Choroba Meniere’a – przyczyny, objawy i leczenie

Szum w uszach, zawroty głowy i ograniczone słyszenie to trzy główne objawy, wskazujące na rozwój choroby Meniere’a – schorzenia, które nieleczone może prowadzić nawet do głuchoty. Na czym polega ta rzadka choroba, jak sobie z nią radzić i kiedy leczenie operacyjne staje się koniecznością? 

Co to jest choroba Meniere’a?

Choroba Meniere’a to schorzenie nazwane od nazwiska francuskiego lekarza Prospera Meniere’a, który w 1861 roku zaobserwował związek między napadami zawrotów głowy a patologią ucha wewnętrznego. W literaturze znajdziemy ją także pod nazwą wodniak endolimfatyczny lub wodniak błędnika.

W chorobie Meniere’a dochodzi do zaburzenia objętości lub składu endolimfy w uchu wewnętrznym. Schorzenie występuje z częstotliwością 34-190 przypadków na 100 tys. osób. Może pojawić się u osób w wieku 30-70 lat, ale największe prawdopodobieństwo zachorowania dotyczy osób starszych i otyłych. U kobiet pojawia się nieco częściej niż u mężczyzn. Osobom z wodniakiem błędnika często towarzyszą choroby współistniejące takie jak:

• zapalenie stawów,
• migrena,
• łuszczyca,
• choroba refluksowa,
• zespół jelita drażliwego. 

Choroba Meniere’a – przyczyny 

Pomimo prowadzonych badań wciąż nie są znane jednoznaczne przyczyny występowania choroby Meniere’a. Na rozwój wodniaka endolimfatycznego mają wpływ czynniki genetyczne (częstość występowania rodzinnego szacuje się na 8-9 proc.), obecność chorób metabolicznych i autoimmunologicznych, przebyte w trakcie całego życia infekcje i doznane urazy różnego typu, alergie, a nawet zażywane leki. 

Według teorii zaburzeń mechanicznych bezpośrednią przyczyną choroby Meniere’a jest wzrost ciśnienia płynów w uchu wewnętrznym – miejscu odpowiedzialnym za równowagę i słyszenie. Gromadzący się w błędniku błoniastym płyn prowadzi do rozszerzenia układu endolimfatycznego czego efektem jest rozerwanie błędnika, wylanie się płynu i uszkodzenia nerwu przedsionkowego oraz ślimakowego. Porażenie nerwów skutkuje nagłym napadem zawrotów głowy. Po jakimś czasie uszkodzone obszary regenerują się i cały proces przebiega na nowo. 

Druga z teorii – teoria czynnościowa, zakłada skurcz naczyń w prążku naczyniowym ucha wewnętrznego, co powoduje niedotlenienie oraz wzrost stężenia toksycznych produktów przemiany materii w endolimfie. Zaburzenia te mogą zostać wyzwolone przez takie czynniki jak: stres, działanie bodźców fizycznych (światło, zimno, ciepło, przemęczenie) i zaburzenia hormonalne (hormon antydiuretyczny). 

Choroba Meniere’a – objawy 

Dla choroby Meniere’a charakterystyczna jest tzw. triada objawów obejmująca: 

1. Napadowe „wirowe” zawroty głowy, odczuwane przez pacjentów jako wrażenie ruchu wirowego.
2. Niskotonowy niedosłuch. Często chorzy nie słyszą wybiórczo, np. tylko wysokich dźwięków czy rozmowy prowadzonej w hałaśliwym miejscu. 
3. Szum uszny i/lub uczucie pełności w uchu.

Głównym objawom mogą towarzyszyć nudności i wymioty, zaburzenia równowagi, uczucie ciśnienia w uchu, nadwrażliwość na różne dźwięki, wzmożona potliwość, oczopląs i obustronny ból głowy o charakterze uciskającym. Ostre objawy trwają średnio od 20 minut do 12 godzin, nigdy dłużej niż dobę. Są dla chorego bardzo wyczerpujące i choć nie prowadzą do utraty przytomności, mogą zdarzyć się upadki. Część osób przez kilka dni po zdarzeniu może czuć się niepewnie podczas chodzenia. 

Choroba ma charakter postępowy – każdy napad powoduje pogorszenie słuchu, co prowadzi do poważnego upośledzenia tego zmysłu, a w konsekwencji nawet głuchoty. Początkowo objawy choroby Meniere’a dotyczą jednego ucha, natomiast nieleczona przypadłość z czasem rozwija się także w drugim narządzie słuchu.  

Diagnostyka choroby Meniere’a

Choroba Meniere’a jest schorzeniem, które charakteryzuje się etapami nagłych zaostrzeń i remisji. Ich częstotliwość jest kwestią indywidualną, całkowicie niezależną i nieprzewidywalną. Z tego względu, a także z powodu braku markera służącego do wykrywania choroby, zazwyczaj jest ona rozpoznawana bardzo późno. W momencie, kiedy objawy świadczące o chorobie Meniere’a dają o sobie znać, należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu po skierowanie do specjalisty – otolaryngologa. 

Obecnie obowiązujące kryteria diagnostyczne choroby Meniere’a zostały opracowane w 2016 roku przez 5 towarzystw naukowych (Equilibrium Committee AAO-HNS, Japan Society for Equilibrium Research, EAONO, Korean Balance Society, Barany Society) i są one oparte na obrazie klinicznym choroby, w tym kolejności występowania objawów, ich nasileniu i przebiegu. Diagnoza choroby Meniera stawiana jest na podstawie wywiadu z pacjentem, występujących objawów, wyników szczegółowych badań i wykluczeniu chorób o podobnych objawach takich jak: zapalenie ucha wewnętrznego, alergie, zaburzenia móżdżkowe, stany po urazach głowy czy choroba lokomocyjna. 

Do badań specjalistycznych, które może zlecić lekarz, zalicza się: badania audiologiczne i przedsionkowe, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny, badanie równowagi. Przydatna będzie ocena układu równowagi przeprowadzona przez neurologa oraz elektronystagmografia (badanie ruchu gałek ocznych) i elektrokochleografia (badanie potencjałów wzrokowych z wykorzystaniem urządzenia podobnego do EEG). Jeśli zachodzi taka potrzeba, przypadek jest konsultowany z innymi specjalistami.  

W diagnostyce wykorzystuje się próby z preparatami odwadniającymi, m.in. mocznikiem, furosemidem i glicerolem. Pacjentowi zostaje podany glicerol w dawce 1,5 g/kg masy ciała, a następnie po 3 godzinach przeprowadza się badania audiometryczne. O pozytywnym wyniku testu świadczy poprawa słuchu w audiometrii tonalnej o 25 dB (decybeli), natomiast w audiometrii mowy co najmniej 16 proc. poprawa dyskryminacji mowy. 

Jak żyć z chorobą Meniere’a?

Nieprzewidywalność choroby Meniere’a i jej objawy mogą w dużym stopniu uprzykrzyć człowiekowi życie. Niestety nieznana etiologia choroby komplikuje jej leczenie. Nie istnieje też standardowy schemat jej leczenia. Naukowcy szacują ze około 6 na 10 osób dobrze radzi sobie z chorobą przy pomocy modyfikacji diety i farmakoterapii. Jednak dla niewielkiej grupy chorych ulgę przynosi tylko wykonanie operacji chirurgicznej. Nasilenie objawów przy chorobie Meniere’a może wystąpić podczas lotu samolotem. 

Choroba Meniere’a – dieta

Ważnym elementem profilaktyki jest dieta i zmiana stylu życia. Jednym z czynników wyzwalających napad choroby jest nadmierne spożycie soli. Sól wpływa na stężenie elektrolitów – soli i minerałów, które mogą przewodzić impulsy elektryczne i oddziaływać na skład endolimfy. Dieta o niskiej zawartości sodu i wysokie spożycie wody mogą zapobiegać uwalnianiu wazopresyny i pomagać w utrzymaniu homeostazy ucha wewnętrznego. Należy więc zadbać o odpowiednie nawadnianie organizmu. 

Wśród zaleceń wymienia się także ograniczenie spożywania używek. Kofeina i alkohol powodują zwężanie naczyń krwionośnych, co skutkuje zmniejszeniem dopływu krwi do ucha wewnętrznego. Można przyjąć, że małe ilości kofeiny, takie jak 100 mg/dzień, nie spowodują wystąpienia objawów choroby Meniere’a. U niektórych pacjentów niekorzystne działanie powoduje również czekolada. Chorzy powinni w miarę możliwości unikać sytuacji, które powodują stres oraz prowadzą do przemęczenia organizmu. 

Choroba Meniere’a – leczenie objawowe

Celem leczenia zachowawczego jest łagodzenie objawów. Ulgę może przynieść położenie się na boku, z uchem skierowanym ku dołowi. Stosowane w procesie terapeutycznym leki mają działanie zapobiegające zawrotom głowy (meklizyna, diazepam, glikopirolan i lorazepam), moczopędne, przeciwwymiotne i usprawniające krążenie krwi w uchu wewnętrznym. Pomocne mogą być także leki przeciwalergiczne. Leczenie farmakologiczne zawsze powinno być konsultowane z lekarzem lub farmaceutą.

Choroba Meniere’a – leczenie operacyjne 

W momencie, kiedy leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne oraz dochodzi do upośledzenia słuchu, a zawroty głowy uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie, konieczne jest wykonanie operacji. Wśród najczęściej wykonywanych zabiegów wymienia się drenaż jamy bębenkowej i przecięcie nerwu przedsionkowego. Zabiegi te wykonuje się pod narkozą albo w znieczuleniu miejscowym. 

By wykonać drenaż, lekarz nacina błonę bębenkową specjalnym nożem i wprowadza do środka plastikową rurkę. Dzięki temu gromadząca się wydzielina ma możliwość przepływu, co zmniejsza ciśnienie w uchu środkowym. W efekcie dochodzi do zmniejszenia bólu, poprawy słuchu i ograniczenia zawrotów głowy. Po pewnym czasie dren jest usuwany. 

Przecięcie nerwu przedsionkowego (neurektemia) powoduje przerwanie procesu przekazywania informacji o zawrotach głowy z błędnika do mózgu. Tym samym chory nie odczuwa już skutków zawrotów głowy. Lekarz przecina część nerwów, przerywając ich przewodzenie do mózgu. Pozostawia jednak te, które odpowiadają za słuch. 

Sposobem radykalnym, ale skutecznym jest labiryntektomia, czyli usunięcie ucha wewnętrznego. Chory nie słyszy już na operowane ucho, ale też ponad 90 proc. operowanych nie ma już zawrotów głowy. 

Bibliografia: 

1. Hussain K., Murdin M., Schilder A., “Ograniczenie spożycia soli, kofeiny i alkoholu w leczeniu choroby lub zespołu Meniere’a .2018 | Cochrane Library.” [Online]. Available: https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD012173.pub2/abstract/pl. [Accessed: 15-May-2020]. 
2. Narożny W., Nykaz W., and Siebert J., “Etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie choroby Méniére’a”, Forum Med. Rodz. , vol. 1, no. 2, pp. 152-158, 2007. 
3. K. Niemczyk, K. Pierchała, R. Bartoszewicz, and A. Jasińska, “Meniere Disease p. 1. Diagnosis criteria, signs and symptoms of Meniere Disease (MD) – comment to updated guidelines and own experiences”, Pol. Przegląd Otorynolaryngologiczny, vol. 8, no. 2, pp. 12-17, May 2019, doi: 10.5604/01.3001.0013.2050. 
4. National Institute on Deafness and Other Communication Disorders, “Meniere disease”, NIDCD Fact Sheet 2015. 
5. J. Magnan et al., “European position statement on diagnosis, and treatment of meniere’s disease”, J. Int. Adv. Otol., vol. 14, no. 2, pp. 317-321, Aug. 2018, doi: 10.5152/iao.2018.140818.