Cukrzyca ciążowa – przyczyny, objawy, dieta i leczenie

Cukrzyca ciążowa to najczęstsze powikłanie metaboliczne ciąży, diagnozowane u 3-5 proc. ciężarnych. Cukrzyca ciążowa rozwija się w ciąży i ustępuje po porodzie, może jednak zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 w przyszłości. Schorzenie może negatywnie wpływać na zdrowie kobiety w ciąży oraz zaburzać rozwój płodu, dlatego konieczne jest jego leczenie. A to sprowadza się przede wszystkim do stosowania odpowiedniej diety w cukrzycy ciążowej.

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie gospodarki węglowodanowej, które po raz pierwszy pojawia się w czasie ciąży. W przebiegu cukrzycy ciążowej zaobserwować można takie same zmiany metaboliczne jak w innych typach cukrzycy – występuje hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom glukozy we krwi. Hiperglikemii towarzyszy insulinooporność, czyli zmniejszona wrażliwość komórek na działanie insuliny.

Cukrzycę ciążową należy odróżnić od cukrzycy przedciążowej. W przypadku tego drugiego typu cukrzycy choroba diagnozowana jest jeszcze przed ciążą, utrzymuje się przez cały okres ciąży, a także po niej. Natomiast cukrzyca ciążowa diagnozowana jest dopiero w ciąży i ustępuje po porodzie.

Przyczyny cukrzycy ciążowej

Do rozwoju cukrzycy ciążowej dochodzi w konsekwencji zaburzeń hormonalnych, charakterystycznych dla okresu ciąży. Mowa o wzroście stężenia takich hormonów jak estrogeny, progesteron oraz laktogen łożyskowy. Zwiększeniu poziomu tych hormonów ciążowych towarzyszy nasilenie zjawiska insulinooporności. W warunkach fizjologicznych wydzieleniu insuliny przez trzustkę towarzyszy spadek poziomu glukozy we krwi. Jednak gdy rozwija się insulinooporność, komórki są niewrażliwe na działanie hormonu, a wówczas utrzymuje się podwyższony poziom glukozy. W efekcie rozwija się cukrzyca.

U podłoża cukrzycy ciążowej leżą charakterystyczne dla ciąży zaburzenia hormonalne, jednak cukrzyca nie rozwija się przecież u każdej ciężarnej. Istnieją kobiety szczególnie narażone na rozwój cukrzycy ciążowej. Najistotniejsze czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej to:

• zespół policystycznych jajników,
• wielorództwo,
• nadwaga lub otyłość,
• nadciśnienie,
• występowanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach,
• występowanie cukrzycy w rodzinie,
• ciąża po 35. roku życia,
• urodzenie noworodka z wadą rozwojową lub dziecka o masie ciała powyżej 4000 g,
• zgony wewnątrzmaciczne w poprzednich ciążach.

Cukrzyca ciążowa – objawy

Cukrzyca ciążowa objawia się w taki sam sposób jak każdy inny typ cukrzycy. Jednak wiele symptomów może przypominać dolegliwości towarzyszące prawidłowej ciąży, co może utrudnić rozpoznanie choroby. Objawy, które najczęściej towarzyszą cukrzycy ciążowej, to:

• osłabienie,
• senność,
• wzmożone pragnienie,
• wielomocz (czyli częste oddawanie dużych objętości moczu),
• świąd skóry,
• częstsze występowanie infekcji dróg moczowo-płciowych,
• mdłości,
• zawroty głowy,
• nadmierny przyrost wagi.

Cukrzyca ciążowa – zagrożenie dla mamy i dziecka

Cukrzyca ciążowa oddziałuje w niekorzystny sposób na organizm kobiety w ciąży, a także na rozwój płodu. Kobieta ciężarna, u której rozwija się cukrzyca ciążowa, narażona jest na pojawienie się nadciśnienia, rzucawki, ponadto może pojawić się wielowodzie, czyli nadmierna objętość płynu owodniowego. Przyszła mama jest również narażona na częstsze infekcje dróg moczowo-płciowych. Wzrasta ryzyko poronienia i powikłań okołoporodowych.

Glukoza pokonuje barierę łożyskową i przenika do organizmu płodu. Jedną z najbardziej charakterystycznych zmian, zachodzących w organizmie płodu jest makrosomia, czyli nadmierny wzrost. Zwiększają się także wymiary narządów wewnętrznych płodu – mięśnia sercowego czy wątroby. Ponadto płód narażony jest na niedojrzałość płuc i wątroby oraz niedotlenienie wewnątrzmaciczne. Mogą być odczuwalne także konsekwencje cukrzycy ciążowej po porodzie – noworodek narażony jest na hipoglikemię, hiperbilirubinemię, a także zatrzymanie krążenia i oddychania. A jaka jest zależność: cukrzyca ciążowa a poród? Makrosomia płodu może sprzyjać powstaniu urazów okołoporodowych, dlatego może pojawić się wskazanie do cesarskiego cięcia.

Cukrzyca ciążowa – normy badań i interpretacja wyniku

W celu zdiagnozowania cukrzycy ciążowej, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych. Na początku ciąży oznaczany jest poziom glukozy na czczo. Wynik prawidłowy to 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l). Dalsze postępowanie zależy od wyniku badania. Gdy uzyskany zostanie wynik prawidłowy, wówczas pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży wykonywany jest doustny test obciążenia glukozą. Gdy wynik glikemii na czczo mieści się w przedziale 90-125 mg/dl, wówczas doustny test tolerancji glukozy wykonywany jest od razu. Natomiast uzyskanie wyniku glikemii powyżej 126 mg/dl i powtórne otrzymanie takiej glikemii w kolejnym badaniu pozwala na zdiagnozowanie cukrzycy ciążowej.

Doustny test tolerancji glukozy wykonywany jest następująco: na czczo pobierana jest krew do oznaczenia glukozy, a następnie ciężarna wypija roztwór przygotowany przez rozpuszczenie 75 g glukozy w 250 ml wody. Roztwór należy wypić w ciągu 5 minut, a następnie przez dwie godziny unikać jakiejkolwiek aktywności. Po 120 minutach ponownie pobierana jest krew. Prawidłowe wyniki doustnego testu tolerancji glukozy są następujące:

• na czczo 70-99 mg/dl,
• po 2 godzinach poniżej 140 mg/dl.

Kiedy diagnozowana jest cukrzyca ciążowa? Wyniki doustnego testu obciążenia glukozą są wówczas następujące:

• glukoza na czczo przekracza 126 mg/dl,
• glukoza po dwóch godzinach od spożycia roztworu przekracza 200 mg/ dl.

Dieta w cukrzycy ciążowej – najskuteczniejsza metoda leczenia

Gdy zdiagnozowana zostaje cukrzyca ciążowa, dieta jest podstawową metodą leczenia. Postępowanie dietetyczne powinno być połączone z regularną aktywnością fizyczną; gdy modyfikacje stylu życia nie przyniosą pożądanego efektu, wówczas konieczna może być insulinoterapia.

Dieta w cukrzycy ciążowej powinna mieć odpowiednią kaloryczność, obliczaną indywidualnie. Na dzienny jadłospis w cukrzycy ciążowej powinny składać się trzy posiłki główne i dwie przekąski, spożywane w równych odstępach czasowych. Preferowany rozkład makroskładników to: 40-50 proc. węglowodanów, 30 proc. białka oraz 20-30 proc. tłuszczu. Dzięki odpowiednio skomponowanej diecie możliwe jest normalizowanie poziomu glukozy i zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę. Jeśli występuje cukrzyca ciążowa, jadłospis musi być komponowany z jak najmniej przetworzonych produktów, stanowiących źródło węglowodanów złożonych. Mają one niski indeks glikemiczny, dzięki czemu nie powodują znacznego wzrostu poziomu glukozy we krwi. Błonnik także sprzyja normalizacji poziomu glikemii.

Jeśli zdiagnozowana zostanie cukrzyca ciążowa, tygodniowy jadłospis może ułożyć dietetyk – i to postępowanie znacznie bardziej rozsądne niż korzystanie z gotowych jadłospisów dostępnych w internecie. Co jeść? W diecie nie powinno braknąć chudych mięs i ryb, pełnoziarnistych produktów zbożowych, warzyw i owoców, strączków, tłoczonych na zimno olejów roślinnych, orzechów.

Leczenie cukrzycy ciążowej insuliną

Jeśli stosowanie diety w cukrzycy ciążowej nie pozwala na normalizację poziomu glukozy we krwi, wówczas konieczne jest zastosowanie insulinoterapii. Insulina podawana jest w formie iniekcji lub ciągłego, podskórnego wlewu. Dawki insuliny i częstotliwość jej podania określa lekarz. Nie zaleca się stosowania doustnych leków hipoglikemizujących, gdyż leki te mogą przenikać przez łożysko i wpływać negatywnie na płód.

Bibliografia:

1. Cypryk K., Cukrzyca ciążowa – rozpoznawanie i leczenie; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2016, tom 1, nr 2