Choroby serca – rodzaje, objawy i przyczyny najczęstszych z nich

Choroby serca to liczne schorzenia o charakterze ostrym lub przewlekłym, które obejmują co najmniej jeden z elementów serca. Poza podziałem na ostre i przewlekłe choroby serca, funkcjonuje także podział na choroby wrodzone i nabyte, a także strukturalne i czynnościowe. Choroby serca są – obok nowotworów – główną przyczyną śmiertelności, dlatego tak istotne jest jak najszybsze rozpoznanie chorób serca i wdrożenie odpowiedniej terapii.

Położenie, budowa i funkcje serca

Serce jest najważniejszym narządem w ciele człowieka. Jest to mięsień poprzecznie prążkowany, który pracuje przez całe nasze życie. Bicie serca jest pierwszym znakiem nowego życia, lekarz wysłucha jego bicie na początku czwartego tygodnia ciąży.

Serce znajduje się w środkowej części jamy klatki piersiowej i otacza je worek surowiczy zwany osierdziem.

Serce składa się z czterech jam – dwóch przedsionków i dwóch komór. Przedsionki dzieli  przegroda międzyprzedsionkowa, a komory oddziela przegroda międzykomorowa. Na zewnątrz między przedsionkami a komorami biegną naczynia krwionośne umiejscowione w bruździe wieńcowej.

W budowie anatomicznej wyróżniamy podstawę, wierzchołek (koniuszek) i 3 powierzchnie: mostkowo-żebrową, tylno-dolną i płucną.

Na przekroju natomiast można wydzielić trzy warstwy:

• wsierdzie,
• śródsierdzie,
• nasierdzie.

Ważnym elementem budowy serca są jego ujścia.

Do prawego przedsionka spływa odtlenowana krew żylna z całego organizmu dwiema dużymi żyłami głównymi (górną i dolną). Spływa do niego również krew żylna pochodząca z krążenia wieńcowego. Do przedsionka lewego spływa utlenowana krew tętnicza z płuc przez cztery żyły płucne (dwie prawe i dwie lewe). Komora lewa pompuje krew do aorty, natomiast komora prawa do pnia płucnego.

Ważną rolę odgrywają zastawki serca, które zapobiegają cofaniu się krwi. Między komorą prawą a prawym przedsionkiem znajduje się zastawka trójdzielna, między komorą lewą a lewym przedsionkiem zastawka dwudzielna. Zastawki znajdują się również przy ujściu aorty i pnia płucnego.

Choroby serca – rodzaje

Choroby serca odpowiadają za prawie połowę wszystkich zgonów, co wynika zarówno z powszechnego występowania tego typu schorzeń, a także dużej różnorodności tych chorób. Wrodzone choroby serca zazwyczaj diagnozowane są bezpośrednio po urodzeniu, choć zdarza się, że rozpoznawane są kilka – kilkanaście lat po urodzeniu, a nawet u osób dorosłych. Wynikają one z nieprawidłowości strukturalnych  serca oraz nieprawidłowego jego położenia. Najczęściej występujące wady wrodzone serca to:

• ubytek w przegrodzie międzykomorowej
• ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej
• przetrwały przewód tętniczy
• koarktacja aorty
• tetralogia Fallota
• krytyczne zwężenie zastawki pnia płucnego oraz zastawki aorty

Nabyte choroby serca rozwijają się wraz z wiekiem, a także pod wpływem oddziaływania rozmaitych czynników środowiskowych. Wśród najczęściej występujących nabytych chorób serca należy wymienić m. in.:

• chorobę wieńcową serca (chorobę niedokrwienną serca), czyli postępujące zwężenie tętnic wieńcowych unaczyniających serce; jest to jedna z najczęstszych przyczyn zawału serca
• niewydolność serca o charakterze ostrym, przejściowym oraz przewlekłym, w przebiegu której dochodzi do niecałkowitego napełniania się serca krwią bądź niepełnego wypompowywania krwi
• kardiomiopatie: rozstrzeniowa, polegająca na poszerzeniu jednej lub obydwu komór serca, restrykcyjna, w przebiegu której dochodzi do sztywnienia ścian komór i spadku ich elastyczności oraz przerostowa, sprowadzająca się do pogrubienia ściany lewej komory i zwężenia drogi odpływu krwi
• wady zastawkowe: niedomykalność, wypadanie oraz stenoza
• arytmie, czyli zaburzenia rytmu serca
• choroby osierdzia oraz wsierdzia
• schorzenia infekcyjne mięśnia sercowego.

Przyczyny chorób serca

Czynniki prowadzące do rozwoju chorób serca są bardzo rozmaite. W przypadku chorób wrodzonych serca kluczową rolę odgrywają schorzenia genetyczne oraz zaburzenia w rozwoju płodu. Natomiast w przypadku chorób serca o charakterze nabytym istotne znaczenie ma oddziaływanie takich czynników ryzyka jak:

• wiek
• nadmierna masa ciała
• nadciśnienie
• nieprawidłowy lipidogram (wysoki poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL z jednoczesnym obniżeniem poziomu cholesterolu HDL)
• palenie papierosów i picie alkoholu
• siedzący tryb życia
• cukrzyca
• schorzenia autoimmunologiczne
• infekcje wirusowe
• stres
• występowanie chorób serca w rodzinie.

Choroby serca – objawy

Objawy chorób serca i naczyń mogą być zróżnicowane i wynika to z faktu, że proces chorobowy może obejmować rozmaite elementy układu sercowo – naczyniowego, prowadząc do rozmaitych zaburzeń strukturalnych i czynnościowych. W przypadku objęcia procesem chorobowym naczyń serca (jak ma to miejsce w przebiegu choroby niedokrwiennej serca), objawy mogą być następujące: duszności, bóle w klatce piersiowej, osłabienie siły mięśniowej, chroniczne zmęczenie. W przypadku arytmii mogą pojawić się takie objawy jak odczuwalne przyspieszone lub spowolnione tętno, osłabienie, zmęczenie mięśni, zawroty głowy oraz omdlenia. Osłabieniu mięśnia sercowego w przebiegu kardiomiopatii czy infekcji towarzyszyć może nieregularny rytm serca, obrzęki nóg, zmęczenie, zawroty głowy oraz omdlenia.

W przypadku wrodzonych wad serca zazwyczaj bezpośrednio po urodzeniu zauważyć można zasinienie skóry, obrzęki nóg, świszczący oddech, zaburzenia połykania czy deformacje klatki piersiowej. U starszych dzieci zauważyć można zbyt wolny przyrost masy ciała.

Choroba niedokrwienna serca, choroba wieńcowa serca oraz inne schorzenia układu sercowo – naczyniowego mogą dawać mało specyficzne objawy, które mogą rozwijać się stopniowo i mieć mało specyficzny charakter. Dlatego należy wykazać się dużą czujnością i w przypadku zauważenia jakichkolwiek objawów sugerujących choroby serca – udać się do lekarza. Samo wystąpienie objawów chorób serca nie wystarczy oczywiście, aby postawić trafną diagnozę – w tym celu konieczne jest wykonanie takich badań jak EKG, echokardiografia, badania obrazowe (RTG klatki piersiowej, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, angiografia), gazometria, morfologia krwi, biochemiczne markery sercowe (mioglobina, troponina, CK – MB, hs – CRP).

Choroby serca – profilaktyka

By ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe lekarze stosują skalę ryzyka SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation),  która, biorąc pod uwagę płeć, wiek, skurczowe ciśnienie tętnicze krwi, stężenie cholesterolu całkowitego i fakt palenia/niepalenia tytoniu, oceni zagrożenie śmiercią z powodu chorób układu krążenia w ciągu 10 lat.

By utrzymywać układ sercowo-naczyniowy w dobrym stanie powinno się wystrzegać nieprawidłowego stężenia cholesterolu, szczególnie u osób z chorobą układu krążenia, cukrzycą, chorobami przewlekłymi nerek i otyłością. Kolejnym ważnym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze, a także fakt palenia tytoniu. Układ krążenia palaczy jest narażony na skutki działania nikotyny, tlenku węgla, wolnych rodników i substancji smolistych, które wydzielają się w procesie palenia.

W zapobieganiu chorobom układu krążenia bardzo ważną rolę odgrywa aktywność fizyczna. Zalecenia towarzystw naukowych mówią o konieczności wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego (np szybki marsz, spokojne pływanie lub jazda na rowerze, taniec, nordic walking itp) w czasie wolnym od pracy.

Bibliografia:

Flora G., Nayak M., A brief of cardiovascular diseases, associated risk actors and current treatment regimes, Curr Pharm Des, 25 (38), 4063 – 4084.

Beręsewicz A. [red.], Patofizjologia niewydolności serca, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa 2010

Szczeklik A., Gajewski P., Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010.