Ból pleców – rodzaje, przyczyny, leczenie i ćwiczenia

Ból pleców to powszechnie występująca dolegliwość, która może dotknąć osoby w każdym wieku. Bardzo często występuje ból dolnej części pleców, spowodowany zmianami zwyrodnieniowymi w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Ból z tyłu pleców może być spowodowany także zmianami w innych odcinkach kręgosłupa. Z kolei ból z lewej prawej strony pleców może pochodzić od wątroby, nerek czy trzustki. Jakie są możliwe przyczyny bólu pleców i kiedy ból powinien zaniepokoić?

Ból w dolnej części pleców – przyczyny bezpośrednie

Ból pleców w odcinku lędźwiowo-krzyżowym najczęściej występuje na skutek uszkodzenia mechanicznego struktur składających się na ten obszar, tzn. kręgów, krążków międzykręgowych, ścięgien, więzadeł, mięśni, nerwów lub stawów. Uszkodzenia mechaniczne tkanek kręgosłupa występują z powodu:

• zmian zwyrodnieniowych i zwyrodnieniowo-wytwórczych odcinka lędźwiowego; często tego typu schorzenia wywołują ból pleców na dole promieniujący do nóg, a nawet wyższych segmentów kręgosłupa. Przyczyną silnego bólu pleców jest rwa kulszowa; objawy rwy to poza bólem pleców także ból promieniujący do pośladka oraz tylnej części uda i łydki, niedowład kończyny dolnej, osłabienie siły mięśniowej, a nawet zaburzenie pracy zwieraczy,
• zmian kompresyjnych, osteoporotycznych, innych zaburzeń związanych z ubytkiem tkanki kostnej kręgów i osłabienia ich struktury przy jednoczesnym nacisku ciężaru wyższych partii kręgosłupa, prowadzącego do złamań,
• zapalenia korzonków, czyli ucisku na korzenie nerwowe i rozwoju stanu zapalnego; gdy rozwija się zapalenie korzonków, objawy to silny ból w dole pleców, mrowienie i drętwienie oraz utrata siły mięśniowej w kończynach,
• uszkodzeń krążków międzykręgowych i przesuwania się ich w przestrzeniach międzykręgowych,
• przeciążeń układu mięśniowo-ścięgnistego kręgosłupa i tkanek przykręgosłupowych,
• nowotworów kręgosłupa; w przebiegu raka kręgosłupa objawy obejmują zarówno bóle pleców, jak i drętwienie i mrowienie kończyn, niedowłady czy porażenia,
• nawykowej, nieprawidłowej budowy ciała i wrodzonych wad postawy oraz anomalii w budowie układu kostno-mięśniowego; ból mięśni pleców może być spowodowany ich nadmiernym napięciem, wynikającym np. ze stresu, nadmiernego przeciążenia pleców czy niewystarczającej regeneracji potreningowej.

Ból w dolnej części pleców – przyczyny pośrednie

Promieniujący ból w stronę dolnego kręgosłupa niesłusznie może być odczytywany jako ból pleców. Jest on jedynie efektem zaburzeń funkcjonowania organów wewnętrznych miednicy, zmian nowotworowych, niegroźnych dolegliwości menstruacyjnych czy ciąży.

Do przyczyn pośrednich wywołujących ból pleców na dole należą:

• zaburzenia pracy nerek, trzustki, narządów rodnych (kolka nerkowa, kamienie nerkowe wywołują pulsacyjny ból pleców na dole z prawej strony bądź z lewej, w zależności od objętej infekcją nerki; zapalenie trzustki wywołuje tępy i ciągły ból pleców na dole; ból pleców na dole występuje również w przebiegu zapalenia pęcherzyka żółciowego, silnych zaparć i nadwrażliwości jelit),
• otyłość, siedzący tryb życia,
• przebyte oraz odnawiające się urazy,
• wiek ok. 60 lat,
• ciąża.

Ból pleców z lewej strony

Jeśli dolegliwości bólowe pleców zlokalizowane są z lewej strony, może świadczyć to o promieniowaniu bólu z narządów wewnętrznych. Jedną z najpoważniejszych przyczyn bólu pleców pod łopatkami z lewej strony może być zawał serca. Wówczas bólowi, który może promieniować do obojczyka i ramienia, towarzyszą nudności, pieczenie w klatce piersiowej, wymioty, kołatanie serca czy omdlenia.

Inne przyczyny bólu pleców po lewej stronie to:

• kamica nerkowa
• urazy lub schorzenia lewego płuca,
• zapalenie lub uraz trzustki,
• schorzenia lewego jajnika (stany zapalne, torbiele, nowotwory),
• choroby jelit.

Ból pleców z prawej strony

Podobnie, jak w przypadku bólu zlokalizowanego po lewej stronie, także ból pleców na dole po prawej stronie zazwyczaj spowodowany jest dolegliwościami narządów wewnętrznych. Może to być efektem schorzeń wątroby, kamicy żółciowej, stanów zapalnych lub nowotworów prawego jajnika czy kamicą nerkową.

Ból pleców między łopatkami

Ból pleców pod łopatką spowodowany może być zmianami w obrębie struktur kostnych i mięśniowych: zwyrodnieniami kręgosłupa, zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, dyskopatiami czy wadami postawy. Inne możliwe przyczyny bólu pleców w górnej części to zmiany chorobowe obejmujące płuca, serca, tarczycę czy piersi. W przypadku bólu kręgosłupa piersiowego objawy są szczególnie niepokojące wówczas, gdy bólowi pleców towarzyszy kłucie w okolicy serca, duszności, nudności czy drętwienie i mrowienie kończyn górnych.

Ból pleców w ciąży

Ból w plecach może występować w przebiegu ciąży i przypadłość ta nie należy do rzadkości. Wiele kobiet w ciąży uskarża się na ból w plecach, zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, co wynika z przybierania na wadze i zmiany środka ciężkości. Wydzielana w czasie ciąży relaksyna odpowiada za rozluźnienie więzadeł, rozszerzeniu ulega miednica, ponadto wiele kobiet w ciąży przyjmuje niewłaściwą, lekko zgarbioną postawę. Wszystko to sprzyja powstaniu bólu pleców już od pierwszego trymestru ciąży.

Kiedy ból pleców w ciąży jest niebezpieczny? Zaniepokoić powinno współwystępowanie takich objawów jak:

• wymioty i nudności,
• silne bóle brzucha,
• skurcze macicy,
• krwawienia z dróg rodnych,
• wysoka gorączka.

Ból pleców u dzieci

Gdy u dziecka pojawia się ból pleców, przyczyna może być oczywista – dziecko przyjmuje niewłaściwą postawę ciała, co prowadzi do nadmiernego napięcia mięśni pleców. Bólowi pleców sprzyja także noszenie zbyt ciężkiego plecaka, urazy układu ruchu, a także wrodzone wady postawy. Rzadsze przyczyny to zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, a także schorzenia narządów jamy brzusznej.

Co na ból pleców – ćwiczenia i fizykoterapia

Kiedy pojawia się nagły i silny ból pleców na dole, warto przyjąć odciążającą pozycję ułożeniową. Pozycja dobierana jest w zależności od rodzaju bólu i innych objawów. Uniwersalna jest pozycja „krzesełkowa”, polegająca na leżeniu na plecach z nogami ugiętymi w kolanach i biodrach do 90 st. i opartymi np. na krześle. Kręgosłup odciąża również pozycja embrionalna, która działa także przeciwbólowo. Podczas leżenia na boku warto podłożyć między kolana poduszkę lub zwinięty koc, dla odciążenia górnego biodra i zapewnienia prawidłowych krzywizn kręgosłupowi.

Prawidłowa postawa jako nawyk powinna być pielęgnowana od najmłodszych lat. Na stan kręgosłupa wpływa to, w jaki sposób dziecko siedzi podczas zabawy, a później jako dorosły w pracy, w samochodzie, przy stole podczas posiłku czy w wolnych chwilach, odpoczywając na sofie z książką. Przyjmując krzywą pozycję, obciążającą szyję, kark i lędźwie, niekorzystnie oddziałujemy na nasz kręgosłup. Odpowiednie i ergonomiczne miejsce pracy jest niezwykle ważne dla stanu zdrowia naszych pleców. Ale nie mniej istotna jest nasza postawa w czasie poza pracą. Nienaturalna zaburza pracę mięśni, wskutek czego różne odcinki kręgosłupa są nierównomiernie obciążone. Wady postawy prowadzą do zwyrodnień i uszkodzeń stawów, czyli w konsekwencji do chronicznego bólu.

W leczeniu bólu pleców na dole wykorzystuje się elementy rehabilitacji ruchowej i fizjoterapii. Ćwiczenia na ból pleców na dole polegają na wzmocnieniu osłabionych i wiotkich partii mięśni, rozciągnięciu przykurczonych struktur mięśniowych i stawowych oraz odpowiedniej relaksacji po wysiłku i w ciągu dnia. Szczególnie poleca się gimnastykę poranną i korekcyjną jako część rehabilitacji leczniczej, ale również jako profilaktykę wystąpienia zmian strukturalnych kręgosłupa. Ćwiczenia ruchowe warto uzupełnić masażem i terapią manualną, aktywnością rekreacyjną i zmianą trybu życia na bardziej aktywny.

W fizykoterapii bólu odcinka lędźwiowo-krzyżowego wykorzystuje się elektroterapię, ultradźwięki, termoterapię, laseroterapię i magnetoterapię.

Gdy rehabilitacja nie przynosi oczekiwanych efektów i stan pacjenta pogarsza się, niezbędna jest operacja chirurgiczna odciążająca uciśnięte tkanki kręgosłupa i przebudowująca jego konstrukcję.

Bibliografia:

1. Milanow I., Zespół bólowy kręgosłupa; Pediatr Med. Rodz., 2014, 10(3)
2. Dobrzaniecka A., Pogorzała A., Wybrane zagadnienia profilaktyki i postępowania w zespołach bólowych odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa; Horyzonty współczesnej fizjoterapii.