Ciałko żółte – funkcje, rola w ciąży, torbiele ciałka żółtego

Ciałko żółte powstaje w jajniku podczas każdego cyklu miesiączkowego. Jej głównym zadaniem jest produkcja progesteronu – hormonu odpowiadającego za przygotowanie macicy do implantacji zarodka oraz za utrzymanie ciąży. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika. Nieprawidłowości w procesie zmniejszania się ciałka żółtego nazywane są niedomogą fazy lutealnej. Inną patologiczną zmianą występującą w obrębie ciałka żółtego jest torbiel na jajniku.

Co to jest ciałko żółte?

Ciałko żółte (łac. corpus luteum) to gruczoł dokrewny powstający każdorazowo podczas cyklu miesiączkowego. Struktura ta tworzy się w procesie luteinizacji polegającym na pęknięciu pęcherzyka jajnikowego i jego przekształceniu się w ciałko żółte. W składzie ciałka żółtego znajdują się m.in. komórki śródbłonka, firboblasty i komórki układu immunologicznego: makrofagi, limfocyty, neutrofile, eozynofile. Żółtą barwę ciałko żółte zawdzięcza luteinie, która jest pigmentem zaliczanym do ksantofilów.

Funkcje ciałka żółtego

Główną funkcją ciałka żółtego jest produkcja progesteronu. Do syntezy hormonu wykorzystywany jest cholesterol pochodzący z lipoprotein o niskiej i wysokiej gęstości (LDL i HDL). Gdy dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte wytwarza progesteron, który hamuje wzrost endometrium i przygotowuje macicę do implantacji zarodka. Dzięki temu hormonowi możliwe jest zajście w ciążę i podtrzymanie jej. Ciałko żółte, nazywane już wtedy ciałkiem żółtym ciążowym, produkuje progesteron do czasu, aż funkcję tę przejmie łożysko. Rola, jaką pełni ciałko żółte, jest szczególnie ważna w I trymestrze ciąży, w którym progesteron odpowiada za podtrzymanie funkcjonowania płodu. W okresie karmienia piersią powstaje ciałko żółte laktacyjne. Wykształca się ono z pęcherzyka jajnikowego.

Co dzieje się z ciałkiem żółtym, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia? Aby się dowiedzieć, należy prześledzić cykl miesiączkowy.  Wyróżnia się w nim 4 fazy: menstruację, fazę folikularną, owulację i fazę lutealną. Podczas menstruacji dochodzi do złuszczenia błony śluzowej macicy i wydalania jej resztek przez pochwę. Miesiączka trwa zwykle 3–7 dni. Następnie zachodzi intensywny wzrost endometrium i dojrzewanie pęcherzyka Graafa. Jeśli cykl liczy 28 dni, faza folikularna trwa 14 dni. Niemniej jednak jej długość jest zależna osobniczo i może wynosić też 10–16 dni. Trzecim etapem cyklu jest owulacja. Dojrzały pęcherzyk Graafa pęka i uwalnia komórkę jajową. Ostatnią fazą jest faza lutealna. Wykształcone ciałko żółte dojrzewa, a następnie zanika. 

Ciałko żółte a ciąża

Zmiany, którym podlega ciałko żółte w czasie ciąży, są następujące:

• 2–3. tydzień ciąży – pęcherzyk Graafa dojrzewa i pęka pod wpływem wzrostu stężenia hormonu luteinizującego. Pozostałości po pęcherzyku przekształcają się w ciałko żółte.
• 4. tydzień ciąży – na ciałko żółte oddziałuje hormon beta HCG, w wyniku czego zamienia się ono w ciałko żółte ciążowe. Produkowany przez nie progesteron zapobiega złuszczaniu się endometrium.
• 5–6. tydzień ciąży – ciałko żółte kontynuuje wytwarzanie progesteronu.
• 7. tydzień ciąży – ciałko żółte powoli się zmniejsza, natomiast łożysko, które przejmie jego funkcję, rozwija się.
• 8–9. tydzień ciąży – ciałko żółte ulega dalszej regresji (luteolizie).
• 10–12. tydzień ciąży – kończy się rola ciałka żółtego w podtrzymywaniu ciąży. Jego funkcję pełni teraz łożysko.

Ciałko żółte – nieprawidłowości w działaniu

Niewydolność ciałka żółtego

Jeśli ciałko żółte nie produkuje odpowiedniej ilości progesteronu, taki stan nazywany jest niewydolnością ciałka żółtego bądź niedomogą fazy lutealnej. W konsekwencji u kobiety pojawiają się problemy z zajściem w ciążę. Wśród objawów niewydolności ciałka żółtego wymienia się: plamienia z dróg rodnych pomiędzy menstruacjami, nasilenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego, obrzęk piersi, mastopatię i wydłużenie lub skrócenie cyklu menstruacyjnego.

Torbiel ciałka żółtego

Innym rodzajem nieprawidłowości w obrębie ciałka żółtego jest torbiel na jajniku, nazywana też cystą. Przyczyną występowania torbieli ciałka żółtego jest nieprawidłowe zanikanie tego gruczołu. Jakie są objawy torbieli na jajnikach? W większości przypadków nie obserwuje się żadnych symptomów chorobowych, a torbiel wykrywana jest przypadkowo podczas rutynowego badania USG. Jeśli torbiel jajnika jest niewielka, zaleca się jedynie jej obserwację. Torbiele o większych rozmiarach mogą dawać objawy w postaci bólu w podbrzuszu podczas drugiej fazy cyklu, krwawień pomiędzy miesiączkami i zaburzeń w oddawaniu moczu.

Jak szybko rosną torbiele na jajnikach? Tempo wzrostu jest bardzo różne – niektóre zmiany mogą się powiększyć w ciągu miesiąca, inne nie zmieniają swojej średnicy nawet przez kilka lat. U niektórych osób torbiele jajnika mogą wchłonąć się samoistnie. Niekiedy torbiel jajnika ulega pęknięciu, jej zawartość wylewa się, a sama torbiel zanika. Czy torbiel na jajniku czymś grozi? Tego typu zmiany zazwyczaj są łagodne, a tylko niewielki odsetek może oznaczać nowotwór.

Źródła:

1. Agata Mitan, Małgorzata Grzesiak, Ciałko żółte – mały gruczoł o wielkim znaczeniu, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych”, tom 64, numer 2, s. 247-259, 2015.
2. Anna Dąbkowska-Huć, Piotr Skałba, Zbigniew Chełmicki, Ciałko żółte: fizjologia i patologia, „Ginekologia Praktyczna”, 2/2004, vol. 12.