Budowa kolana – rzepka, łąkotka, więzadła

Budowa kolana ludzkiego, a tak naprawdę – stawu kolanowego, jest dosyć złożona. Wynika to głównie ze sporej liczby elementów, które się na ów staw składają, a są to m.in. powierzchnie stawowe, więzadła czy też łąkotki. Kolano umiejscowione jest pomiędzy kością udową a piszczelową i umożliwia utrzymanie ciężaru własnego ciała, chodzenie oraz bieganie.

Kolano – budowa. Czym się charakteryzuje?

Jak jest zbudowane kolano? Zacznijmy od tego, że staw kolanowy to największy staw w ciele człowieka. Ogólna jego budowa wiąże się kością udową, kością piszczelową oraz rzepką – kolano stanowi miejsce ich zbiegu. U człowieka budowa kolana lewego jest identyczna jak budowa kolana prawego.

Budowa kolana – stawy i powierzchnie stawowe

Zacznijmy omawiać budowę stawu kolanowego od powierzchni stawowych. Kość udowa kończy się lekko wklęsłymi kłykciami (przyśrodkowym i bocznym), których powierzchnie stawowe, wraz z powierzchnią stawową rzepki, stanowią główkę stawu. Panewkę stawu stanowią natomiast powierzchnie stawowe kłykci kości piszczelowej, wraz z powierzchnią rzepkową kości udowej. Wszystkie wymienione powierzchnie pokryte są grubą warstwą chrząstki.

Staw kolanowy składa się z kolei z dwóch innych stawów, są to:

• staw udowo-piszczelowy, stanowiący połączenie między kością piszczelową i udową,
• staw udowo-rzepkowy, stanowiący połączenie między rzepką i kością udową.

Stawy otacza torebka stawowa, składająca się z dwóch warstw: błony włóknistej (znajdującej się zewnątrz) i błony maziowej (znajdującej się wewnątrz). Główną funkcją torebki stawowej jest stabilizacja i utrzymywanie stawów w odpowiednim położeniu, a także łączenie końców stawowych kości. W torebce znajduje się także nawilżający płyn, który krąży wewnątrz stawu kolanowego i który posiada właściwości odżywcze. Między obiema warstwami torebki stawowej zlokalizowane jest ciało tłuszczowe podrzepkowe, wypełniające przestrzeń powstającą podczas ruchu stawu kolanowego, dzięki czemu kolano może się ruszać.

Budowa kolana – łąkotka

Za dopasowywanie do siebie powierzchni stawowych podczas ruchu odpowiadają łąkotki, które często błędnie określa się mianem „łękotek”. Jak wygląda łąkotka w kolanie? Cóż, to zależy od tego, o której łąkotce mowa, ponieważ różnią się one swoim kształtem. Zastanawiasz się, gdzie jest łąkotka w kolanie? Przede wszystkim umiejscowiona jest ona pomiędzy kością udową a piszczelową. Jednak w obrębie kolana można wyróżnić aż dwie łąkotki, takie jak:

• łąkotka przyśrodkowa – znajduje się z przodu kolana, posiada półksiężycowaty kształt,
• łąkotka boczna – umiejscowiona jest z boku stawu kolanowego, od zewnętrznej strony, ma bardziej owalny kształt od łąkotki przyśrodkowej, choć ich długość i szerokość są bardzo podobne.

Obie łąkotki zlokalizowane są nad rzepką i nieco różnią się swoją wielkością. Zwiększają one stabilność stawu oraz ułatwiają przenoszenie obciążeń, pełniąc rolę swoistych amortyzatorów. Umożliwiają także ruchy obrotowe w zgiętym stawie kolanowym. Łąkotki dzielą staw kolanowy również na piętro górne i dolne:

• piętro górne (łąkotkowo-udowe) – w nim wykonywane są głównie ruchy zginania i prostowania stawu kolanowego,
• piętro dolne (łąkotkowo-piszczelowe) – w nim wykonywane są przede wszystkim ruchy rotacyjne.

Łąkotka przyśrodkowa ma mniejszą ruchomość niż łąkotka boczna, przez co jest bardziej podatna na urazy.

Budowa kolana – więzadła

Aby ustabilizować kolano, torebka stawowa wzmocniona jest więzadłami, czyli taśmowymi strukturami. Łączą one ze sobą kość udową, kość piszczelową oraz rzepkę, stabilizują staw oraz kierują jego ruchami.

Więzadła wewnętrzne

Najważniejsze więzadła, które znajdują się wewnątrz kolana to:

• więzadło krzyżowe przednie – zabezpiecza staw przed nadmiernym zginaniem i prostowaniem, jak również koślawością i szpotawością kolan,
• więzadło krzyżowe tylne – chroni staw przed zbytnim zginaniem i prostowaniem, pozwala również na tylne przemieszczanie się kości piszczelowej.

Oba więzadła są głównymi stabilizatorami stawów. W więzadłach znajduje się dużo proprioreceptorów, które przekazują informacje ośrodkowemu układowi nerwowemu o aktualnej pozycji stawów.

Można wyróżnić także:

• więzadło poprzeczne kolana – łączy ze sobą łąkotkę boczną z łąkotką przyśrodkową,
• więzadło łąkotkowo-udowe przednie – jest przyczepione do łąkotki bocznej, przeważnie łączy się też z więzadłem krzyżowym tylnym,
• więzadło łąkotkowo-udowe tylne – przyczepione jest do łąkotki bocznej, przeważnie łączy się z więzadłem krzyżowym tylnym.

Więzadła zewnętrzne

Po obu stronach kolana występują dwa więzadła:

• więzadło poboczne piszczelowe – chroni staw przed nadmierną koślawością, wzmacnia też tylną ścianę torebki stawowej, łączy się z łąkotką przyśrodkową,
• więzadło poboczne strzałkowe – nie łączy się z łąkotką boczną, która dzięki temu jest bardziej ruchoma.

Jednym z najważniejszych więzadeł jest również więzadło rzepki, któremu towarzyszą troczki rzepki, biegnące po obu jego stronach.

Po tylnej stronie torebki stawowej występują również:

• więzadło podkolanowe skośne – jego zadaniem jest wzmacnianie ściany tylnej torebki stawowej, hamowanie nadmiernego prostowania stawów oraz ruchu obrotowego,
• więzadło podkolanowe łukowate – kieruje się ku dołowi, przyjmując kształt wypukłego łuku, odchodzi od niego pasmo, które przyczepione do głowy strzałki, jest to tzw. więzadło łukowate.

Budowa kolana a rzepka

Ważnym elementem stawu kolanowego jest rzepka. Uczestniczy ona w ruchach wyprostnych oraz chroni staw przed urazami. Łączy się z kością piszczelową za pośrednictwem więzadła rzepki. Z kością udową łączy się natomiast bezpośrednio – jej powierzchnie stawowe przylegają do końca kości udowej.

Przednia część rzepki jest gładka, co łatwo można wyczuć, dotykając kolana. Jej tył zajmują z kolei dwie powierzchnie stawowe: boczna i przyśrodkowa. Połączone są one z dolnymi kłykciami kości piszczelowej, tworząc staw rzepkowo–udowy, czyli jeden z elementów stawu kolanowego. Warto dodać, że rzepka ma kształt przypominający odwrócony trójkąt, z lekko zaokrąglonymi wierzchołkami.

Kaletki maziowe

W kolanie występują również kaletki maziowe, czyli swoiste wytwory błony maziowej. Są one istotnymi elementami w prawidłowym funkcjonowaniu biomechanicznym stawu oraz mięśni. Skutecznie zmniejszają również tarcie pomiędzy strukturami, które podlegają obciążeniom. Pełnią także funkcje ochronne.

W stawie kolanowym znajdują się trzy główne kaletki maziowe:

• kaletka nadrzepkowa,
• kaletka przedrzepkowa (umiejscowiona jest między skórą i rzepką),
• kaletka podrzepkowa (znajduje się między skórą a guzkiem piszczelowym).

Kaletki zwykle nie łączą się z jamą stawu kolanowego. Mają one kształt worka, który wypełnia mała ilość płynu. Część zewnętrzna kaletek zbudowana jest z tkanki włóknistej, natomiast wewnętrzna jest wilgotna i gładka. Kaletki powstają tam, gdzie błona maziowa uwypukla się na zewnątrz jamy stawowej.

Budowa kolana – ścięgna i mięśnie

Ruch kolana jest możliwy również dzięki mięśniom. Najważniejszy jest tu mięsień czworogłowy uda, który umożliwia prostowanie kolana. Za możliwość zgięcia stawu odpowiadają mięśnie zginające:

• mięsień dwugłowy uda,
• mięsień półbłoniasty,
• mięsień półścięgnisty.

Za ruchy obrotowe odpowiedzialne są mięśnie nawrotowe:

• mięsień półbłoniasty,
• mięsień półścięgnisty,
• mięsień podkolanowym,
• mięsień smukły,
• mięsień krawiecki.

Ważne są również mięśnie odwracacze:

• mięsień naprężacz powięzi szerokiej,
• mięsień dwugłowy uda.

Ruchy są możliwe również dzięki ścięgnom, czyli strukturom przypominającym kształtem sznury. Przy stawie kolanowym można wyróżnić:

• ścięgno mięśnia czworogłowego uda,
• ścięgno mięśni kulszowo-goleniowych.

Źródło:

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7454779/