Encefalopatia wątrobowa – czym jest? Objawy i leczenie choroby

Encefalopatia wątrobowa to zaburzenia funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, które pojawiają się na skutek uszkodzenia wątroby przez substancje toksyczne. Organizm nie oczyszcza się ze szkodliwych substancji, co wpływa degenerująco na tkankę mózgową. Objawy encefalopatii wątrobowej to zaburzenia świadomości, zachowania i pamięci.

Co to jest encefalopatia wątrobowa?

Encefalopatia wątrobowa to zespół objawów neurologicznych, które pojawiają się w wyniku uszkodzenia wątroby i zaburzenia jej prawidłowego funkcjonowania. Narząd przestaje filtrować krew z substancji toksycznych, przez co nie są one usuwane z organizmu, ale wraz z krwią przedostają się do tkanek układu nerwowego, gdzie zaburzają przewodnictwo nerwowe.

Encefalopatia wątrobowa jest najcięższym powikłaniem chorób wątroby. Zwykle świadczy ona o zaawansowanej marskości wątroby. Wczesne rozpoznanie i szybkie włączenie terapii umożliwia zatrzymanie postępu choroby. Leczenie encefalopatii wątrobowej obejmuje nie tylko stosowanie środków farmakologicznych, ale także wdrożenie specjalnej diety, której celem jest ograniczenie ilości spożywanego białka.

Rodzaje encefalopatii wątrobowej

Encefalopatia wątrobowa dzieli się na:

• jawną – postać ostra i przewlekła,
• utajoną – objawy stwierdza się jedynie w badaniach psychometrycznych.

W przypadku formy utajonej objawy są tak niewielkie, że wręcz niezauważalne. Chorobę więc można najczęściej wykryć jedynie przez testy kliniczne. Ze względu na czas trwania, objawy encefalopatii wątrobowej podzielono także na formę:

• epizodyczną,
• nawracającą,
• przewlekłą.

Przyczyny wystąpienia encefalopatii wątrobowej

Encefalopatii wątrobowa powstaje na skutek uszkodzenia wątroby i zaburzenia jej czynności. Najczęściej stwierdza się ją u pacjentów, którzy cierpią na zapalenie lub marskość wątroby. W wyniku nieprawidłowej detoksykacji we krwi zostają substancje, które mają szkodliwy wpływ na tkankę mózgową. Należą do nich m.in. produkty przemiany niektórych leków, amoniak, fenole, kwasy tłuszczowe, mangan, tioalkohole oraz fałszywe neuroprzekaźniki (oktopamina, beta-fenyloetyloamina).

Czynniki wyzwalające objawy encefalopatii wątrobowej u osób z chorobami wątroby to:

• krwawienie z przewodu pokarmowego,
• zaburzenia wodno-elektrolitowe,
• spożycie dużej ilości alkoholu,
• spadek stężenia glukozy we krwi,
• zaparcia,
• niedożywienie,
• zaburzenia czynności nerek,
• infekcja bakteryjna lub wirusowa,
• uraz mechaniczny,
• stan po zabiegu chirurgicznym,
• niedotlenienie.

Objawy encefalopatii wątrobowej

U około 70 proc. pacjentów z uszkodzeniem wątroby występuje utajona postać choroby. Rozwija się ona bezobjawowo i powoli. Pierwsze zwiastuny encefalopatii wątrobowej to zaburzenia snu, problemy z koncentracją, zapamiętywaniem i uczeniem się nowych rzeczy. Można zaobserwować także zaburzony refleks, osłabioną reakcję na bodźce zewnętrzne i spowolnienie psychofizyczne. Zmienia się również zachowanie chorego. Staje się drażliwy i popada w skrajne emocje. Inne objawy encefalopatii wątrobowej to:

• zaburzenia orientacji przestrzennej, snu, czuwania i nastroju,
• upośledzenie mowy,
• grubofaliste drżenie rąk,
• zaburzenia pisma,
• charakterystyczny, nieprzyjemny zapach z ust (cuchnięcie wątrobowe),
• zaburzenia metaboliczne,
• śpiączka.

Objawy neurologiczne encefalopatii wątrobowej ze względu na stopień zaawansowania podzielono według 5-stopniowej skali:

• 0 – stan prawidłowy, brak objawów,
• 1 – problemy z koncentracją, częste i gwałtowne zmiany nastroju,
• 2 – zaburzenia orientacji, zachowania, funkcji poznawczych i pamięci, przymglenie,
• 3 – znaczne zaburzenia świadomości, otępienie, urojenia, reakcja tylko na silne bodźce,
• 4 – śpiączka, brak reakcji na bodźce.

Encefalopatia wątrobowa – diagnostyka

Chorobę można zdiagnozować za pomocą:

• wywiadu lekarskiego,
• badań laboratoryjnych (poziom we krwi: amoniaku, enzymów wątrobowych, potasu, sodu),
• badania elektroencefalograficznego (EEG),
• Skali CHESS -składa się na nią 9 pytań, na które pacjent musi odpowiedzieć. W zależności od wyniku określa się brak lub poziom choroby,
• wykluczenia innych chorób –  wykonuje się tu dodatkowe badania np. tomografię komputerową, rezonans magnetyczny czy poziom glukozy we krwi.

Encefalopatia wątrobowa – leczenie

Leczenie powinno rozpocząć się jak najszybciej od postawienia rozpoznania. Dzięki temu chory zyskuje szansę na spowolnienie lub zahamowanie postępu choroby. Celem terapii jest zmniejszenie poziomu substancji toksycznych w organizmie. W tym celu podaje się antybiotyki, środki przeczyszczające (laktuloza) i przyspieszające usuwanie amoniaku z organizmu (asparaginian ornityny). Ważne jest także leczenie przyczyny encefalopatii wątrobowej i zapobieganie wystąpienia obrzęku mózgu. Niekiedy konieczny jest przeszczep wątroby.

Dieta w encefalopatii wątrobowej

Duże znaczenie w leczeniu encefalopatii wątrobowej ma zmiana sposobu żywienia osoby chorej oraz stosowanie probiotyków, które przywracają prawidłową czynność układu pokarmowego. Dieta w encefalopatii wątrobowej ma na celu ograniczenie podaży białka zwierzęcego. Jego zawartość nie może przekraczać 0,5 g na kilogram masy ciała. U niektórych chorych może być konieczne żywienie dojelitowe, czyli wprowadzanie pokarmu do światła jelita przez zgłębnik lub cewnik.

Rokowania w encefalopatii wątrobowej

Rokowania w przypadku przewlekłej postaci encefalopatii wątrobowej są złe ze względu na zaawansowane procesy chorobowe w wątrobie. Natomiast u chorych z encefalopatią wątrobową postępującą powoli, u których wcześnie rozpoczęto terapię, istnieje duża szansa na zatrzymanie lub opóźnienie rozwoju choroby.