Cichy złodziej (także młodych) kości. Skąd się bierze osteoporoza w młodym wieku?

Osteoporoza to przewlekła choroba układu kostnego, na którą statystycznie najczęściej chorują kobiety powyżej 50. roku życia. Na osteoporozę może jednak zachorować osoba dużo młodsza. Jakie są czynniki ryzyka i w jaki sposób się przed chorobą zabezpieczyć?

Osteoporoza – statystyki

Na świecie z osteoporozą zmaga się ponad 200 mln ludzi. Szacuje się, że choroba dotyka ponad 22 proc. kobiet i 6 proc. mężczyzn, którzy przekroczyli 50. rok życia. Złamania osteoporotyczne są w krajach wysoko rozwiniętych jedną z najczęstszych przyczyn zgonów wśród osób w podeszłym wieku.

Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia na lata 2019–2020 na osteoporozę w Polsce choruje 1,9 mln osób, w tym ponad 80 proc. to kobiety. W ciągu roku w naszym kraju dochodzi do ponad 200 tys. nowych złamań osteoporotycznych (w ciągu jednego dnia złamaniom ulega ok. 560 osób). Badania wykazują niezbicie, że ryzyko zachorowania na osteoporozę wzrasta z wiekiem, co jednak nie oznacza, że młodsze osoby nie mogą zachorować. Współcześnie osteoporoza jest uważana za globalny problem społeczny, a zachorować mogą nawet dzieci!

Co to za schorzenie?

W osteoporozie dochodzi do zmniejszenia gęstości kości i zmian w ich strukturze, wskutek czego stają się mniej odporne, słabe, kruche i porowate. Stąd nazwa choroby – greckie „osteon” oznacza kość, natomiast „poros” z łac. to dziura. U osoby zmagającej się z osteoporozą następuje ubytek masy kostnej, co sprawia, że kości robią się podatne na złamania. Na jej powstanie wpływ ma szereg różnych czynników – m.in. sposób odżywiania, skłonności genetyczne, oddziaływanie środowiska, przebyte choroby czy indywidualne predyspozycje.

Główne czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy to:

• Płeć i rasa – kobiety, zwłaszcza rasy białej, chorują na osteoporozę najczęściej.
• Poziom tzw. szczytowej masy kostnej – jest to wskaźnik najwyższej gęstości kości, którą człowiek osiąga ok. 25.–30. roku życia. Im wyższy poziom szczytowej masy kostnej, czyli im bardziej „gęsta” jest kość w młodości, tym dłużej trwa proces obniżania się gęstości i wytrzymałości kości do granic krytycznych, co opóźnia moment rozwoju choroby.
• Czynniki genetyczne – córki oraz wnuczki kobiet chorujących na osteoporozę są na nią znacznie bardziej narażone.
• Nieprawidłowe odżywianie – przede wszystkim dieta uboga w wapń, mikro-, makroelementy oraz witaminy.
• Zaburzenia hormonalne – menopauza (u kobiet) powodująca spadek poziomu hormonów oraz andropauza (u mężczyzn) predysponują do rozwoju osteoporozy. Generalnie późna pierwsza miesiączka, przerwy w miesiączkowaniu oraz wczesna menopauza predysponują do wczesnej osteoporozy u kobiet.
• Niska aktywność fizyczna – na ubytek masy kostnej wpływają brak ruchu, siedzący tryb życia czy okresowe dłuższe unieruchomienia (np. wskutek chorób, operacji albo w przypadku ciąży zagrożonej).

Osteoporoza w młodym wieku – skąd się bierze?

Skoro wiadomo, że na chorobę najbardziej narażone są osoby po przekroczeniu 50. roku życia, a ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem, dlaczego chorują także młodzi? W tym przypadku pod uwagę bierze się specyficzne czynniki ryzyka, których występowanie uszkadza kości. Mogą być to:

Zaburzenia hormonalne

Prawidłowa produkcja hormonów płciowych oraz ich właściwy poziom we krwi zabezpieczają tkankę kostną przed rozwojem choroby. Dlatego na osteoporozę w młodszym wieku narażone są osoby, u których występują zaburzenia hormonalne mogące mieć związek m.in. ze schorzeniami gruczołów płciowych, stosowaniem leków hormonalnych, czynnikami psychicznymi/emocjonalnymi, przebytymi operacjami ginekologicznymi. Również kobiety przyjmujące leki powodujące zmniejszenie lub zaprzestanie wydzielania hormonów płciowych są w grupie ryzyka.

Wczesna menopauza

To kolejny czynnik związany z gospodarką hormonalną. Im wcześniej dochodzi do przekwitania, tym utrata masy kostnej może być większa i tym choroba postępuje szybciej. Dlatego szczególnie uważać powinny kobiety, u których menopauza nastąpiła przed 40. rokiem życia.

Zespoły złego wchłaniania

Chodzi o niezdolność organizmu do wchłaniania składników odżywczych pochodzących z pożywienia. Wapń, witaminy: D, B6 i B12 pełnią niebagatelną rolę w budowie układu kostnego. Ich deficyt może prowadzić do przyśpieszonego ubytku masy kostnej. W przypadku upośledzonego wchłaniania składników odżywczych, gdy nie jest podejmowane leczenie, pojawia się wiele objawów i może dojść do rozwoju różnych chorób – w tym właśnie osteoporozy.

Stosowanie używek, nałogi

Do ubytku masy kostnej przyczyniają się kawa, alkohol, nadmiar soli w diecie, mocna herbata oraz stosowanie narkotyków. Zaburzają one gospodarkę wapniową i przyśpieszają ubytek masy kostnej. Należy podkreślić wybitnie szkodliwy wpływ nałogowego palenia papierosów. Uzależnienie to powoduje, że do organizmu trafiają znaczne ilości kadmu – bardzo szkodliwego pierwiastka ciężkiego, który może niszczyć kości.

Niektóre choroby

Pojawieniu się osteoporozy w młodym wieku mogą sprzyjać niektóre choroby. Należą do nich nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), układowe choroby zapalne (reumatoidalne zapalenie stawów, choroby układowe tkanki łącznej). Niektóre schorzenia, mogące przyczyniać się do rozwoju osteoporozy, zaskakują. Przykładem jest depresja; w chorobie wydziela się noradrenalina, która – gdy wydzielana jest w nadmiarze – uszkadza komórki budujące kości. Osteoporoza w młodym wieku może ponadto wiązać się np. z nadczynnością tarczycy i przytarczyc, chorobami nerek, szpiczakiem, cukrzycą.

Niektóre leki

Grupą leków, którą najczęściej wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju osteoporozy, są hormony steroidowe (Metypred, Encorton). Kolejne to: leki przeciwpadaczkowe, gastroprotekcyjne (inhibitory pompy protonowej), cytostatyki (stosowane w chorobach nowotworowych), heparyna.

Inne czynniki

Do przyśpieszonego obniżenia gęstości kości i rozwoju osteoporozy wcześniej, niż wynikałoby to z wieku biologicznego, mogą przyczynić się również: niska, ale też i nadmierna masa ciała, słabo rozwinięty układ mięśniowy, wrodzone wady układu kostno-stawowego, przebyte złamania i urazy kości.

Profilaktyka. Jak dbać o kości?

Osteoporoza jest chorobą podstępną, można jej jednak zapobiec. Profilaktyka to przede wszystkim:

• Regularna aktywność fizyczna przez całe życie.
• Ćwiczenia fizyczne oraz różne formy aktywności, adekwatne do wieku. U dzieci chodzi zwłaszcza o naturalny, spontaniczny ruch.
• Prawidłowe odżywianie: regularne spożywanie produktów mlecznych (kefiry/jogurty, sery), warzyw (fasola, soja, szpinak, kapusta włoska), owoców, ryb, płatków owsianych, zarodków pszennych, orzechów, nasion.
• Wypijanie 1,5–2 l płynów dziennie.
• Dbanie o właściwą masę ciała (niewskazana jest zarówno niska masa ciała, jak i nadwaga).
• Regularna kontrola gospodarki hormonalnej u kobiet.
• Rezygnacja z nałogów.
• Wczesne rozpoznanie i leczenie chorób ogólnoustrojowych.
• Suplementacja witaminą D (w naszej szerokości geograficznej przez cały rok w ilości 1000–2000 j.m./dobę).
• Profilaktyczne badanie lekarskie narządu ruchu w 40.–45. roku życia.

Konsultacja medyczna:

Izabella Gładysz, reumatolog, Grupa LUX MED

Korzystałam z:

1. „Osteoporoza. Jak zapobiegać jej wystąpieniu, jak żyć, kiedy już jest”, Jerzy Stodolny, wyd. ZL Natura 2012,
2. „Jak leczyć osteoporozę. Poradnik dla chorych”, Jarosław Niebrzydowski, wyd. Psychoskok 2016,
3. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/nie-zlam-sie.