. Może być odczuwalny w różnych częściach głowy, choć najczęściej mówi się o bólu zatok czołowych i szczękowych.

W poniższej tabeli została przedstawiona lokalizacja bólu w zapaleniu zatok przynosowych. 

Domowe sposoby na ból zatok 

Domowe sposoby mogą być zastosowane wspomagająco w leczeniu zapalenia zatok, ale nie zastępują leczenia tradycyjnego. Łagodząco na bolące zatoki mogą pomóc: 

• Inhalacje parą wodną 
• Odpowiednie nawadnianie organizmu 
• Okłady z gorącego kompresu w miejscu, w którym bolą zatoki 
• Nawilżanie błony śluzowej nosa przy pomocy soli fizjologicznej 

EPOS (European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps) sugeruje możliwość wykorzystania suplementów diety w leczeniu zapalenia zatok (cynk, leki ziołowe, witamina C), niestety na chwile obecną brak jest jednoznacznych rekomendacji i dowodów na skuteczność takich preparatów. 

Domowe sposoby sprawdzą się w czasie bólu zatok w ciąży. Częstsze występowanie infekcji dróg oddechowych w okresie ciąży związane jest osłabieniem układu odpornościowego. Kobietom ciężarnym poleca się spraye solankowe do nosa, płukanie zatok, używanie nawilżaczy powietrza, a w przypadku braku poprawy lub zaostrzenia dolegliwości konsultację lekarską i ewentualne zastosowanie antybiotyków bezpiecznych w ciąży. Należy pamiętać, iż wiele leków bez recepty jest przeciwwskazane w okresie ciąży. 

Zobacz także: Zapalenie zatok w ciąży – jakie leki można stosować?

Jak leczyć zapalenie zatok? 

W przypadku braku ustępowania objawów zapalenia zatok konieczne może być leczenie farmakologiczne. Celem leczenia ostrego zapalenia zatok jest zmniejszenie obrzęku i przekrwienia błony śluzowej, zmniejszenie bólu i gorączki oraz odpowiednie nawadnianie organizmu.  Objawowo stosuje się: 

• Leki przeciwgorączkowe i przeciwzapalne (paracetamol, ibuprofen) 
• Leki obkurczajace naczynia krwionośne (ksylometazolina, oksymetazolina i nafazolina) zazwyczaj dostępne w postaci kropli do nosa, które nie powinny być stosowane dłużej niż 3-5 dni ze względu na ryzyko efektów ubocznych ( suchość i wtórny obrzęk błony śluzowej nosa) 
• Leki zmniejszające obrzęk śluzówki ( glikokortykosteroidy)  
• Preparaty antyhistaminowe 

Antybiotykoterapię wprowadza się, jeśli poprawa nie wystąpi w ciągu 7- 10 dni, ponieważ wskazuje to na infekcję bakteryjną. Rekomendowanymi antybiotykami są m.in. amoksycyklina, azytromycyna i  clarytomycyna. Przewlekłe, nawracające zapalenie zatok wymaga zazwyczaj leczenia operacyjnego.

Bibliografia:

[1] Mustafa Murtaza i wsp.,“Acute and Chronic Rhinosinusitis, Pathophysiology and Treatment,” Int. J. Pharm. Sci. Invent., vol. 4, no. 2, pp. 30–36, 2015. 

[2] Fokkens WJ i wsp., “European Position Paper on Rhinosinusitus and Nasal Polyps 2012Pocket Guide,” 2012. 

[3] E. P. Skye, R. Van Harrison, J. E. Terrell, D. H. Zao, and K. T. Rew, “Acute Rhinosinusitis in Adults. Guidelines for Clinical Care Ambulatory,” 2018. 

[4] Wachnicka-Bąk Anna i wsp., “zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych,” Pediatr Med Rodz , vol. 10, no. 1, pp. 25–31, 2014. 

[5] G. Niedzielska, “Zapalenie zatok – Racjonalna antybiotykoterapia,” Otolaryngol. Pol., vol. 61, no. 5, pp. 789–791, 2007, doi: 10.1016/s0030-6657(07)70527-9.