Hipotrofia – co to jest? Przyczyny, objawy i leczenie hipotrofii

Najczęściej mówimy o hipotrofii wewnątrzmacicznej. Polega ona na zbyt niskiej masie ciała płodu, co zaburza jego prawidłowy rozwój. Hipotrofia wewnątrzmaciczna wiąże się również z hipotrofią u noworodków, które rodzą się z niską masą urodzeniową. W zależności od oddziaływania na symetrię płodu, hipotrofię dzielimy na symetryczną i asymetryczną.

Hipotrofia – co to jest?

Hipotrofia to pojęcie określające zbyt niską masę ciała u płodu i noworodka. Hipotrofię płodu rozpoznajemy, gdy masa ciała płodu jest niższa niż wartość 10 percentyla odpowiednich siatek centylowych. Hipotrofia u noworodka urodzonego o czasie oznacza wagę dziecka mniejszą niż 2500 g. Oczywiście należy wziąć pod uwagę, że wcześniak z hipotrofią to niejako stan oczywisty, gdyż dziecko urodzone przedwcześnie zawsze będzie miało niską masę.

Rodzaje hipotrofii

Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje hipotrofii w zależności od tego, co dzieje się z symetrią ciała dziecka. Symetryczna hipotrofia płodu polega na mniejszej masie ciała, ale zachowane są proporcje głowy, kończyn i obwodu brzucha. Może pojawić się do 20. tygodnia ciąży – do tego momentu może zadziałać czynnik patogenny, wywołujący schorzenie – i stanowi 20 proc. przypadków.

Hipotrofia asymetryczna charakteryzuje prawidłowa wielkość główki i nóżek przy zbyt małym obwodzie brzucha. Rodzaj zaburzeń zależy od tego, w którym okresie ciąży zadziałały niekorzystne czynniki. Niedobór masy urodzeniowej wiąże się z zaburzeniem funkcjonowania wielu narządów i może mieć poważne konsekwencje. Niedorozwój dotyczy wszystkich narządów oprócz serca, mózgu i nadnerczy. Hipotrofia asymetryczna może pojawić się po 20. tygodniu ciąży i stanowi 80 proc. wszystkich jego wystąpień. 

Hipotrofia – przyczyny

Hipotrofia noworodkowa często ma znaną przyczynę, ale czasami nie udaje się jej ustalić. Jeżeli etiologia choroby jest znana, można starać się wdrożyć leczenie jeszcze w łonie matki. Wówczas dziecku szybko udaje się dogonić rówieśników i powikłania, jakie może nieść za sobą niska waga, stają się mniejsze.

Częstą przyczyną hipotrofii są wady w budowie i funkcjonowaniu łożyska. Łożysko odpowiada za przepływ krwi od matki do dziecka, dzięki czemu dostarczana jest odpowiednia ilość tlenu i składników odżywczych. Jeżeli struktura nie spełnia swoich funkcji, dziecko jest niedotlenione i niedożywione. Łożysko może źle funkcjonować wskutek przedwczesnego starzenia się, procesów zakrzepowych wewnątrz struktury oraz częściowego odklejenia.

Większa tendencja do hipotrofii występuje w ciążach mnogich, gdyż wówczas łożysko może być niewydolne wskutek konieczności zaopatrywania kilku płodów. Ponadto do hipotrofii mogą prowadzić schorzenia matki: nadciśnienie tętnicze i inne choroby układu krążenia, cukrzyca, zaburzenia pracy nerek, niedożywienie, wady macicy. Na hipotrofię wpływ mają używki stosowane przez ciężarną, zwłaszcza papierosy, ale też narkotyki i alkohol. Hipotrofia wiąże się także z infekcjami wewnątrzmacicznymi na skutek infekcji ciężarnej. Najpoważniejsze w skutkach choroby, które mają bardzo niekorzystny wpływ na rozwój płodu, to: cytomegalia, toksoplazmoza i ospa wietrzna.

Kolejną grupą przyczyn hipotrofii są zaburzenia rozwojowe układów samego płodu. Zaliczamy tu wady wrodzone układu pokarmowego, serca oraz zespoły i wady genetyczne. W części z tych schorzeń stan dziecka poprawić mogą leki lub zabieg operacyjny jeszcze przed urodzeniem, w łonie matki.

Diagnostyka hipotrofii

Hipotrofię wykrywa się u płodu podczas rutynowo wykonywanych badań ultrasonograficznych (USG), w czasie których mierzy się parametry rozwojowe dziecka. Najczęstszym badanym wskaźnikiem jest obwód brzuszka. Parametry wskazujące na hipotrofię zawsze powinny budzić niepokój lekarza i kwalifikować pacjentkę do poszerzonej diagnostyki. Im wcześniej zdiagnozowana zostanie choroba, tym szybciej możliwe jest wdrożenie prawidłowego leczenia, co z kolei zmniejsza liczbę i zakres powikłań.

Jak rozwija się dziecko hipotroficzne?

Noworodki z hipotrofią stanowią bardzo zróżnicowaną grupę i nikt nie jest w stanie przewidzieć, jakie konsekwencje wywoła niedowaga. Zdarza się, że hipotrofik rozwija się całkowicie normalnie i nie ma żadnych odchyleń od normy w okresie niemowlęcym i dziecięcym. Pewne jest jednak, iż takie dziecko powinno podlegać regularnym, częstszym niż dzieci z prawidłową masą ciała, kontrolom lekarskim i badaniom przesiewowym.

Leczenie hipotrofii płodu

Gdy podczas badania USG IUGR zostanie stwierdzona hipotrofia, należy podjąć kroki, aby wspomóc rozwój dziecka. W tym celu pobudzony musi zostać przepływ krwi do łożyska. Przy leczeniu hipotrofii płodu czasem konieczne jest przyjmowanie środków farmaceutycznych – lekarze przepisują leki wspomagające przepływ krwi.

Lekarze najczęściej zalecają matkom leżenie na lewym boku, ponieważ ta pozycja ułatwia dotlenienie płodu przez lepsze ukrwienie macicy, oraz zmianę diety. Powinna być bogata w magnez, kwas foliowy i witaminę C, ubogą natomiast w czerwone mięso.

Hipotrofia – powikłania

U ą występuje wzrost ryzyka niedotlenienia w czasie porodu, które może prowadzić do kardiomiopatii, encefalopatii, kwasicy oraz wielu zaburzeń elektrolitowych. Większe jest również ryzyko wcześniejszego porodu oraz konieczności zakończenia ciąży przez cesarskie cięcie. Ponadto wzrasta ryzyko śmierci okołoporodowej. Najwięcej powikłań jest związanych z obecnością wad genetycznych płodu i zakażeń wewnątrzmacicznych. Po urodzeniu skutki hipotrofii trudno przewidzieć.

U większości dzieci hipotroficznych rozwój jest prawidłowy, a normalizacja wagi występuje w ciągu 2–3 lat od urodzenia. Zdarza się, że hipotrofia jest przyczyną niskorosłości, zaburzeń układu krążenia i opóźnienia rozwoju umysłowego, a w przyszłości cukrzycy typu 2, choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego lub insulinooporności.

U ok. 15 proc. dzieci, zmiany, wywołane przez IUGR, mogą być nieodwracalne. Większość przypadków (85 proc.) jednak kończy się unormowaniem wzrostu przed ukończeniem 4. roku życia.

Kiedy hipotrofia pozwala na zabranie dziecka do domu?

Jeśli hipotrofik ma niemal prawidłową wagę, a noworodek dobrze ssie pierś lub z chęcią zjada mleko modyfikowane w odpowiedniej ilości, nie wymaga pobytu w inkubatorze ani specjalistycznych badań i w ciągu 1–2 tygodni może zamieszkać w swoim domu.

Jeśli jednak jego waga pozostawia wiele do życzenia i malec szybko traci ciepło (ze względu na to, że nie ma wystarczającej ilości tkanki tłuszczowej), może potrzebować pobytu w inkubatorze.

Jak zapobiegać hipotrofii?

Aby zapobiegać hipotrofii, trzeba przede wszystkim pamiętać o zdrowej diecie w ciąży, unikaniu palenia papierosów i odpoczynku. Profilaktyka hipotrofii obejmuje szczególnie leżenie na lewym boku. Poprawia to ukrwienie macicy i tym samym zwiększa dopływ składników odżywczych i tlenu do dziecka. W diecie kobiety w ciąży powinno znaleźć się przede wszystkim dużo kwasu foliowego, witaminy C i magnezu. Zaleca się unikanie czerwonego mięsa.