Chirurgiczne leczenie otyłości (CHLO) – zabieg dla najbardziej obciążonych  

Otyłość jest chorobą przewlekłą.  Jeśli nic z nią nie robimy, z czasem stan niewielkiej nadwagi nieuchronnie przerodzi się w otyłość.  Dla kogo odpowiednie jest chirurgiczne leczenie otyłości wyjaśnia specjalistka z zespołu kwalifikującego do CHLO.  

Ta tendencja jest nieubłagana – w ostatnich latach już co drugi Polak ma nadwagę albo otyłość, a kłopoty z utrzymaniem prawidłowej wagi występują u co trzeciego dziecka w Europie. Nadprogramowe kilogramy gromadzimy przez lata, bo otyłość jest chorobą przewlekłą.  Jeśli nic z nią nie robimy, stan niewielkiej nadwagi nieuchronnie przerodzi się w otyłość.

CHLO – kiedy występuje otyłość olbrzymia, a kiedy BMI jest prawidłowe?

WHO definiuje otyłość u dorosłych, kiedy BMI (Body Mass Index, stosunek wagi do wzrostu) jest  większe lub równe 30 kg/m2 (BMI wynosi wtedy 30), o nadwadze mówimy, kiedy BMI jest większe lub równe 25 kg/m2 (BMI 25). BMI prawidłowe wynosi od 18.5 – 24.99.

Nauka nie zna do końca przyczyn rozwoju otyłości. Powszechnie wymienia się wśród nich złe nawyki żywieniowe, którymi przesiąkamy już od najmłodszych lat. To nieregularne jedzenie dużych ilości wysoko przetworzonej i bardzo kalorycznej żywności. Winna jest też mała aktywność fizyczna. U wielu osób za otyłość odpowiedzialne są również problemy hormonalne i metaboliczne, a także  zaburzenia psychiczne mające wpływ na sposób jedzenia. Z tego względu problemy z otyłością stają się wyzwaniem dla lekarzy wielu specjalności, a wśród nich  bariatrów. W zespołach kwalifikujących do CHLO są także m.in. psychologowie, bo u wielu ludzi otyłość może być albo pierwotna, albo wtórna do szeregu ich problemów, postrzegania własnej figury i samych siebie.

– Na chirurgiczne leczenie otyłości zwykle decydują się osoby po wielokrotnych próbach redukcji masy ciała. Bez względu na świadomość, że ich problem może mieć podłoże w metabolizmie, genetyce, albo być  skutkiem zażywania leków, porażki w odchudzaniu procentują u nich narastającym poczuciem bezradności i beznadziei, obniża się wiara we własne zasoby i kompetencje. Z badań przeprowadzonych na grupie pacjentów z otyłością kwalifikowanych do leczenia operacyjnego wynika, że im mniejsze poczucie własnej skuteczności, tym większe nasilenie dysfunkcyjnych zachowań żywieniowych, jedzenia emocjonalnego i nawykowego – tłumaczy Alicja Sulima, psycholożka z zespołu kwalifikującego do zabiegów CHLO powołując się na badania Marzeny Sekuły, która także wspiera zespoły bariatryczne.

CHLO – jak zorganizowana jest opieka nad pacjentem z otyłością olbrzymią?

Pierwsze operacje bariatryczne przeprowadzano w Szwecji w latach 50. ub. wieku. Polegały one na usuwaniu u pacjentów z dużą nadwagą fragmentów  jelita cienkiego odpowiedzialnego za przyswajanie składników odżywczych z pożywienia. Niestrawione jedzenie było wydalane, chorzy błyskawicznie tracili na wadze, ale przypłacali to biegunkami, uszkodzeniami narządów wewnętrznych i odwodnieniem. Z czasem wypracowano znacznie bezpieczniejsze sposoby interwencji chirurgicznej w obrębie żołądka.

W ostatnich latach w Polsce przybywa miejsc, gdzie wykonuje się operacje bariatryczne, część z nich jest  refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W zależności od ośrodka, zasady kwalifikacji mogą nieznacznie się różnić.

– Ośrodki różnią się między sobą liczbą koniecznych wizyt, dostępnością psychologa po zabiegu czy, przede wszystkim, możliwością przeprowadzenia konsultacji w ramach NFZ. Obiecujące są doniesienia o działaniach podejmowanych w czołowych ośrodkach bariatrycznych. Niedawno opublikowany został oficjalny raport Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uniwersytetu Łazarskiego dotyczący KOS-Bar, czyli sieci referencyjnych ośrodków koordynowanej opieki specjalistycznej dla pacjentów poddawanym zabiegom bariatrycznym. Ten przekierowany do Ministerstwa Zdrowia projekt po raz kolejny podkreślił znaczenie współpracujących ze sobą interdyscyplinarnych zespołów opieki obejmujących nie tylko chirurga czy psychologa klinicznego, ale także anestezjologa, dietetyka, fizjoterapeutę i pielęgniarkę koordynującą – tłumaczy Alicja Sulima. Jak dodaje, warto rozważyć wybór ośrodka na NFZ umożliwiającego hospitalizację i leczenie ewentualnych powikłań. Część prywatnych klinik tego nie oferuje.

 CHLO – jak przebiega kwalifikacja do operacji bariatrycznej?

Chirurgiczne leczenie otyłości jest jednym ze sposobów leczenia chorych z otyłością olbrzymią. By zostać zakwalifikowanym do zabiegu, BMI powinno przekraczać 40, mówimy wtedy o otyłości III stopnia lub w przypadku osób z otyłością II stopnia (BMI 35), kiedy występują u nich choroby towarzyszące, które razem z otyłością mogą zagrażać ich normalnemu życiu  i funkcjonowaniu. To np.  nadciśnienie, zwyrodnienie stawów i cukrzyca typu 2. CHLO jest metodą proponowaną osobom, u których mimo stosowania diet, aktywności fizycznej, psychoterapii czy leczenia farmaceutykami nie dochodzi do satysfakcjonującej utraty wagi lub trwałego utrzymania rezultatów.

Pierwszym krokiem na drodze do uzyskania zgody na zabieg jest wizyta w poradni bariatrycznej. Można się tam zgłosić ze skierowaniem od lekarza jakiejkolwiek specjalizacji. Wielu chorych decyduje się na chirurgiczne leczenie otyłości, kiedy z powodu obecnej masy ciała nie można wykonać u nich innych planowanych zabiegów, np. ortopedzi odmawiają operacji w stawach kolanowych czy biodrowych.

Wstępne badanie pogłębione jest zwykle wykonaniem diagnostyki w warunkach szpitalnych. Data zabiegu, w zależności od obłożenia oddziału, może zostać wyznaczona po kilku miesiącach, a w najbardziej obleganych placówkach nawet po dwóch latach. W tym czasie pacjent spotyka się z psychologiem, który ocenia jego gotowość do zmiany nawyków po operacji.  Jednym z zalecanych zadań jest także podjęcie próby zmiany sposobu jedzenia i redukcja masy ciała o ok. 10 proc. Dla lekarzy i psychologa gotowość do takiego wysiłku jest testem motywacji pacjenta i jego silnej woli w znoszeniu restrykcji, które po zabiegu będą konieczne.

CHLO – jak przebiega zabieg chirurgicznego leczenia otyłości?

Operacja bariatryczna ma na celu zmniejszenie objętości żołądka. Często usuwa się przy tym grelinę – hormon głodu usytuowany na dolnej ścianie żołądka. Przekłada się to na mniejsze łaknienie, szybsze poczucie sytości i brak poczucia głodu. – Nie jest to jednak panaceum na podjadanie słodyczy, brak akceptacji własnego ciała czy osoby, albo niechęć do aktywności fizycznej. W moim rozumieniu jest to wędka a nie ryba – mówi Alicja Sulima.

Zespół kwalifikujący do zabiegu bariatrycznego wybiera najbardziej optymalną dla danej osoby metodę. W Polsce przeprowadza się zabiegi balonikowania żołądka, zakłada się opaskę żołądkową lub wykonuje rękawową resekcję żołądka.  Bardziej inwazyjny, ale cieszący się dużą popularnością jest  bypass żołądkowy (gastric bypass).

Większość zabiegów wykonuje się z wykorzystaniem laparoskopu.  Narzędzia prowadza się do żołądka przez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych, a operację prowadzi się pod okiem kamery, która pokazuje pole operacyjne na monitorze. Praktyka lekarska pokazuje, że zabiegi laparoskopowe obarczone są mniejszym ryzykiem powikłań, szybciej wraca się do aktywności, a blizny na brzuchu z czasem stają się prawie niewidoczne.

CHLO – operacja bariatryczna i co dalej?

Powrót do pełnej sprawności po chirurgicznym leczeniu otyłości dla wielu osób jest większym wyzwaniem, niż sam zabieg. Muszą oni poddać się nowemu reżimowi żywieniowemu i całkowicie zmienić nawyki, jakie towarzyszyły ich dotychczasowemu sposobowi jedzenia. Bywa, że pacjenci przechodzą etap klasyfikacji do zabiegu, przygotowania do niego i okres rekonwalescencji bardzo dobrze, ale już po wszystkim nie znajdują w sobie dość sił, by utrzymać rezultaty.

Pacjent przez pierwsze tygodnie po zabiegu żywi się pokarmem w postaci papki, a później z pomocą dietetyka wprowadza do jadłospisu pokarmy stałe. Nie zaleca się stosowania diety lekkostrawnej, bo przy małej objętości żołądka małe porcje muszą zawierać pełnowartościowe w składniki odżywcze, przede wszystkim białko.

– Rezygnacji z niezdrowych przyzwyczajeń musi towarzyszyć zmiana myślenia, stylu życia, planu dnia i alternatywnych przyjemności. Jeśli do takich zmian nie dojdzie, to rośnie prawdopodobieństwo nawrotu otyłości lub – na zasadzie kompensacji strat – wystąpienia innych niezdrowych strategii regulowania nastroju, takich jak inne uzależnienia, zachowania autoagresywne, napady lęku czy nawroty innych zaburzeń pacjenta – zauważa Alicja Sulima.

Nasza ekspertka radzi, by szukać wsparcia osób, które mają podobne doświadczenia, np. w Stowarzyszeniu Pacjentów Bariatrycznych CHLO, które teraz, w okresie zaostrzeń wynikających z pandemii, prężnie działa na Facebooku. W niektórych przypadkach może być wskazana psychoterapia.