Kserostomia, czyli nadmierna suchość w jamie ustnej. Jak jej zaradzić?

Kserostomia to dolegliwość objawiająca się suchością w ustach. Najczęściej dotyka ona osoby starsze oraz pacjentów obciążonych różnymi chorobami i stosujących niektóre leki. Nieprawidłowa sekrecja śliny negatywnie wpływa na rozmaite aspekty życia i może prowadzić do niebezpiecznych powikłań. Do jakiego lekarza udać się przy zmniejszonym wydzielaniu śliny? Na czym polega leczenie kserostomii? 

Co to jest kserostomia?

Kserostomia to określenie oznaczające odczucie suchości w jamie ustnej, najczęściej spowodowane niedostatecznym wydzielaniem śliny. Wyróżnia się kserostomię prawdziwą (łac. xerostomia vera) wywołaną nieprawidłowym działaniem gruczołów ślinowych oraz kserostomię rzekomą (łac. xerostomia spuria), która jest subiektywnym uczuciem braku śliny pomimo właściwego funkcjonowania ślinianek. 

Jakie są przyczyny suchości w ustach?

Kserostomia nie jest uznawana za chorobę, a jedynie objaw wywołany różnymi czynnikami. Najczęściej suchość w ustach odczuwają osoby starsze, co jest związane z procesami starzenia się organizmu. Po 60. roku życia problemy z wysuszoną śluzówką jamy ustnej pojawiają się 3 razy częściej niż u młodszych osób dorosłych. Poza tym kserostomia może wynikać z występowania różnych schorzeń, w tym: 

• źle kontrolowanej cukrzycy, 
• autoimmunologicznych chorób tarczycy, 
• chorób neurologicznych: choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, 
• schorzeń autoimmunologicznych: zespołu Sjögrena, reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego, 
• chorób zakaźnych: wirusowego zapalenia wątroby typu C, 
• chorób ziarniniakowych: gruźlicy i sarkoidozy. 

Ponadto suchość w jamie ustnej mogą indukować inne czynniki, np.: 

• niektóre leki: przeciwhistaminowe, przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, moczopędne, przeciwbólowe, przeciwnadciśnieniowe, 
• stosowanie używek: alkoholu, papierosów, kofeiny, 
• narażenie na stres, silny i przewlekły, 
• stany lękowe, 
• odwodnienie, 
• niedobór żelaza, kwasu foliowego, witaminy A, 
• chemioterapia i radioterapia nowotworów okolic głowy i szyi. 

Objawy kserostomii

Ślina pełni bardzo istotne funkcje w organizmie. Jej obecność jest ważna do zachowania prawidłowych funkcji trawiennych oraz nawilżania błony śluzowej jamy ustnej. Oprócz tego wpływa na zmysł smaku oraz utrzymanie odpowiedniego pH środowiska w początkowym fragmencie układu pokarmowego. To dzięki niej zapewniony jest rozwój prawidłowej mikroflory bakteryjnej oraz ochrona przed rozmnażaniem się drobnoustrojów chorobotwórczych. Kiedy zabraknie śliny, utrudnione jest żucie i połykanie pokarmów, a także mówienie. Niektórzy chorzy mierzą się także z: 

• zaburzonym odczuwaniem smaku, 
• pieczeniem jamy ustnej, 
• chrypką, 
• bólem gardła. 

Podczas jedzenia posiłku często pojawia się potrzeba popijania pokarmu. Trudności w spożywaniu suchych produktów oraz podrażnienia powstające po jedzeniu pikantnych potraw sprawiają, że chorzy często rezygnują z tego typu żywności. Niedostateczna ilość wydzielanej śliny sprzyja też różnym problemom stomatologicznym, np. próchnicy, demineralizacji zębów czy kandydozie.

Diagnostyka kserostomii

Pacjent cierpiący na suchość w jamie ustnej zwykle trafia z tym problemem do lekarza rodzinnego, choć pomocy może szukać też u periodontologa. Podstawą diagnostyki zaburzeń wydzielania śliny jest wywiad medyczny, który pomoże w ustaleniu przyczyn dolegliwości. Lekarz pod uwagę bierze przede wszystkim występujące choroby ogólnoustrojowe, zażywane leki oraz leczone nowotwory. Kolejny etap to badanie przedmiotowe, obejmujące: 

• wnikliwe obejrzenie jamy ustnej, 
• palpacyjną ocenę ślinianek, 
•  sprawdzenie wyglądu i konsystencji śliny, 
• określenie obecności (lub braku) chorób zębów i dziąseł oraz innych schorzeń jamy ustnej. 

Wśród metod diagnostycznych stosowana jest sialometria, polegająca na oznaczeniu szybkości wydzielania śliny oraz sialografia, czyli badanie RTG ślinianek. Kserostomię prawdziwą stwierdza się, gdy sekrecja śliny spoczynkowej jest nie większa niż 0,1 ml/min, natomiast wydzielanie śliny pobudzonej wynosi mniej niż 0,7 ml/min. W kserostomii rzekomej wydzielanie śliny nie odbiega od normy i wynosi odpowiednio 0,3-0,4 ml/min (wydzielanie śliny spoczynkowej) i 1-2 ml/min (wydzielanie śliny stymulowanej). 

Sposoby leczenia zaburzeń wydzielania śliny

Leczenie kserostomii ma na celu zmniejszenie dyskomfortu w jamie ustnej. Jeśli za dolegliwość odpowiedzialne są stosowane leki, możliwość zmiany terapii daje szansę na przywrócenie prawidłowej sekrecji. W innych przypadkach leczenie jest przede wszystkim objawowe. Zastosowanie znajdują tutaj preparaty sztucznej śliny dostępne w postaci pastylek do ssania, żeli, płukanek, gum do żucia czy past do zębów.  

Domowe sposoby leczenia kserostomii opierają się na częstym piciu wody i ssaniu kostek lodu. Osoby cierpiące na omawiane schorzenie powinny dbać o higienę jamy ustnej oraz regularnie kontrolować stan zębów, aby nie dopuścić do powikłań chorobowych. Jeżeli stwierdzono kserostomię rzekomą, konieczna będzie dodatkowo wizyta u psychologa lub psychoterapeuty. 

Bibliografia: 

1. Guzik Ł., Kamysz E., Kserostomia – więcej niż suchość w jamie ustnej, Farmakoterapia 2009, tom 65, nr 6, 411-414. 
2. Guzik Ł., Kserostomia — obraz kliniczny i terapia, Medycyna Paliatywna w Praktyce 2010, 4, 1: 14-17. 
3. Mielnik-Błaszczak M., Kosek K., Hoehne D., Ciurysek M., Schabowski J., Kserostomia – problem dotykający coraz większą część populacji, Medycyna Ogólna 2009, 15 (XLIV), 3, 443-449.