Choroba popromienna – przyczyny, objawy, leczenie

Choroba popromienna rozwija się w efekcie oddziaływania promieniowania jonizującego na organizm. Do jej rozwoju może dojść w efekcie awarii reaktorów jądrowych, przyczyną może być także radioterapia. Objawy zależą przede wszystkim od tego, czy dochodzi do rozwoju ostrej choroby popromiennej czy postaci przewlekłej. Leczenie uwarunkowane jest stopniem uszkodzenia organizmu i ma na celu przywrócenie prawidłowego funkcjonowania określonych narządów.

Co to jest choroba popromienna?

Choroba popromienna to szereg rozmaitych zmian chorobowych, które pojawiają się w efekcie oddziaływania promieniowania jonizującego. To wszystkie typy promieniowania, które prowadzą do jonizacji ośrodka materialnego, czyli oderwania co najmniej jednego elektronu od atomu czy cząsteczki. Człowiek jest stale narażony na kontakt z promieniowaniem jonizującym, gdyż występuje ono powszechnie w przyrodzie. Tego typu umiarkowane promieniowanie nie wywołuje żadnego negatywnego oddziaływania na organizm, co więcej – odpowiada za ewolucję organizmów żywych. Naturalnymi źródłami promieniowania jonizującego jest kosmos oraz skorupa ziemska.

Szkodliwe jest natomiast promieniowanie jonizujące oddziałujące w zbyt dużym natężeniu, którego źródłem może być awaria elektrowni jądrowej czy wybuch bomby atomowej, a także napromienienie związane z radioterapią nowotworów i narażeniem pracowników służby zdrowia na takie promieniowanie. W zależności od dawki, może rozwinąć się ostra choroba popromienna, przewlekła choroba popromienna lub dochodzi do śmierci.

Choroba popromienna – przyczyny

Choroba popromienna może rozwinąć się u pracowników służby zdrowia zajmujących się medycyną nuklearną. Mowa o personelu zajmującym się radiofarmaceutykami, pracującymi w polu zasięgu lamp radiologicznych. Choroba popromienna może się także rozwinąć po radioterapii.  Możliwe jest także masowe występowanie choroby popromiennej, dotykające populacji osób narażonych na bardzo wysokie dawki promieniowania. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat nie raz występowała taka choroba popromienna. Czarnobyl i rok 1986 zapisały się w historii świata – wtedy doszło do katastrofy w elektrowni jądrowej. U 134 pracowników elektrowni rozwinęła się choroba popromienna. Japonia i wybuch bomby atomowej w 1945 roku to kolejny przykład takiej katastrofy, która wiązała się z występowaniem choroby popromiennej.

Ostra choroba popromienna rozwija się w efekcie ekspozycji organizmu na promieniowanie jonizujące w dawce co najmniej 1 Gy. Z kolei przewlekła choroba popromienna pojawia się po ekspozycji na mniejsze dawki promieniowania, oddziałującego na ponad 60 proc. powierzchni ciała. Gdy rozwinie się choroba popromienna, skutku dla zdrowia zależą od wielkości dawki promieniowania.

Objawy ostrej choroby popromiennej

Gdy organizm narażony zostanie na bardzo wysokie dawki promieniowania, rozwija się ostra choroba popromienna. Objawy popromienne pojawiają się od kilku do kilkudziesięciu godzin i różnią się w zależności od postaci choroby popromiennej. Te rodzaje to:

• ostra choroba popromienna jelit cechuje się krwawymi biegunkami, zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej, obrzękami oraz skazą krwotoczną; może dojść do nieodwracalnego uszkodzenia przewodu pokarmowego, a śmiertelność w tej postaci popromiennej choroby sięga 50-100 proc.,
• postać hematologiczna choroby popromiennej objawia się pod postacią skazy krwotocznej, niedokrwistości z towarzyszącym osłabieniem, spadkiem poziomu limfocytów we krwi i pogorszeniem naturalnej odporności organizmu; dla około 25 proc. ta postać choroby popromiennej kończy się zgonem,
• mózgowa choroba popromienna, skutki której są najpoważniejsze; umiera każdy chory, a choroba rozwija się najszybciej; pojawiają się takie objawy jak drgawki i utrata przytomności, wstrząs hipowolemiczny, niewydolność oddechowa, obrzęk i niedotlenienie mózgu,
• enzymatyczna choroba popromienna, prowadząca do natychmiastowej utraty przytomności i śmierci,
• subkliniczna choroba popromienna, przebiegająca z ogólnym osłabieniem i limfopenią.

Objawy choroby popromiennej przewlekłej

Przewlekła choroba popromienna rozwija się w efekcie długotrwałego narażenia na niewielkie dawki promieniowania lub rozwija się jako odległe powikłanie przyjęcia jednorazowej, dużej dawki. Skutki choroby popromiennej przewlekłej to wzrost zachorowalności na nowotwory (białaczki, chłoniaki, nowotwory tarczycy), niepłodność, zaćma czy zaburzenia hormonalne.

Choroba popromienna w ciąży

W przypadku narażenia kobiety w ciąży na promieniowanie jonizujące, dochodzi do poważnego zagrożenia dla dziecka. Napromienienie w pierwszym okresie ciąży może wiązać się z obumarciem płodu i poronieniem. Z kolei promieniowanie w późniejszych okresach ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia rozmaitych wad wrodzonych, a także śmierci dziecka.

Odczyn popromienny – choroba popromienna po naświetlaniach

U osób poddawanych radioterapii może rozwinąć się odczyn popromienny, który nie może być traktowany jako pełnoobjawowa choroba popromienna po radioterapii. Objawy odczynu popromiennego to przede wszystkim rumień skórny i złuszczanie skóry, obrzęk i niewielkie krwawienie. Pojawia się ponadto zwiększona podatność na zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Zaobserwować można ogólne osłabienie oraz nadmierne wypadanie włosów.

Choroba popromienna – leczenie

U osób, u których rozwija się choroba popromienna, pierwsza pomoc sprowadza się do oddalenia od źródła promieniowania oraz odkażenia czy umycia całego ciała. Następnie należy skontaktować się z lekarzem. Choroby popromienne leczone są w zależności od postaci, jaką przyjmuje choroba popromienna. Leczenie postaci hematologicznej wymaga stosowania preparatów krwiozastępczych, a także leków przeciwgrzybiczych i antybiotyków, które redukują ryzyko rozwoju zakażeń. Postać jelitowa choroby popromiennej leczona jest na drodze żywienia pozajelitowego, co ma na celu wspomaganie regenerację uszkodzonych tkanek. 

Bibliografia:

1. Wiśniewski M. i in., Popromienne zapalenie skóry – zasady postępowania; Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2013
2. Zdrojewicz Z. i in., Wpływ promieniowania jonizującego na organizm człowieka; Fam Med Prim Care Rev 2016