Choroby jamy ustnej – kategoryzacja, spis schorzeń i objawów

Jama ustna to początkowy odcinek układu oddechowego, jak i układu pokarmowego. Jama ustna zapewnia nam wstępną obróbkę pokarmu, odczuwanie smaku oraz prawidłową artykulację. Schorzenia tej części naszego organizmu są szczególnie dokuczliwe, między innymi ze względu na problemy z przyjmowaniem płynów i pokarmu. Schorzenia jamy ustnej są naprawdę powszechne i różnorodne, dlatego też warto dowiedzieć się więcej o ich objawach oraz możliwych przyczynach.

Kandydoza jamy ustnej

Kandydoza może dotyczyć nie tylko skóry, ale również błon śluzowych, w tym błony śluzowej jamy ustnej. Zakażenie grzybicze nazywane kandydozą jamy ustnej spowodowane jest przede wszystkim przez gatunek grzyba Candida albicans oraz Pityrosporum furfur.

Podstawowym objawem tego schorzenia są białawe plamy znajdujące się na błonie śluzowej jamy ustnej. Przypominają one swoim wyglądem ścięte mleko. Zazwyczaj tego rodzaju zmianom towarzyszy ból i pieczenie.

Czynniki sprzyjające kandydozie jamy ustnej, to przede wszystkim:

• cukrzyca;
• leczenie antybiotykami o szerokim spektrum;
• niedobory witamin, niedożywienie;
• leczenie sterydami;
• niedobory odporności, w tym zakażenie wirusem HIV.

Leczenie kandydozy jamy ustnej wymaga zastosowania leków przeciwgrzybiczych oraz odpowiedniej higieny jamy ustnej. Gdy zaobserwujemy u siebie niepokojące objawy, które mogą wskazywać na kandydozę jamy ustnej, to warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub dermatologiem.

Afty jamy ustnej

Afty to nadżerki lub owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej. Mogą być pojedyncze lub mnogie, najczęściej kształtu owalnego. Pokryte są białawym, włóknikowym nalotem i mogą być otoczone czerwonym rąbkiem zapalnym. Każdy, kto choć raz posiadał w swojej jamie ustnej aftę wie, jak bolesna potrafi być ta przypadłość. Pojawienie się aft może być związane z następującymi przyczynami:

• mechaniczne uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej – np. przygryzanie;
• stres;
• niedobory odporności;
• zaburzenia hormonalne;
• niedobory substancji odżywczych, w tym: witaminy B12, kwasu foliowego lub cynku;
• nieswoiste zapalenia jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna;
• zakażenie Helicobacter pylori.

W leczeniu miejscowym aft stosuje się preparaty przeciwzapalne, przeciwbólowe lub przyśpieszające gojenie. Przykładem jest benzydamina i chlorheksydyna. Standardowo afty goją się w przeciągu 7 dni. Jeśli afty powracają lub są liczne i duże, to zdecydowanie warto skonsultować się z lekarzem, gdyż przyczyną tego schorzenia mogą być poważne jednostki chorobowe, takie jak zapalenia jelit, czy niedobory odpornościowe.

Halitoza – czyli dokuczliwy, nieświeży oddech

Czym jest halitoza? To nic innego, niż nieprzyjemny zapach z ust wyczuwany przez osobę dotkniętą tym problemem i/lub osoby z jej bezpośredniego otoczenia. Należy mieć świadomość, że nieprzyjemny zapach z ust występujący po nocnym spoczynku, który ustępuje po umyciu zębów jest czymś fizjologicznym i nie powinniśmy się tym martwić.

Z czego wynika dokuczliwy problem nieświeżego oddechu? W 90% zapach pochodzi z jamy ustnej, a odpowiadają za niego lotne związki siarki, które są produktami metabolizmu bakterii beztlenowych. Rozkład substancji białkowych zawartych w ślinie i zalegających resztkach pokarmowych przyczynia się do powstawania lotnych związków siarki.

Do przyczyn halitozy należy przede wszystkim:

• niedostateczna higiena jamy ustnej;
• zapalenie dziąseł;
• zmiany nowotworowe w jamie ustnej;
• nalot na tylnej części języka;
• zmniejszone wydzielanie śliny;
• zapalenie migdałków;
• kamienie migdałkowe w kryptach migdałkowych.

Halitoza może być także związana ze schorzeniami zlokalizowanymi poza jamą ustną. Do tych przyczyn należy:

• zapalenie zatok;
• ropień płuca;
• zaawansowany rak płuca;
• uchyłki przełyku;
• choroba refluksowa przełyku;
• niewydolność wątroby;
• mocznica;
• kwasica ketonowa.

Jak radzić sobie z halitozą na co dzień? Warto przestrzegać kilku ważnych zasad:

• higiena jamy ustnej – dokładne czyszczenie zębów to nie wszystko. Należy pamiętać o oczyszczaniu języka, co zapobiega tworzeniu się nalotów;
• zaprzestanie palenia tytoniu – palenie istotnie wysusza śluzówkę jamy ustnej;
• płukanie jamy ustnej płynem z chlorheksydyną – jest to działanie objawowe, ale pomaga niwelować powstawanie lotnych związków siarki;
• picie odpowiedniej ilości płynów;
• żucie bezcukrowej gumy miętowej – to również działanie objawowe, które zwiększa produkcję śliny, co chroni błonę śluzową jamy ustnej przed wysuszeniem.

Nie należy bagatelizować halitozy, gdyż może być ona związana z poważnymi schorzeniami. Warto skonsultować ten problem z lekarzem, w tym także z lekarzem stomatologiem, ponieważ większość przypadków nieświeżego oddechu wynika z niedostatecznej higieny jamy ustnej oraz schorzeń zębów.

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i dziąseł

Jest to schorzenie wirusowe, wywołane przez wirusa opryszczki zwykłej (HSV). Najczęściej chorują dzieci do 3 roku życia. Na błonach śluzowych pojawiają się pęcherzyki z czerwoną obwódką, które mogą ulegać pękaniu – wówczas płyn pęcherzykowy wycieka, a same pęcherzyki zapadają się i tworzą szarą błonę, przechodząc w bolesne owrzodzenia. Zapaleniu opryszczkowemu jamy ustnej może towarzyszyć wysoka gorączka, dochodząca nawet do 40 stopni. Dziąsła są zazwyczaj zaczerwienione i obrzęknięte, a węzły chłonne szyjne i podżuchwowe mogą być powiększone i tkliwe.

Leczenie przyczynowe polega na stosowaniu doustnie leków przeciwwirusowych. Warto wiedzieć, że leczenie rozpoczęte w ciągu 72 godzin od początku objawów ogranicza istotnie liczbę wykwitów oraz skraca czas choroby. Zmiany w jamie ustnej goją się zazwyczaj w przeciągu tygodnia i nie pozostawiają blizn. Warto pamiętać także o obniżaniu gorączki i odpowiednim nawodnieniu. Należy pamiętać, że przechorowanie opryszczkowego zapalenia jamy ustnej i dziąseł nie daje trwałej odporności, możliwe są więc kolejne zachorowania.

Liszaj płaski

Choć kojarzony jest przede wszystkim ze skórą, liszaj płaski może dotyczyć także błony śluzowej jamy ustnej. Liszaj płaski to przewlekła choroba dermatologiczna o nie do końca poznanej etiologii. Choroba ta może mieć związek z zapaleniem i uszkodzeniem wątroby oraz z przyjmowaniem niektórych leków (sole złota, neuroleptyki, leki przeciwmalaryczne). Błony śluzowe są zajęte nawet u połowy pacjentów chorujących na liszaja płaskiego. Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej mają postać linijnych bądź drzewkowatych zbieleń nabłonka wzdłuz linii zgryzu zębów, zbielenia te mogą także dotyczyć języka. Podstawowe leczenie polega na stosowaniu leków sterydowych – miejscowo i doustnie. Leczeniem liszaja płaskiego zajmuje się lekarz dermatolog.

Leukoplakia – czyli rogowacenie białe

Leukoplakia ma postać białawych plam umiejscowionych na błonie śluzowej jamy ustnej. Tego typu zmiany mogą dotyczyć również błony śluzowej narządów płciowych. Białe plamy podczas badania palpacyjnego mogą wykazywać niewielkie stwardnienie. Leukoplakia typowo jest niebolesna i dotyczy przede wszystkim mężczyzn po 49 roku życia. Przyczyny sprzyjające powstaniu leukoplakii, to przede wszystkim:

• palenie i żucie tytoniu;
• stałe drażnienie, np. spowodowane niedopasowanie protez zębowych;
• próchnica zębów;
• zaniedbania higieniczne.

Warto wiedzieć, że tego rodzaju zmiany mogą być punktem wyjścia nowotworów, w tym raka kolczystokomórkowego, dlatego jeśli zauważymy niepokojące zmiany w obrębie błon śluzowych, mogące świadczyć o leukoplakii, to warto jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – czyli Herpangina

Herpangina to typowo pediatryczna jednostka chorobowa. Chorobę wywołują szczepy enterowirusa typu A, najczęściej jest to wirus Coxsackie A16 oraz enterowirus 71. Zakażenie najczęściej dotyczy dzieci do 10 roku życia. Do objawów tej choroby należy przede wszystkim:

• gorączka;
• obecnością bolesnych owrzodzeń w jamie ustnej;
• pęcherzykowa osutka na dłoniach i stopach;
• utrata apetytu.

Na początku na błonie śluzowej jamy ustnej pojawiają się rumieniowe plamki, które przekształcają się w pęcherzyki, które to następnie pękają i przyjmują postać bolesnych owrzodzeń. Zmianom skórnym nie towarzyszy świąd, ale są one bolesne, podobnie jak zmiany w jamie ustnej. Leczenie tego schorzenia jest typowo objawowe i przeciwbólowe. Warto pamiętać o utrzymaniu odpowiedniego nawodnienia i odżywienia, gdyż zmiany w jamie ustnej sprawiają, że przyjmowanie pokarmu i płynów jest trudne. Aby uniknąć choroby należy pamiętać o częstym myciu rąk oraz dezynfekcji zabawek.

Język geograficzny

Ta intrygująca nazwa to nic innego, niż zapalenie języka (więcej w artykule: język geograficzny), nazywane także brzeżnym złuszczającym zapaleniem języka. To schorzenie objawia się występowaniem na grzbiecie języka i jego brzegach dobrze odgraniczonych, rumieniowych, gładkich i niebolesnych plam przypominających mapę. Ich cechą charakterystyczną jest zmienna lokalizacja, zanikają w jednym miejscu języka i pojawiają się w kolejnym. Przyczyny choroby ciągle są słabo poznane i niejasne. Zauważono, że język geograficzny towarzyszy częściej niektórym schorzeniom, a jest to:

• łuszczyca krostkowa;
• choroby alergiczne;
• cukrzyca;
• astma;
• niedobory witamin (głównie witamin z grupy B).

Zauważono również, że język geograficzny może występować rodzinnie. To schorzenie nie wymaga leczenia, wskazana jest jedynie odpowiednia higiena jamy ustnej.

Bibliografia:

dr n. med. Barbara Lorkowska-Zawicka, Grzybicze zapalenie jamy ustnej

Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski. „Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010, wyd 1.

Interna Szczeklika – Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków.

Regina Antoniv, Weronika Lipska, Barbara Kęsek, Marcin Lipski, Dagmara Gałecka-Wanatowicz, Maria Chomyszyn-Gajewska, Afty nawracające – przegląd piśmiennictwa, NOWA STOMATOLOGIA 3/2014, s. 142-146.

Christopher Nassef, Carolyn Ziemer, Dean S. Morrell, Hand-foot-and-mouth disease: a new look at a classic viral rash, Current Opinion in Pediatrics, 2015; 27 (4): 486–491.

dr n. med. Dagmara Darczuk, dr n. med. Dagmara Gałecka-Wanatowicz, Katedra i Zakład Periodontologii i Klinicznej Patologii Jamy Ustnej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie, Problemy stomatologiczne w POZ. Przewlekle utrzymujące się plamy na języku o zmiennym wyglądzie i lokalizacji