Co to jest punkcja? Jakie są wskazania do jej wykonania oraz powikłania po zabiegu?

Punkcja to termin określający nakłucie igłą pewnej struktury celem pobrania płynu lub podania leku. Punkcje mogą być diagnostyczne i lecznicze. Wykonywane są w obrębie różnych struktur organizmu. Wskazania do wykonania punkcji są różne, w zależności od organu i rezultatu, który chce się osiągnąć.

Punkcja to pojęcie bardzo ogólne. Mówi nam ono jedynie o technice wykonania zabiegu, jednakże nie precyzuje celu i organu, na którym ma być wykonany. Oznacza wkłucie się za pomocą igły do pewnej przestrzeni i pobranie z niej płynu lub podanie leku do jej wnętrza. Możemy spotkać punkcje diagnostyczne, podczas których pobieramy płyn i przesyłamy go do badania, aby określić czynnik etiologiczny lub parametry płynu. Wykonywane są także punkcje lecznicze, w czasie których do danej przestrzeni podawany jest lek, aby jego działanie odbywało się miejscowo, na potrzebującą leczenia strukturę. Najczęściej mówimy o punkcji lędźwiowej (punkcja kręgosłupa to nakłucie jego przestrzeni płynowej w odcinku lędźwiowym), punkcji zatok (punkcja zatoki szczękowej wykonywana jest celem ewakuacji zawartego w niej płynu) i punkcji stawu (najczęściej jest to punkcja stawu kolanowego, zwana potocznie punkcją kolana).

Punkcja to zabieg inwazyjny, więc jego wykonanie zawsze niesie ryzyko pewnych powikłań.

Punkcja lędźwiowa – wskazania

O punkcji najczęściej mówimy w odniesieniu do płynu mózgowo-rdzeniowego (jest to punkcja kręgosłupa w odcinku lędźwiowym). Celem jej wykonania jest przede wszystkim pobranie do badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Jednakże istnieją także wskazania do punkcji terapeutycznej. Należy do nich podanie leków, a głównie środków znieczulających (znieczulenie zewnątrzoponowe) lub obniżenie ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowym. Wysokie ciśnienie może wywoływać ucisk rdzenia oraz mózgowia.

Do głównych wskazań diagnostycznych należą: podejrzenie infekcji ośrodkowego układu nerwowego (głównie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), silne, ostre bóle głowy o nieznanej etiologii, napady drgawkowe o nieznanej przyczynie, podejrzenie pewnych chorób metabolicznych i autoimmunologicznych, jak również możliwość krwawienia podpajęczynówkowego.

Technika wykonania punkcji lędźwiowej

Punkcja kręgosłupa wykonywana jest w pozycji leżącej. Pacjent leży na boku z możliwie najbardziej podkurczonymi kolanami w kierunku brzucha i głową przygiętą do klatki piersiowej – ma to na celu uwydatnienie i poszerzenie przestrzeni międzykręgowych. Miejsce wkłucia przemywa się środkiem odkażającym, następnie wbija się igłę między IV a V kręgiem lędźwiowym i pobiera materiał. Po wykonanym zabiegu zakłada się jałowy opatrunek.

Czy punkcja boli?

Z pewnością nie jest to zabieg przyjemny i pacjent może odczuwać pewne dolegliwości bólowe. Jednakże są one związane głównie z nakłuwaniem skóry i tkanki podskórnej. Po umieszczeniu igły w kanale rdzeniowym dolegliwości nie są już odczuwane.

Przy punkcji lędźwiowej skutki uboczne mogą się pojawić, gdyż jest to zabieg inwazyjny. Powikłania po punkcji lędźwiowej to najczęściej zespół popunkcyjny, charakteryzujący się: nudnościami, wymiotami, zawrotami głowy, szumami usznymi, bólami kończyn i stanem podgorączkowym. Dolegliwości ustępują samoistnie w ciągu 2–3 dni. Często pojawia się ból głowy po punkcji lędźwiowej. Czasami możemy obserwować krwiaki w miejscu wkłucia. Rzadko mamy do czynienia z poważniejszymi powikłaniami po punkcji lędźwiowej, takimi jak urazy rdzenia i niedowłady kończyn.

Punkcja zatok szczękowych

W przeszłości przy stanach zapalnych zatok często wykonywano punkcję, której celem było usunięcie płynu nagromadzonego w zatoce. Płyn jest wynikiem stanu zapalnego, może mieć konsystencję przezroczystą i surowiczą, ale także gęstą i ropną. W warunkach ambulatoryjnych zatoki szczękowe są jedynymi zatokami obocznymi nosa, które można poddać takiemu zabiegowi. Zwykle do punkcji kwalifikuje się chorego na podstawie stanu klinicznego: ropny, gęsty katar, bóle szczęki, niedrożność nosa. Pomocne przy kwalifikacji do zabiegu jest zdjęcie rentgenowskie (RTG), które wykazuje poziom płynu w jednej lub obu zatokach szczękowych. W trakcie punkcji zatok można też podać lek do zatoki, aby działał miejscowo. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym błony śluzowej nosa lignokainą. Specjalną, długą i grubą igłę umieszcza się pod małżowiną nosową (tam znajduje się ujście zatoki), następnie przebija się ścianę kostną i igła wchodzi do światła zatoki. Obecnie punkcję wykonuje się niezwykle rzadko. Dostępne są preparaty farmakologiczne, które obkurczają błonę śluzową ujścia zatok i powodują samoistny drenaż płynu, bez konieczności inwazyjnej ingerencji w ściany zatok.