Ćwiczenia McKenziego – przykłady rehabilitacji, wskazania i przeciwwskazania

Ćwiczenia McKenziego to metoda rehabilitacji bólu krzyża i rwy kulszowej, której skuteczność potwierdzona została zgodnie z założeniami Evidence Based Medicine, czyli medycyny opartej na faktach. Metoda McKenziego umożliwia nie tylko złagodzenie dolegliwości bólowych, ale także przeciwdziałanie ich nawrotom. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej edukacji pacjenta. Ćwiczenia McKenziego łagodzą m.in. rwę kulszową, bóle dyskopatyczne czy ból barku.

Na czym polega metoda McKenziego?

Metoda McKenzie to technika rehabilitacyjna, która została opracowana przez fizjoterapeutę McKenziego. Fizjoterapeuta przez wiele lat współpracował z osobami dotkniętymi rozmaitymi dolegliwościami bólowymi kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym. Owocem jego wiedzy i doświadczenia była metoda MDT, czyli Mechanical Diagnosis and Therapy. Ćwiczenia McKenziego koncentrują się na diagnozowaniu oraz leczeniu bólu krzyża o rozmaitym podłożu. Istotnym elementem terapii jest edukacja pacjenta, aby opanował on ruchy terapeutyczne, które można samodzielnie odtworzyć w warunkach domowych.

Pełna terapia McKenziego obejmuje następujące etapy:

• wykonanie testu i leczenie powtarzalnymi ruchami,
• centralizacja i peryferyzacja,
• progresja siły mechanicznej,
• profilaktyka, edukacja i zmiana nawyków pacjenta.

Badanie i leczenie ruchami powtarzalnymi w metodzie McKenzie

Pierwszym etapem terapii McKenziego jest zdiagnozowanie przyczyny dolegliwości bólowych. W tym celu zalecane jest wykonanie tradycyjnego wywiadu lekarskiego, podczas którego zbierane są podstawowe informacje o pacjencie i jego stanie zdrowia. W kolejnym etapie bardzo charakterystycznym dla metody McKenziego jest wykonywanie pojedynczych, a następnie zwielokrotnionych ruchów. Poziom i umiejscowienie bólu określane są na podstawie obserwacji reakcji organizmu na ruch powtarzalny w pozycji stojącej – pod obciążeniem – lub w pozycji leżącej, bez obciążenia.

Na etapie diagnozowania dolegliwości bólowych możliwe jest wytypowanie jednego z trzech zespołów zaburzeń:

• zespół zaburzeń funkcjonalnych (dysfunkcyjnych), gdy statyczne przeciążenie obejmuje tkanki czy struktury uszkodzone przez powstanie blizn, zrostów czy przykurczów;
• zespół zaburzeń posturalnych, w którego przebiegu pojawiają się nieprawidłowości w strukturach tkankowo – stawowych, rzutujących na nieprawidłową postawę ciała; wówczas struktury te nie są uszkodzone, a jedynie nadwyrężone statycznymi przeciążeniami;
• zespół zaburzeń strukturalnych, wynikający z nieprawidłowości obejmujących struktury wewnątrz kręgowe, takie jak pierścień włóknisty, krążek międzykręgowy, a także zlokalizowane na zewnątrz kręgów stawy międzywyrostkowe czy zrosty okołokorzeniowe; zaburzenia tego typu dzielą się na 7 grup:

I – bez objawów promieniowania

II – bez objawów promieniowania, ale z dodatkową kifotyzacją tułowia spowodowaną odruchową reakcją organizmu

III – z promieniowaniem do kończyny dolnej (powyżej stawu kolanowego), bez zmian ustawienia tułowia

IV – z promieniowaniem do kończyny dolnej (powyżej stawu kolanowego), ze zmianą ustawienia tułowia

V – z promieniowaniem do kończyny dolnej (poniżej stawu kolanowego), bez zmian ustawienia tułowia

VI – z promieniowaniem do kończyny dolnej (poniżej stawu kolanowego), ze zmianą ustawienia tułowia

VII – ból występujący z jednoczesnym pogłębieniem lordozy lędźwiowej.

Centralizacja i peryferalizacja w metodzie McKenziego

Kolejnym etapem metody McKenziego jest peryferalizacja oraz centralizacja. Polegają one na przeniesieniu dolegliwości bólowych przy pomocy odpowiednich ćwiczeń. W przypadku centralizacji dolegliwości bólowe przenoszone są z kończyn na kręgosłup. Z kolei w przebiegu peryferalizacji ma miejsce zjawisko odwrotne – ból przenoszony jest z kręgosłupa na kończyny. Centralizacja jest zjawiskiem korzystnym, wskazującym na pomyślne rokowanie. Z kolei wystąpienie peryferalizacji wymaga zweryfikowania sposobu leczenia.

Progresja siły mechanicznej w metodzie McKenzie

Progresja siły mechanicznej to wykorzystanie siły mechanicznej w trakcie leczenia dolegliwości bólowych. Pod pojęciem siły mechanicznej może kryć się przyjęcie określonej pozycji przez pacjenta, wykonywanie odpowiednich ruchów, a także mobilizacje i manipulacje wykonywane przez lekarza. Do sił mechanicznych zaliczane jest także leczenie operacyjne.

Profilaktyka, edukacja i zmiana nawyków pacjenta

Poza właściwym leczeniem, koncentrującym się na łagodzeniu dolegliwości bólowych, równie istotne jest ich profilaktyka. Nauczenie pacjenta, jak utrzymywać prawidłową postawę ciała i wykonywać codzienne czynności, umożliwia zapobiec ponownemu pojawieniu się bólu w przyszłości. Oto przykłady profilaktyki dolegliwości bólowych krzyża:

• siedząc na krześle, należy zachować anatomiczną lordozę lędźwiową; należy unikać siedzenia dłuższego niż 30 – 40 minut, o tym czasie zalecane jest wstawanie, choć na chwilę i przejście kilku kroków lub wykonanie prostych ćwiczeń McKenziego; można wspomagać się wałkiem lędźwiowym podczas siedzenia;
• stojąc, także należy unikać długotrwałego przebywania w tej pozycji, zalecane jest zmienianie pozycji; warto unikać schylania w pozycji stojącej;
• podnosząc z ziemi coś ciężkiego, nie należy zginać się w pasie, a przykucnąć i podnieść ciężar, prostując nogi w kolanach oraz tułów;
• osobom z bólami krzyża zalecany jest średnio twardy materac do spania; najlepiej jest spać w pozycji na boku, z wałkiem podtrzymującym talię.

Wskazania i przeciwwskazania do metody McKenzie

Metoda McKenzie wskazana jest osobom, które doświadczają bólów kręgosłupa o rozmaitym podłożu. Ćwiczenia McKenziego na kręgosłup zalecane są osobom cierpiącym na rwę kulszową. Wówczas doskonałe efekty przynoszą ćwiczenia na kręgosłup lędźwiowy, takie jak przeprosty McKenziego na stojąco czy przesunięcia boczne miednicy. McKenzie opracował także ćwiczenia na kręgosłup szyjny. Zgodne z metodą McKenzie ćwiczenia polecane są w następujących sytuacjach:

• rwa kulszowa,
• dyskopatia szyjna, piersiowa lub lędźwiowa;
• przewlekła przepuklina kręgosłupa;
• bóle związane z uciskiem na nerwy;
• ból barku.

Ćwiczenia McKenziego na kręgosłup nie powinny być wykonywane w ciąży, w przebiegu ostrych stanów zapalnych, po świeżych złamaniach. Kolejne przeciwwskazania to podejrzenie ucisku na rdzeń kręgowy, RZS, osłabienie struktury kości czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.

Czy metoda McKenziego jest skuteczna?

Ćwiczenia McKenziego na rwę kulszową pozwalają złagodzić dolegliwości bólowe, a także zminimalizować ryzyko ponownego pojawienia się bólu. Także ćwiczenia McKenziego na kręgosłup szyjny pozwalają na wyleczenie bólu. Dla skuteczności tej metody kluczowe znaczenie ma systematyczne wykonywanie ćwiczeń zleconych przez terapeutę. Bardzo ważne jest, aby metodą McKenziego, ćwiczenia były wykonywane także po ustąpieniu dolegliwości bólowych.

Źródła:

1. Lam OT, Strenger DM, Chan-Fee M, Pham PT, Preuss RA, Robbins SM. Effectiveness of the McKenzie Method of Mechanical Diagnosis and Therapy for Treating Low Back Pain: Literature Review With Meta-analysis. J Orthop Sports Phys Ther. 2018 Jun;48(6):476-490. doi: 10.2519/jospt.2018.7562. Epub 2018 Mar 30. PMID: 29602304.
2. Namnaqani FI, Mashabi AS, Yaseen KM, Alshehri MA. The effectiveness of McKenzie method compared to manual therapy for treating chronic low back pain: a systematic review. J Musculoskelet Neuronal Interact. 2019;19(4):492-499.