Trzustka – niewielki gruczoł o wielkich możliwościach

Trzustka to organ, który zaliczany jest zarówno do układu hormonalnego, jak i pokarmowego. Mówiąc w dużym skrócie, pełni on funkcję zewnątrzwydzielniczą oraz wewnątrzwydzielniczą. Jak zbudowana jest trzustka? Gdzie leży i jakie mogą dawać objawy schorzenia tego narządu? Na te wszystkie pytania odpowiadamy w artykule. 

Czym jest trzustka? 

Trzustka to gruczoł, który odpowiada za regulację gospodarki hormonalnej organizmu. Jest długa, ma nieregularny kształt. Jej długość wynosi od 12 do 20 cm, wysokość od 4 do 5 cm, a grubość od 2 do 3 cm. Masa narządu utrzymuje się natomiast na poziomie od 70 do 90 g. Ciekawostką jest to, że jedna z najważniejszych funkcji trzustki, tzw. funkcja wewnątrzwydzielnicza, została odkryta dopiero w XIX w., choć o samym narządzie ludzie wiedzieli już w 3. w. p.n.e. 

Trzustka – funkcje wewnątrzwydzielnicze i zewnątrzwydzielnicze 

Trzustka pełni w organizmie dwie główne funkcje. Są to: 

• funkcja wewnątrzwydzielnicza – trzustka produkuje glukagon i insulinę, czyli hormony, które regulują stężenie glukozy we krwi. Glukagon rozkłada glikogen w wątrobie, zwiększając tym samym poziom glukozy we krwi, natomiast insulina obniża poziom tego związku, 
• funkcja zewnątrzwydzielnicza – wytwarza sok trzustkowy zawierający proenzymy i enzymy, które rozkładają substancje pokarmowe. Sok ma w sobie również jony wodorowęglanowe, zobojętniające kwaśną treść pokarmową. 

Jakie enzymy wydziela trzustka? Lista znajduje się poniżej: 

• amylaza trzustkowa, 
• chymotrypsynogen 
• elastaza, 
• fosfolipaza A2, 
• hydrolaza estrów cholesterolowych, 
• karboksypeptydaza, 
• lipaza trzustkowa, 
• nukleaza (rybonukleaza i deoksyrybonukleaza), 
• trypsynogen. 

Większość z nich to enzymy proteolityczne, które stanowią aż 80 proc. wszystkich enzymów i odpowiadają za trawienie białek. Zadaniem innych jest głównie metabolizm tłuszczów (enzymy lipolityczne) i węglowodanów (enzymy glikolityczne). Trzustka dostarcza również do światła przewodu pokarmowego enzymy nukleolityczne, czyli trawiące kwasy nukleinowe. 

Anatomiczna budowa trzustki 

Można wyróżnić następujące części trzustki znajdującej się w organizmie człowieka: 

• szyjka (cieśnia) – jest to element łączący głowę z trzonem, 
• głowa – najszersza część trzustki, wysunięta na prawo, 
• ogon – lewy koniec trzustki, opierający się o śledzionę, 
• trzon – ma formę graniastosłupa i zakończony jest ogonem. 

Na powierzchni omawianego przez nas narządu znajduje się bruzda dla żyły śledzionowej oraz bruzda dla tętnicy śledzionowej. W obrębie trzustki zlokalizowane są również dwa przewody (trzustkowy i trzustkowy dodatkowy) – ich zadaniem jest odprowadzanie soku trzustkowego do dwunastnicy. Warto także dodać, że w kontekście trzustki mówi się także o dwóch najistotniejszych częściach związanych z pełnionymi funkcjami. Są to: 

• część zewnątrzwydzielnicza – stanowi 80-85% całej masy trzustki. Składa się z komórek pęcherzykowych i przewodowych, 
• część wewnątrzwydzielnicza – stanowi 2% masy trzustki. Zbudowana jest z wysp Langerhansa, czyli skupisk komórek o właściwościach endokrynnych. 

Trzustka – gdzie jest? 

Gdzie znajduje się trzustka i po której stronie można wyczuć ból tego gruczołu? Jak się okazuje, zlokalizowana jest ona w górnym fragmencie jamy brzusznej, na wysokości odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ale odrobinę na lewo od niego, pod żołądkiem, blisko dwunastnicy. Warto także dodać, że usytuowana jest poza otrzewną. 

Objawy chorej trzustki i jej choroby 

Najczęstsze choroby diagnozowane w obrębie omawianego organu to ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki oraz nowotwory, a także związane z nimi powikłania, takie jak stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2. Z kolei często zgłaszane przez pacjentów objawy chorej trzustki to te związane z układem pokarmowym, a zatem: 

• zaparcia, 
• biegunka, 
• ból brzucha, 
• spadek masy ciała, 
• mdłości, 
• wymioty, 
• wzdęcia. 

Jakie badania na trzustkę należy wykonać? 

Jeżeli podejrzewasz u siebie problemy z trzustką, możesz na wstępie wykonać następujące badania: 

• badanie OB (odczynu Biernackiego), 
• badanie poziomu markerów nowotworowych, 
• badanie poziomu amylazy trzustkowej, 
• badanie poziomu lipazy, 
• morfologię obwodową krwi. 

Czy trzustka boli? 

Trzustka czasami boli. Zazwyczaj jest to ból bardzo silny, przeszywający – zwłaszcza jeśli pacjent cierpi na ostry stan zapalny omawianego gruczołu. W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki dolegliwości pojawiają się najczęściej po posiłku lub wypiciu alkoholu. Przy raku trzustki najczęściej odczuwalny jest natomiast ból w nadbrzuszu i w większości przypadków promieniuje do pleców. 

Czego nie lubi trzustka? 

Trzustka nie lubi przede wszystkim alkoholu. Nie po drodze jest je także z papierosami. Jakie produkty należy jeszcze wykluczyć, aby usprawnić działanie tego gruczołu? Z pewnością cukier, który znajduje się przede wszystkim w słodyczach. Warto pomyśleć również o wyeliminowaniu z diety produktów wysoko przetworzonych oraz pokarmów tłustych. 

Czy można żyć bez trzustki? 

Jak się okazuje, można żyć bez trzustki, choć to trudne zadanie. Konieczne jest wtedy regularne stosowanie odpowiednich leków do końca życia. Mowa tu konkretnie o enzymach, których organizm bez trzustki nie jest w stanie samodzielnie wytworzyć. Co więcej, po usunięciu narządu pacjent musi przejść na dietę płynną. Dopiero po pewnym czasie może włączyć do jadłospisu dania ubogoresztkowe oraz niskotłuszczowe. 

Bibliografia: 

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500006/ [dostęp 10.03.24]. 
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519566/ [dostęp 10.03.24]. 
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537039/ [dostęp 10.03.24].