Choroby tropikalne – przyczyny, objawy i szczepienia

Wśród osób powracających do Polski z krajów strefy tropikalnej obserwuje się wzrost liczby zachorowań na choroby tropikalne. Egzotyczne kierunki podróży niosą ze sobą ryzyko rozwoju chorób zakaźnych takich jak: malaria, denga, żółta gorączka czy dur brzuszny. Brak profilaktyki zdrowotnej oraz późna diagnostyka mogą prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, dlatego tak ważne jest zwiększanie wiedzy o chorobach tropikalnych oraz poddawanie się dostępnym szczepieniom ochronnym.

Przyczyny chorób tropikalnych

Choroby tropikalne występują w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Wywołują je wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty, jak również jad roślinny i zwierzęcy. Do głównych przyczyn rozpowszechnienia chorób tropikalnych zalicza się niski poziom higieny krajów słabo rozwiniętych, zanieczyszczenia wody i żywności oraz gorący i wilgotny klimat sprzyjający występowaniu biegunek bakteryjnych i chorób zakaźnych. Wśród organizmów, które przenoszą choroby zakaźne wymienia się komary, pchły, kleszcze i muchy. Są to tzw. wektory będące nośnikiem patogenów. Podróżujący mogą również zarazić się poprzez:

• kontakt z zakażonymi przedmiotami i glebą,
• spożycie zanieczyszczonej żywności lub wody,
• kąpiel w skażonej wodzie,
• kontakty seksualne z osobą zarażoną.

Ryzyko zachorowania u osób podróżujących do stref klimatu gorącego i wilgotnego jest zależne od stopnia endemiczności kraju, stanu zdrowia oraz podjętych działań profilaktycznych, w tym przyjęcia szczepień ochronnych.

Rodzaje chorób tropikalnych

Do najczęstszych chorób tropikalnych należą: malaria, denga, leiszmanioza, żółta gorączka (żółta febra), dur brzuszny i gorączka zika. Malaria, nazywana też zimnicą, to choroba pasożytnicza przenoszona przez komary. Do zakażenia dochodzi w wyniku ukąszenia przez samice komarów  zarażone jednym z pięciu gatunków pierwotniaków (Plasmodium falciparum, Plasmodium malariae, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale lub Plasmodium knowlesi), a także podczas przetaczania krwi oraz drogą wertykalną, gdy dojdzie do przejścia zarodźców z krwi zarażonej matki do płodu. W Polsce na malarię zapada rocznie kilkadziesiąt osób. Zbyt późne rozpoznanie i leczenie choroby może prowadzić nawet do śmierci. Drugą chorobą przenoszoną przez komary jest denga. Wywołują ją cztery serologiczne typy wirusa dengi (DENV 1–4). Wektorem są komary z rodzaju Aedes, nazywane komarami tygrysimi.

Leiszmaniozę przenoszą muchówki Phlebotomus i Lutzomyia zarażone pierwotniakami z rodzaju Leishmania. Rezerwuarem pierwotniaków są ludzie oraz zwierzęta domowe (w szczególności psy) i dzikie (leniwce, oposy, mrówkojady,gryzonie). Wyróżnia się trzy postacie choroby: skórną charakterystyczną dla regionów Brazylii, Iranu, Afganistanu i Arabii Saudyjskiej, skórno-śluzówkową odnotowywaną w Ameryce Południowej i trzewną wykrywaną w Afryce, Azji Środkowej i Południowej oraz Ameryce Południowej.

Objawy chorób tropikalnych

Do najczęstszych objawów choroby tropikalnej należą: nudności i wymioty, biegunka, gorączka oraz zmiany skórne – zaczerwienienie, wysypki lub owrzodzenia. Symptomy poszczególnych chorób tropikalnych zależą od czynnika, który wywołał dane schorzenie i są to:

• malaria: początkowo uczucie zimna i dreszcze, następnie gorączka, poty, ból głowy i mięśni, osłabienie, zaburzenia świadomości, bóle brzucha i śpiączka,
• wirus denga: gorączka o nagłym początku, plamisto-grudkowa wysypka, ból głowy, mięśni i stawów, niekiedy zapalenie spojówek,
• żółta gorączka: dreszcze, bóle głowy, bóle mięśniowe, żółtaczka,
• dur brzuszny: objawy grypopodobne, biegunki lub zaparcia, wyczerpanie, plamiste wykwity na skórze,
• leiszmanioza: na kończynach i twarzy zaczerwienione grudki przekształcające się w owrzodzenia (postać skórna i skórno-śluzówkowa), gorączka, wyniszczenie organizmu, biegunka, hiperpigmentacja skóry (postać trzewna).

Szczepionki na choroby tropikalne

Szacuje się, że blisko 15-20 proc. osób powracających z krajów tropikalnych cierpi na różnego rodzaju dolegliwości zdrowotne. Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania, wszystkie osoby, które planują wyjazd do krajów tropikalnych powinny udać się do poradni/instytutu chorób tropikalnych lub Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej, gdzie mogą zasięgnąć porady lekarza medycyny podróży dotyczącej profilaktyki zdrowotnej oraz otrzymać szczepienia ochronne.

Obecnie jedynym obowiązkowym szczepieniem jest szczepienie przeciwko żółtej gorączce; do zalecanych szczepień należą m.in. szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i durowi brzusznemu. Jak dotąd nie opracowano szczepionki na malarię przeznaczonej dla osób podróżujących do krajów tropikalnych, ale w 2019 roku rozpoczął się pilotażowy program szczepień przeciwmalarycznych w krajach afrykańskich nową szczepionką (RTS, S).  Szczepionki tej nie podaje się osobom podróżującym ze względu na jej ograniczoną skuteczność oraz konieczność podania wielu dawek w długim przedziale czasu.

Ile kosztują szczepienia na choroby tropikalne?

Szczepionki na żółtą gorączkę i dur brzuszny kosztują około 240-250 zł. Szczepionkę na cholerę podaje się w dwóch dawkach, a koszt pojedynczego szczepienie wynosi około 150 zł. Wybierając się do krajów strefy tropikalnej warto zaszczepić się również przeciwko WZW typu A (ok. 100-200 zł) i WZW typu B (ok. 80 zł), błonicy, tężcowi i krztuścowi (ok. 160 zł), chorobom meningokokowym (ok. 200 zł) i kleszczowemu zapaleniu mózgu (ok. 120 zł).

Bibliografia:

1. First malaria vaccine in Africa: A potential new tool for child health and improved malaria control,  WHO April 2019.
2. Ewelina Kimszal i wsp., Podróżniku, czy masz odpowiednią wiedzę na temat mało znanych chorób tropikalnych?, Pielęgniarstwo Polskie nr 3 (61) 2016.
3. Zdzisław Gliński, Denga zagraża Polsce, Życie Weterynaryjne, 2019, 94(12).