Cewka moczowa – budowa i schorzenia układu moczowego

Cewka moczowa to końcowy odcinek dróg moczowych, którego położenie oraz długość różnią się u kobiet i mężczyzn. Ze względu na kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, często dochodzi tam do rozwoju infekcji spowodowanych przez bakterie, grzyby i pierwotniaki. Jakie są objawy tych chorób i na czym polega ich leczenie?

Budowa cewki moczowej u kobiet i mężczyzn

Cewka moczowa to cienkościenna rurka mięśniowa, która wyprowadza mocz z pęcherza moczowego. Jej początek, czyli ujście wewnętrzne cewki znajduje się na dnie pęcherza moczowego. Cewka moczowa męska ma długość 20 centymetrów i przebiega przez gruczoł krokowy i prącie. W jej budowie wyróżnia się cztery odcinki: śródścienny, sterczowy, błoniasty i gąbczasty. Ujście zewnętrzne cewki moczowej u mężczyzny znajduje się na końcu żołędzi prącia.

Cewka moczowa kobiety ma długość od dwóch do czterech centymetrów i składa się z czterech odcinków: śródściennego, nadprzeponowego, przeponowego i podprzeponowego. Ujście cewki moczowej żeńskiej znajduje się w przedsionku pochwy. Kontrolowanie oddawania moczu możliwe jest dzięki zwieraczowi cewki, który zbudowany jest z podłużnych włókien mięśni gładkich oraz mięśni poprzecznie prążkowanych. Mechanizmy zwieraczowe są silniejsze u mężczyzn, co tłumaczy wyższe ryzyko powstawania niewydolności zwieraczowej oraz nietrzymania moczu u kobiet.

Zapalenie cewki moczowej

Ze względu na swoje położenie, cewka moczowa narażona jest na częste infekcje. U kobiet ryzyko zakażenia jest znacznie wyższe niż u mężczyzn, ponieważ cewka znajduje się w pobliżu przedsionka pochwy oraz odbytu, a naturalnie występujące w tych obszarach bakterie mogą się do niej przemieszczać. Do zapalenia najczęściej dochodzi podczas stosunku seksualnego, kiedy zostaje podrażniona błona śluzowa oraz w rzadkich przypadkach jako powikłanie cewnikowania. U mężczyzn zapalenie cewki moczowej może pojawić się także w przebiegu chorób stercza.

W przypadku rzeżączkowego zapalenia cewki moczowej (swoistego zapalenia cewki moczowej) przyczyną choroby jest dwoinka rzeżączki. Nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej (nieswoiste zapalenie cewki moczowej) wywołują bakterie takie, jak: Chlamydia trachomatis (najczęściej), Ureaplazma urealyticum, Gardnerella vaginalis, pierwotniak Trichomonas vaginalis, drożdżaki Candida albicans (grzybica cewki moczowej) oraz wirus opryszczki. Zakażenie układu moczowego u niemowląt i dzieci (ZUM) powodują bakterie Escherichia coli, rzadziej Klebsiella,  Proteus,  Enterobacter  i  Enterococcus.

W wielu przypadkach choroba może przebiegać bezobjawowo, szczególnie gdy wywołają ją bakterie chlamydia. Jeśli jednak pojawią się symptomy, są to:

• ból, pieczenie i swędzenie cewki moczowej podczas oddawania moczu, najsilniej odczuwane rano,
• uczucie parcia na pęcherz,
• częstomocz,
• upławy z pochwy,
• obrzęk w okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej,
• gorączka,
• osłabienie.

Ponadto do objawów zapalenia cewki moczowej u mężczyzn należy ból jąder oraz śluzowo-ropny wyciek z cewki moczowej o barwie białej, żółtej, zielonej lub brązowej, czasem podbarwiony krwią. Symptomy zakażenia pojawiają się po 4-14 dniach od kontaktu seksualnego, rzadko towarzyszy im gorączka lub złe samopoczucie. Nieleczone zapalenie zwykle ustępuje w ciągu kilku tygodni, jednak zakażona osoba dalej może przenosić bakterie.

Zakażenie dróg moczowych u niemowląt daje objawy w postaci gorączki, braku apetytu, senności i płaczu podczas oddawania moczu, natomiast u starszych dzieci występuje częstomocz, bóle brzucha oraz ból i pieczenie podczas oddawania moczu.

Leki  stosowane w zapaleniu cewki moczowej to antybiotyki. Jeśli nie zostało stwierdzone, który rodzaj bakterii wywołał zakażenie, stosuje się azytromycynę. W zapaleniu  rzeżączkowym lekiem pierwszego wyboru jest cyprofloksacyna lub ofloksacyna, natomiast w zapaleniu nierzeżączkowym doksycyklina. Domowe sposoby wspomagające leczenie zapalenia to picie soku z żurawiny bądź przyjmowanie żurawiny w postaci tabletek. Można  stosować także leki bez recepty z furaginą, fitolizyną oraz ekstraktami z pokrzywy.

Rak cewki moczowej

Pierwotny rak cewki moczowej jest rzadkim schorzeniem, które czterokrotnie częściej występuje u kobiet. Wykrywany jest zwykle w piątej dekadzie życia lub później. Ryzyko zachorowania jest wyższe u osób chorujących przewlekle na zapalenie cewki moczowej. Czynnikiem ryzyka są także choroby przenoszone drogą płciową,  infekcje spowodowane wirusem ludzkiego brodawczaka (HPV) oraz zwężenia cewki moczowej.

Rak cewki moczowej powoduje następujące objawy:

• ból w trakcie oddawania moczu,
• trudności w oddawaniu moczu,
• krwawienie z cewki moczowej,
• pieczenie i ból podczas mikcji,
• zatrzymanie moczu.

Wykrycie guza cewki moczowej możliwe jest za pomocą cystoskopii. Zabieg ten przeprowadzany jest przy użyciu specjalnego urządzenia (cystoskopu) z kamerą, która umożliwia obserwację wybranych struktur. Aby potwierdzić rozpoznanie, pobiera się wycinek i przekazuje do badania histopatologicznego. W niektórych przypadkach diagnozę można postawić także na podstawie USG dróg moczowych. Dodatkowo lekarz może zlecić wykonanie cytologii osadu moczu. W moczu chorego wykrywane są złuszczone komórki nowotworowe.

Leczenie raka cewki moczowej polega na chirurgicznym usunięciu guza. Jeśli nowotwór dał już przerzuty, konieczne jest zastosowanie chemio- lub radioterapii. Po przeprowadzonych zabiegach pacjent powinien zostać objęty nadzorem onkologicznym.

Bibliografia:

1. Ch. R. Chapple i in., Urodynamika, Edra Urban&Partner, 2019.
2. W. Hryniewicz, M. Holecki,  Rekomendacje diagnostyki,terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych, Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2015.
3.  M. Sosnowski, Wytyczne postępowania u chorych z pierwotnym rakiem cewki moczowej, Polskie Towarzystwo Urologiczne, 2013.