Glukoza w ciąży – ważne badanie dla przyszłej mamy

Badanie glukozy w ciąży jest jednym z podstawowych i obowiązkowych badań profilaktycznych. Przeprowadza się je, aby wykryć cukrzycę ciążową – jedną z częstszych chorób, z którymi zmagają się kobiety spodziewające się dziecka. Nieleczona cukrzyca ciążowa jest zagrożeniem zarówno dla matki, jak i dla dziecka, dlatego tak ważne jest, aby sprawdzać poziom glukozy w ciąży zgodnie z aktualnymi zaleceniami.

Glukoza w ciąży – jedno z ważniejszych badań

Badanie glukozy w ciąży to jedno z kluczowych badań, które jest zalecane już podczas pierwszej wizyty u ginekologa. Tego typu test przesiewowy pozwala na wykrycie nieprawidłowości w stężeniu cukru we krwi i podjęcie dalszej diagnostyki w tym kierunku, ponieważ może okazać się, że u kobiety pojawiła się cukrzyca ciążowa.

Jakie są etapy badania? Pierwszym krokiem diagnostycznym jest zbadanie stężenia glukozy na czczo. Aby dobrze przygotować się do badania należy przyjść na nie na czczo, około 8 godzin od ostatniego posiłku, nie ograniczać spożywania węglowodanów przez trzy dni poprzedzające badanie ani nie wykonywać nadmiernej aktywności fizycznej. Badanie nie może być wykonane podczas infekcji, ponieważ wyniki mogą zostać zafałszowane.

Norma cukru w ciąży wynosi < 92 mg/dl. Jeśli wynik jest prawidłowy, kolejne badanie (tym razem test obciążenia glukozą) wykonuje się między 28. a 34. tygodniem ciąży. Jeśli po pierwszym badaniu cukru na czczo wynik jest podwyższony, wówczas zleca się w trybie pilnym wykonanie testu obciążenia glukozą czyli tzw. krzywej cukrowej. Krew pobierana jest na czczo, a następnie dwa razy po wypiciu roztworu 75 g glukozy z wodą, w odstępach 60 i 120 minut. Oznaczenie glikemii we krwi za pomocą krzywej stanowi podstawę diagnostyki tej przypadłości. Wysoki poziom glukozy świadczy o cukrzycy, najczęściej jest to „cukrzyca ciążowa„, czyli taka, która pojawiła się dopiero w ciąży. Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej to:

• glikemia na czczo 5,1–6,9 mmol/l (92–125 mg/dl),
•  glikemia w 1 h OGTT (testu obciążenia glukozą) ≥10 mmol/l (180 mg/dl),
•  glikemia w 2 h OGTT 8,5–11,0 mmol/l (153–199 mg/dl).

Cukrzyca występująca niezależnie od ciąży ma nieco inne kryteria rozpoznania, które obejmują następujące parametry:

• 2-krotnie glikemia na czczo ≥7,0 mmol/l (126 mg/dl),
• glikemia w 2 h 75 g OGTT ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl),
• glikemia przygodna ≥11,1 mmol/l (200 mg/dl) i towarzyszące objawy hiperglikemii.

Badanie glukozy w ciąży (krzywej cukrowej) zleca lekarz prowadzący i jest ono finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Jeśli chcemy wykonać badanie prywatnie, cena testu obciążenia glukozą wynosi około 25 zł.

U kobiet w ciąży glukoza może pojawić się także w moczu. Niewielkie ilości cukru w moczu w ciąży są dopuszczalne, ale zawsze należy wykonać badania wykluczające cukrzycę. Norma na glukozę w moczu wynosi 99 mg/dL ( 55 mmol/L).

Cukrzyca ciążowa – przyczyny

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie tolerancji glukozy, które po raz pierwszy wystąpiło bądź zostało wykryte w czasie ciąży. Przyczyną cukrzycy ciążowej są zaburzenia hormonalne, które powodują wzrost insulinooporności, zwiększoną produkcję glukozy, a jednocześnie nieumiejętność zmniejszenia jej poziomów, nawet pomimo nadmiernego wydzielania insuliny.

Nietolerancja węglowodanów w ciąży wymaga interwencji medycznej. Z fizjologicznego punktu widzenia glukoza jest potrzebna do rozwoju płodu, które otrzymuje ją za pośrednictwem łożyska. Dostarczana dziecku nie stanowi zagrożenia, ale musi być odpowiednio stabilizowana. Zwiększony pobór może spowodować, że dziecko zacznie wydzielać więcej własnej insuliny, a przez to za szybko rosnąć, co określa się terminem makrosomii. I to właśnie makrosomia jest jednym z powodów, aby cukrzycę ciążową leczyć i jej zapobiegać. Wiele ze ,,słodkich mam”, jak nazywają siebie na forach kobiecy z cukrzycą ciążową, urodziło dzieci ważące niekiedy ponad 4,5 kg. Urodzenie dziecka z duża wagą jest dla kobiety problematyczne, często obarczone urazami okołoporodowymi i najczęściej – z uwagi na bezpieczeństwo matki i dziecka – kończy się cesarskim cięciem.

Wyższe ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej obserwuje się u kobiet:

• z nadwagą/otyłością,
• po 35 roku życia,
• które miały już cukrzycę ciążową w poprzednich ciążach,
• chorujących na nadciśnienie tętnicze, z zespołem policystycznych jajników,
• wieloródek, które miały w wywiadzie zgony wewnątrzmaciczne lub urodziły dziecko z wadą rozwojową 
• kobiet, u których w rodzinie występuje cukrzyca.

Pacjentki z takim wywiadem wymagają wzmożonego nadzoru już na początku ciąży. Co istotne, cukrzyca nie jest wskazaniem do rozwiązania ciąży przed terminem. Natomiast jest wiele przesłanek, które sprawiają, że ginekolog podejmuje decyzję, aby pacjentka urodziła wcześniej, niż dotychczas podany termin. Dzieje się to głównie wtedy, kiedy dalsze prowadzenie ciąży zagraża dziecku. Łożysko po 40. tygodniu ciąży nie jest już na tyle wydolne, aby transportować składniki odżywcze do dziecka. Towarzysząca temu cukrzyca ciążowa może powodować zwiększoną ilość glukozy we krwi dziecka.

Cukrzyca ciążowa – objawy

U większości kobiet cukrzyca ciążowa przebiega bezobjawowo. Jeśli pojawią się jakieś objawy, są one charakterystyczne dla normalnego przebiegu ciąży i mało kto wiąże je z cukrzycą. Symptomy cukrzycy ciążowej to:

• uczucie przemęczenia,
• wzmożone pragnienie,
• częste oddawanie moczu
• suchość w ustach
• przybieranie na wadze.

Trzeci trymestr ciąży to dla wielu kobiet moment, kiedy zaczynają się pojawiać uciążliwe dolegliwości. Niektóre z przyszłych mam skarżą się na nie wcześniej, ale zazwyczaj przypadają one na ostatnie trzy miesiące. Obok coraz większego brzucha i obrzęków na ostatniej prostej przed porodem, kobieta musi zmierzyć się ze zgagą, bólami pleców i zatrzymaniem wody w organizmie, ale też w wielu przypadkach z chorobą metaboliczną.

Cukrzyca ciążowa – leczenie

Po zebraniu wywiadu, zbadaniu pacjentki, zdiagnozowaniu cukrzycy i ocenie stopnia jej nasilenia diabetolog ustala dalsze postępowanie – dobowe zapotrzebowanie kaloryczne, sposób terapii (ruch i dieta lub także insulina), a przy kolejnych wizytach ewentualnie modyfikuje leczenie. Z reguły przekazuje też pierwsze zalecenia dietetyczne.

Wybór metody będzie zależał od wyników poziomu glukozy, które przyszła mama będzie stale monitorować za pomocą glukometru. To niewielkie urządzenie do pomiaru staje się dla cukrzycowych kobiet nieodzownym wyposażeniem, a obsługa konieczną rutyną dnia codziennego. O tym opowiadają kobiety na forach.

„Pomiar robi się codziennie w domu minimum 4 razy: na czczo, oraz godzinę po zjedzeniu 3 głównych posiłków.

„Ja najbardziej na początku nie mogłam przeżyć kłucia w palec igłą, strasznie to upierdliwe. Kogoś to mogę, ale siebie to, co innego, robiłam po 5 podejść za każdym razem, palec dźgnięty, ale za słabo i nie leci, więc jeszcze raz… i kolejny nic z tego. Po 2 dniach kupiłam w aptece nakłuwacz: naciągasz, przystawiasz i to wszystko, bo nic nie boli” ’- instruuje Minka.

Odczytany wynik stanowi podstawę dalszych działań. Jeśli będzie on niewiele przekraczał normę, kobieta otrzymuje zalecenie, aby przejść na dietę obniżającą poziom cukru. W tym celu kobiety współpracują z diabetologiem i/lub dietetykiem, który opracowuje korzystną dla ciężarnej dietę.

Dieta w cukrzycy ciążowej

Głównym celem nowego menu jest obniżenie poziomu glukozy i wyeliminowanie żywności, która podnosi cukier w ciąży. I chociaż początkowo życie kręci się wokół posiłków i eksperymentowania, co podnosi cukier, a co można jeść bez obaw, dieta pozwala w dużej mierze ustabilizować poziom glukozy.

Co jeść w cukrzycy ciążowej i jakie są wytyczne? Zalecenia dietetyczne dla kobiet z cukrzycą ciążową są tak naprawdę tożsame z zaleceniami ogólnymi. Ciężarna powinna jeść często małe posiłki, produkty z niskim indeksem glikemicznym (IG<55), ograniczać słodycze i produkty z białej mąki. Nie zaleca się jakichkolwiek agresywnych diet redukcyjnych, np. całkowicie pozbawionych węglowodanów. Zdarza się, że mimo stosowania diety, ciągłych wyrzeczeń i skrupulatnego wybierania produktów, nie da się zapanować nad szalejącym cukrem. Wówczas ostatnią z metod, która budzi strach u przyszłych mam, jest włączenie do leczenia zastrzyków z insuliny.

Insulina w cukrzycy ciążowej

W niektórych przypadkach lekarz wprowadza leczenie insuliną. Nakłuwanie samodzielnie swojego ciała wielokrotnie w ciągu dnia niektóre kobiety paraliżuje i chcą jak najszybciej urodzić, inne ukrywając swój ból, myślą tylko o zdrowiu dziecka. Kiedy stosuje się insulinę w ciąży? W przypadku, gdy leczenie dietą nie jest wystarczające. Najczęściej insulina podawana jest raz na dobę, wieczorem. Na chwilę obecną w Polsce nie ma zgody na stosowanie przeciwcukrzycowych leków doustnych w ciąży (zgodnie z wytycznymi w 2018 roku). Wraz z ciążą narasta insulinooporność, dlatego bardzo rzadko zdarza się, że insulina jest odstawiana, jej dawki raczej rosną wraz z czasem trwania ciąży.

W dniu porodu kobieta z cukrzycą ciążową zaprzestaje stosowania insuliny, niezależenie od ilości przepisanych jednostek, ponieważ cukrzyca ciążowa po porodzie mija.W momencie porodu, a konkretnie urodzenia łożyska, u większości kobiet z cukrzycą ciążową dochodzi do normalizacji glikemii. Choć w dniu porodu cukrzyca ciążowa ustępuje, zawsze należy potwierdzić ustąpienie choroby badaniami.  Najlepiej w 6-12 tygodniu po porodzie po raz kolejny wykonać krzywą obciążenia glukozą.  W przyszłości warto pamiętać o regularnej kontroli glikemii, ponieważ cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko pojawienia się cukrzycy t. 2 w przyszłości.

Aktywność fizyczna w cukrzycy ciążowej

Zarówno podczas diety jak i przyjmowania insuliny, największym sprzymierzeńcem w walce ze skokami cukru jest dla kobiety w ciąży ruch i aktywność fizyczna. Wysiłek fizyczny, podobnie jak insulina, powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi. Aktywność fizyczna jest również zalecana również w cukrzycy przewlekłej – dla przyszłej matki stanowi doskonały sposób na poprawę wyników badań. Wysiłek fizyczny poza dotlenieniem organizmu jest doskonałą okazją, aby zadbać o kondycję przed porodem.

Cukrzyca nie skazuje ciężarnej na siedzenie do rozwiązania bezczynnie na kanapie. Lekarze zachęcają, aby każda z przyszłych mam poszukała najlepszych dla siebie zajęć – mogą to być spacery, joga, tai-chi, pływanie czy gimnastyka dla ciężarnych.  Bardziej intensywne ćwiczenia wymagają konsultacji z prowadzącym ginekologiem.

Bibliografia:

[1] K. Łagoda, G. Kobus, and H. Bachórzewska-Gajewska, “Wpływ cukrzycy ciążowej na rozwój płodu i noworodka”, Endokrynologia Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, vol. 4, no. 4, pp. 168–173, 2008.

[2] E. Wender-Ożegowska1 i wsp., “Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą”, Ginekol. i Perinatol. Prakt., vol. 2, no. 5, pp. 215–229, 2017.