Co to jest agnozja i skąd się bierze? Jakie wyróżniamy rodzaje agnozji?

Zdarza się, że w wyniku niektórych chorób neurologicznych dochodzi do zaburzeń odbierania bodźców słuchowych, wzrokowych czy czuciowych, niemających związku z chorobami narządów zmysłów – oczu, uszu. Agnozja to niezdolność rozpoznawania zjawisk, osób oraz rzeczy.

Najczęstszym rodzajem agnozji jest agnozja wzrokowa. Zaburzenie to znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie osoby chorej – objawu nie należy ignorować, gdyż nagłe pojawienie się agnozji może świadczyć m.in. o udarze lub nowotworze mózgu. Diagnostyka i leczenie agnozji opierają się na poszukiwaniu przyczyny, która ją wywołała.

Agnozja – co to jest?

Agnozja (z języka greckiego ‘nieświadomość, nieznajomość’) to zaburzenie doznań czuciowych występujące mimo zachowanych funkcji narządów zmysłów. Termin został wprowadzony przez Sigmunda Freuda pod koniec XIX w.

Chory traci zwykle zdolność rozpoznawania oczywistych dla otoczenia przedmiotów oraz zdarzeń. Najczęstszym rodzajem agnozji jest agnozja wzrokowa. Zaburzenie to może wystąpić u człowieka w każdym wieku, choć najczęściej notuje się je u osób starszych, mających większe predyspozycje do rozwinięcia uszkodzeń w obszarze mózgu, takich jak udar czy guz mózgu.

Agnozja – przyczyny

Do agnozji mogą doprowadzić wszystkie stany powodujące uszkodzenia mózgu. Do przyczyn agnozji zaliczamy:

• udar,
• uraz,
• nowotwór mózgowia,
• krwawienie wewnątrzczaszkowe,
• choroby neurodegeneracyjne,
• choroby otępienne, takie jak parkinson,
• zakażenia ośrodkowego układu nerwowego.

Rozpoznanie przyczyny opiera się na całościowym obrazie klinicznym pacjenta – innych objawach oraz wynikach badań dodatkowych.

Rodzaje agnozji

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje agnozji, zależnie od zmysłu, którego dotyka zaburzenie.

Pierwszym rodzajem jest agnozja wzrokowa, czyli niemożność rozpoznania przedmiotów, zjawisk oraz osób za pomocą zmysłu wzroku. Wynika zwykle z obustronnego uszkodzenia płatów skroniowych. Agnozja wzrokowa jest częścią składową zespołu płata potylicznego. Problem nie wynika z uszkodzenia narządu wzroku ani z afazji, czyli niezdolności nazywania widocznych przez chorego przedmiotów czy też zjawisk. Osoba z agnozją nie rozumie tego, co widzi. Czasami zdarza się, że chory potrafi zidentyfikować przedmiot za pomocą innych zmysłów niż wzrok – na przykład dotykiem czy słuchem. Jednym z rodzajów agnozji wzrokowej jest prozopagnozja, czyli niezdolność rozpoznania twarzy znanych sobie osób.

Szczególne rodzaje agnozji wzrokowej to:

• prozopagnozja – niemożność rozpoznania twarzy znanej osoby,
• agnozja przestrzenna – nierozpoznawanie swojego otoczenia,
• achromatopsja – nierozróżnianie kolorów od siebie,
• aleksja – niemożność rozpoznawania liter,
• autotopagnozja – niemożność rozpoznawania własnej osoby, swoich części ciała; przykładem może być agnozja palców, która polega na braku umiejętności wskazania poszczególnych palców u rąk oraz u stóp

Agnozja słuchowa to trudności z rozpoznawaniem dźwięków. Zaburzenie powstaje w wyniku uszkodzenia okolic skroniowych prawej półkuli mózgu. Chory nie potrafi zwykle rozpoznawać mowy, może również nie rozpoznawać dźwięków, melodii, znanych piosenek. Funkcjonowanie aparatu słuchowego natomiast jest całkowicie prawidłowe.

Agnozja dotykowo-czuciowa to niezdolność rozpoznawania przedmiotów (ich kształtu, faktury) za pomocą dotyku. Dotyczy zarówno znajomych, jak i nieznajomych obiektów. Jednym z przykładów tej agnozji jest astereognozja. W tym przypadku pacjent jest w stanie narysować dany przedmiot, odczytać jego właściwości oraz nazwać go. Astereognozji często towarzyszą zaburzenia przestrzenne.

Agnozja – leczenie

Agnozja zwykle nie występuje jako objaw izolowany, jest częścią składową całego obrazu klinicznego pacjenta. Terapia polega na odnalezieniu przyczyny oraz zwalczaniu jej.

W diagnostyce agnozji poprzedzającej leczenie konieczne jest wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych, badań obrazowych mózgowia – tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub przezczaszkowej ultrasonografii dopplerowskiej.

Agnozja może samoistnie cofać się wraz z ustępowaniem niektórych chorób lub pozostać nawet do końca życia (np. po udarze mózgu). Jeśli przyczyną agnozji jest infekcja układu nerwowego, konieczne jest wdrożenie leczenia ukierunkowanego na przyczynę zakażenia – terapii antywirusowej lub antybiotykoterapii. W przypadku agnozji spowodowanej chorobami neurodegeneracyjnymi konieczne jest stosowanie leków przeciwotępiennych, które mają za zadanie zahamować postępujący proces.

U chorych cierpiących na agnozję stosuje się różnego rodzaju terapie rehabilitacyjne, mające poprawić funkcjonowanie. Nie zawsze są one jednak skuteczne i muszą być dobrane indywidualnie, zgodnie z typem agnozji oraz objawami dodatkowymi.