Skąd się bierze gorączka reumatyczna? Objawy u dzieci i dorosłych

Gorączka reumatyczna to choroba, która dotyka przede wszystkim osoby zamieszkujące kraje rozwijające się, choć w Polsce również zdarzają się przypadki zachorowań. Najczęściej chorują na nią dzieci w wieku szkolnym oraz młodzi dorośli do 25. roku życia. Szybka reakcja na objawy gorączki reumatycznej może zapobiec wystąpieniu poważnych powikłań. Jakie są przyczyny tej choroby? Na czym polega jej leczenie? 

Co to jest gorączka reumatyczna?

Gorączka reumatyczna (łac. febris rheumatica) to choroba autoimmunologiczna, powstająca na skutek zakażenia bakteryjnego paciorkowcem β-hemolizującym grupy A – Streptococcus pyogenes. Infekcja bakterią prowadzi do paciorkowego zapalenia gardła i migdałków, potocznie nazywanego anginą. U niektórych osób po ok. 3. tygodniach od infekcji gardła rozwija się gorączka reumatyczna jako powikłanie anginy. 

Choć częstość zachorowań na gorączkę reumatyczną w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych znacząco zmalała od czasu, gdy polepszył się dostęp do opieki medycznej i wprowadzono antybiotykoterapię, w Indiach i Afryce zapadalność nadal jest wysoka. Co roku na gorączkę reumatyczną choruje 470 tys. osób, a ponad 230 tys. umiera z powodu przewlekłej reumatycznej choroby serca. W krajach rozwiniętych liczba pacjentów z tym schorzeniem wynosi rocznie 0,5/100 tys. osób. 

Gorączka reumatyczna u dziecka

Dzieci to grupa najbardziej narażona na rozwój gorączki reumatycznej – chorują przede wszystkim w wieku 6-15 lat oraz młodzi dorośli, rzadko najmłodsi do 4. roku życia i sporadycznie osoby dorosłe do 45. roku życia. Z tego względu gorączka reumatyczna zaliczana jest do reumatycznych chorób dzieci i młodzieży. 

Jakie są przyczyny gorączki reumatycznej?

Gorączka reumatyczna jest nieprawidłową reakcją immunologiczną w odpowiedzi na infekcję bakteryjną. Rozwija się u osób predysponowanych genetycznie. W patogenezie najistotniejszą rolę odgrywają:  

• allele MHC klasy II,  
• gen kodujący białko zapalne ostrej fazy MBL, 
• różne antygeny HLA. 

Charakterystyczne objawy gorączki reumatycznej

Gorączka reumatyczna pojawia się około 2-3 tygodnie po anginie. Po kilkutygodniowym bezobjawowym okresie poprzedzającym chorobę u chorego może wystąpić: 

• zapalenie stawów – najczęstszy objaw gorączki reumatycznej, występujący u 80% pacjentów. Chory ma gorączkę oraz silne bóle stawów, którym towarzyszy obrzęk, zaczerwienienie i ocieplenie okolicy objętej procesem zapalnym. Choroba atakuje przede wszystkim stawy kolanowe, skokowe, nadgarstki i łokcie. Stawy zajęte są niesymetrycznie, zapalenie „wędruje” obejmując jedno miejsce, a następnie ustępuje i przenosi się w inne, 
• zapalenie serca – najczęściej dochodzi do zapalenia wsierdzia, które może współistnieć z zapaleniem mięśnia sercowego oraz osierdzia. Objawy te prowadzą do powiększenia sylwetki serca, patologicznych szmerów, zastoinowej niewydolności krążenia, zaburzeń rytmu serca, dolegliwości w klatce piersiowej, duszności i kaszlu. U najmłodszych dzieci zapalenie serca to często jedyna, a zarazem najcięższa postać gorączki reumatycznej, 
• mimowolne nieprawidłowe ruchy ciała (pląsawica mniejsza, inaczej pląsawica Sydenhama) – dotyczy 10-20% chorych; niekiedy jest jedynym objawem gorączki reumatycznej. Pojawia się późno, dopiero po okresie 6-8 miesięcy od zachorowania. Charakteryzuje się nagłymi, szybkimi, mimowolnymi ruchami tułowia, rąk, mięśni twarzy i języka. Zaburzenia motoryczne ustępują podczas snu, a nasilają się pod wpływem stresu i zmęczenia. Ponadto występuje hipotonia mięśniowa, zaburzenia chodu i pogorszenie pisma. Pląsawica mniejsza nie pojawia się u dorosłych mężczyzn i dzieci w wieku przedszkolnym, 
• rumień brzeżny i guzki skórne – na tułowiu lub kończynach widoczne są jasnoróżowe zmiany skórne z wolnym środkiem. Rumień nasila się po ciepłej kąpieli, ma charakter wędrujący. Wysypce nie towarzyszy świąd. 

Ile trwa gorączka reumatyczna? Ostry rzut choroby trwa zwykle 4-6 tygodni. Zapalenie stawów, nawet jeśli nie jest leczone, ustępuje po 2-3 tygodniach. Pląsawica zanika po 1-2 tygodniach, natomiast guzki podskórne po upływie 2 miesięcy. 

Diagnostyka gorączki reumatycznej

W diagnostyce gorączki reumatycznej wykorzystywane są zmodyfikowane kryteria Johnsa, które zostały zaprezentowane w poniższej tabeli. Aby rozpoznać chorobę, konieczne jest spełnienie przez pacjenta dwóch kryteriów większych (zaliczają się do nich główne postaci choroby) lub jednego kryterium większego i dwóch mniejszych.  

Ponadto muszą zaistnieć dowody świadczące o przebytej infekcji, tj. w posiewie wymazu z gardła lub w szybkim teście antygenowym obserwuje się podwyższone bądź narastające miano przeciwciał przeciwpaciorkowcowych w surowicy. W rozpoznaniu choroby pomocne mogą być też badania obrazowe, takie jak RTG klatki piersiowej czy elektrokardiografia. 

Jak leczy się gorączkę reumatyczną?

W leczeniu gorączki reumatycznej kluczowe jest szybkie rozpoznanie symptomów i wdrożenie antybiotykoterapii. Podjęcie leczenia we wczesnej fazie choroby może zapobiec najczęstszym powikłaniom, jakimi są zapalenie serca oraz przewlekła choroba reumatyczna serca. Ostry rzut choroby wymaga domięśniowego lub doustnego podania penicyliny. Chory leczony jest również lekami przeciwzapalnymi. Gorączka reumatyczna często nawraca, dlatego po wyzdrowieniu ważne jest wykonywanie badań kontrolnych i niezwłoczne zgłaszanie się do lekarza, gdy ponownie pojawią się objawy chorobowe. 

Jak uchronić dziecko przed gorączką reumatyczną?

Profilaktycznym działaniem, które może ustrzec przed gorączką reumatyczną, jest skuteczne leczenie anginy. Im wcześniej zostaną podane antybiotyki podczas infekcji, tym większe szanse na zapobiegnięcie rozwojowi gorączki reumatycznej. Obecnie nie istnieje szczepionka przeciwko gorączce reumatycznej, ale trwają prace nad jej opracowaniem. 

Bibliografia: 

1. Szczygielska I., Hernik E., Kołodziejczyk B., Gazda A., Maślińska M., Gietka P., Rheumatic fever – new diagnostic criteria, Reumatologia 2018; 56, 1: 37-41. 
2. Szczygielska I., Hernik E., Rutkowska-Sak L., Wierzbowska M., Marusak-Banacka M., Gorączka reumatyczna – choroba, która nadal istnieje, Reumatologia 2008; 46, 5: 295-299. 
3. Webb R., Grant C., Harnden A., Acute rheumatic fever, British Medical Journal, 2015.