Co to jest niedodma płuc? Objawy, diagnostyka obrazowa, leczenie. Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia

Niedodma to określenie opisujące stan, w którym dochodzi do wyłączenia płuca lub jego fragmentu z wymiany gazowej, w wyniku czynników wewnętrznych lub zewnętrznych. To częsty problem na salach operacyjnych oraz u osób z nowotworami lub stanami zapalnymi dróg oddechowych.

Niedodma płuc może przybrać kształt okrągły lub występować w postaci zacienień linijnych na obrazie rentgenowskim, co nazywa się niedodmą płytkową. W leczeniu schorzenia skupia się na odnalezieniu przyczyny oraz rehabilitacji oddechowej redukującej obszar niedodmy.

Niedodma: rodzaje

Niedodma (collapse, atelectasis) to stan zmniejszenia upowietrznienia płuc wraz ze zmniejszeniem objętości całego płuca lub jego części. Zmianę diagnozuje się dzięki badaniom obrazowym – rentgenowi i tomografii komputerowej. Płuco objęte niedodmą nie funkcjonuje prawidłowo.

Niedodma w RTG może przybierać różne formy. Wyróżnia się dwa rodzaje niedodmy płuc widoczne w obrazie rentgenowskim:

• niedodmę płytkową – jest ona jednym z przykładów zacienienia linijnego nieprzegrodowego. Płytki niedodmowe są najczęstszymi zmianami u podstawy płuc. Taki objaw nazywany jest linią Fleischera. Płytka niedodmy w polu dolnym płuca lewego lub prawego może świadczyć o wadliwej czynności przepony, przejściowych problemach z odruchem kaszlowym występującym po operacji;
• niedodmę okrągłą – daje cień okrągły na RTG, utrzymuje się przez dłuższy czas. W bliższym od niedodmy obszarze płuca pojawia się tzw. ogon komety, czyli widoczne naczynia i oskrzele zaopatrujące zmianę. Występuje w takim kształcie m.in. w azbestozie.

Niedodma płuc: przyczyny

Najczęstszą przyczyną powstawania niedodmy płuc jest wtórne utrudnione przedostawanie się powietrza przez oskrzela, czyli inaczej niedodma obturacyjna. Może być spowodowana zaleganiem wydzieliny śluzowej związanej z zapaleniem, ciałem obcym czy nowotworami znajdującymi się w jego wnętrzu. Oskrzele może być również uciskane od zewnątrz przez guzy śródpiersia, płyn znajdujący się w opłucnej, powiększone węzły chłonne – określa się wtedy to schorzenie jako niedodmę z ucisku. Inną przyczyną może być zatorowość płucna.

Do przyczyn pierwotnych niedodmy należy niedobór surfaktantu, tj. substancji zapobiegającej zapadaniu i sklejaniu się pęcherzyków płucnych. Najczęściej występuje u noworodków oraz dorosłych z ciężką niewydolnością oddechową.

Niedodma występuje często u pacjentów wentylowanych mechanicznie na oddziale intensywnej terapii oraz u osób znieczulanych ogólnie podczas operacji.

Niedodma płuc: objawy

Jeśli stanem patologicznym objęty jest niewielki fragment płuca, dolegliwości mogą się nie pojawić. Objawy związane z niedodmą obejmują trudności w oddychaniu (płytki i przyspieszony oddech), duszność, kaszel, przyspieszoną akcję serca. W zaawansowanych przypadkach może pojawić się sinica związana z niedostatecznym dostarczaniem tlenu do tkanek ciała.

W badaniu przedmiotowym u pacjenta cierpiącego na niedodmę którejś z części płuc lekarz stwierdza asymetryczną ruchomość klatki piersiowej, osłabioną po stronie występowania nieupowietrznionej tkanki. Przy opukiwaniu stwierdza się stłumienie. Drżenie głosowe może być zwiększone lub zmniejszone, w zależności od rodzaju niedodmy. Podczas badania osłuchowego stetoskopem lekarz stwierdza ściszenie szmeru.

Zmiany niedodmowe płuc: leczenie

Wdrożenie odpowiedniej terapii niedodmy płuc zależy od przyczyny, która ją wywołała. W przypadku zmian zapalnych zwykle konieczna jest antybiotykoterapia. Kiedy powodem wystąpienia niedodmy jest guz nowotworowy, należy zastosować leczenie chirurgiczne lub radioterapię, która usunie przeszkodę, czasami wraz z częścią miąższu płuca. Ciało obce usuwa się za pomocą bronchofiberoskopu.

W przypadku dużego nasilenia objawów stosuje się również leczenie objawowe, którego głównym zadaniem jest wyrównywanie parametrów oddechowych – podanie tlenu, respiratoroterapia. W schorzeniach powodujących obturację dróg oddechowych do terapii włącza się preparaty rozszerzające oskrzela i zmniejszające produkcję wydzieliny lub ułatwiające jej wykrztuszanie.

Rehabilitacja przy niedoodmie płuc

Istnieją sposoby przeciwdziałania niedodmie, polegające na wykonywaniu regularnych ćwiczeń samodzielnie przez pacjenta i z pomocą fizjoterapeuty. Dzięki nim zwiększa się objętość płuc, a pacjent odczuwa mniej objawów związanych z układem oddechowym. Dowiedziono naukową skuteczność takiej formy terapii.

Podstawowym ćwiczeniem stosowanym w niedodmie jest pogłębione oddychanie, czyli zwiększanie objętości wydychanego i wdychanego powietrza. Wykonuje się je w różnych pozycjach ciała i z użyciem różnych mięśni oddechowych. Stosuje się także ćwiczenia z użyciem przedmiotów oporowych, wydechy przy „zasznurowanych” ustach. U osób wyniszczonych, z osłabieniem mięśni oddechowych, stosuje się trening tychże mięśni.